Findoctor

ÖMER ASIM AKSOY

Ömer Asım AKSOY Gaziantep'te doğdu. Babası, bu şehrin eski ailelerinden Kulluzade Abdurrahman Efendi, annesi de yine Gaziantep'in eski ailelerinden Bayramzade Fatma Hanımdır. Her ikisi de 45 Yaşlarına varmadan vefat etmiştir. Ömer Asım Aksoy Türkiye’nin yetiştirdiği dil bilginlerindendir. Bir süre öğretmenlik yaptıktan sonra İstanbul Hukuk Fakültesini bitirmiş, 1935- 1950 yılları arasında savcılık- avukatlık ve öğretmenlik yaptıktan sonra Gaziantep Milletvekili olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde bulunmuştur. Türk Dil! Kurumu'nda 1976 yılına kadar 14 yıI yazmanlık görevini yürütmüş; Önce Gaziantep Ağzıyla yazdığı dört eseri ile tanınmış daha sonra Tarama Sözlüğü, Derleme Sözlüğü, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü gibi önemli eserlerini hazırlamıştır. Dil Üzerine Düşünceler, Gelişen ve Özleşen Dilimiz, Özleşme Durdurulamaz, Dil yanlışları: I. ve Dil yanlışları II. alı kitaplarıyla Türkçe’nin özleşmesine ve gelişmesine yardımcı olmuştur.

Aynı zamanda şair olan Ömer Asım Aksoy'la 1989- 1992 y11lan arasında Mehmet Sağlam Bey'in çıkarmış olduğu YÖRE dergisinde tam üç yıl beraber yazdık. 0 bir Gaziantep sevdalısıydı. Artık can bu gövdeyi taşıyamaz hale geldi. Ölürsem beni Gaziantep'e gömün vasiyetini ben Yöre dergisinde okumuştum. 0 zamanlar Ankara'da iken, gönlü hep Gazi şehrin sokaklarında geziniyordu. O ölünceye kadar kalemini kullandı.

 

Gaziantep’te Kültür Sanat ve Edebiyatta İz Bırakanlar s.6 (Ahmet AYAZ)

 

1898’de Antep’te doğdu. Babası Şevketzade Abdurrahman Efendi’dir. Küllizade Saip Efendi ile Halep Divan Efendisi Küllizade Şevket Efendi dedeleridir. Annesi Bayramzade Fatma Hanım’dır. 8 yaşında iken babası, 17 yaşımda iken annesi vefat etmişlerdir. İlk tahsilini Balıklı’daki Mahmudiye Mektebi’nde, rüşdiyeyi Ayıntab Rüşdiye Mektebinde tamamladı.

İlk mektepte Taşçızade Abdullah Efendi ve Altuncuzade Mustafa Efendi hocalarıydı. Rüşdiye’de önce İzrapzade Abdullah Efendi (Dr. Mecit Barlas’ın babası), sonra Kütahyalı İbrahim Hilmi Konuralp’den ders aldı.

Rüşdiye’yi bitirdiği zaman (1911) Antep’te orta tahsil veren bir okul yoktu. O yıl şehrin ileri gelenleri Aynülmaarif İdadisi adında özel bir orta öğretim okulu açtılar. Ömer Asım Bey oraya devam etti. Bir buçuk yıl sonra resmî Ticaret İdadisi’si açılınca Aynülmaarif İdadisi kapatıldı, bütün öğrenciler Ticaret İdadisi’ne geçti. Ticaret İdadisi’nin son sınıflarında iken Rüşdiye Mektebi’nde resim öğretmenliği yaptı. 1916’da Ticaret İdadisi’ni bitirdi. Birinci Dünya Harbi devam ettiği için yüksek tahsile devam edemedi. Önce Halep Posta ve Telgraf memuru oldu, bir yıl sonra da Antep Posta ve Telgraf memurluğuna atandı.

Birinci Dünya Harbi bittikten sonra Antep İngilizlerin işgaline uğradı. Ömer Asım Bey bir taraftan telgraf memurluğu yaparken, bir taraftan da Ticaret İdadisinde Türkçe ve Ulum-i Ticariye öğretmenliği yapmaya başladı. 1919’da yüksek tahsil için İstanbul’a gitti. Açılan müsabakayı kazanarak Tıp Fakültesine girdi. Birinci sınıfta okurken 1920 ilk baharında Antep’in işgal kuvvetlerine karşı silaha sarıldığını haber aldı. Antepli beş arkadaş, tahsillerini bırakarak Antep’e gitmeye karar verdiler. Anadolu’ya geçmek çok zor ve tehlikeli idi. Kaçak olarak denizden Beyrut’a, oradan da Halep üzerinden Antep’e geçtiler. Antep Savunmasında önce şehir içindeki Şeyh Fethullah Camii’nde kurulan hastahanede, daha sonra da Bedirköy’de Suboğaz’da, Beylerbeyi’nde bulunan 27. Alay’da sıhhi hizmetlerde çalıştı. Antep’in sükutu üzerine Maraş’a giderek o zaman Maraş Maarif Müdürü olan İshak Rafet Işıltman’ın isteği üzerine Maraş İdadisi’nde Türkçe dersleri verdi. 1921 yılı sonlarında Antep’e geldi.

1922-1925 yılları arsında Gaziantep’te birçok görev aldı. Bu görevler şunlardır: 9 sınıflık Gaziantep Sultanisi Türkçe Öğretmenliği, Darülhilafetü’l-aliye Medresesi riyaziye öğretmenliği, Amerikan Koleji Türkçe öğretmenliği, Maarif-i İslamiye Cemiyeti idari heyeti üyeliği, Halk Mektebi Müdürlüğü, Muallimler Cemiyeti başkanlığı, Türkocağı Umumi Katipliği, Gazisancak gazetesi Başyazarlığı, Halk Dili gazetesi Başyazarlığı.

1924’te Beyaz Ahmet’in kızı Beşire Hanım ile evlendi. 1925’te yüksek tahsilini tamamlamak üzere ailesiyle birlikte İstanbul’a gitti. Tıp Fakültesine devam etmeyip Hukuk Fakültesine girdi. Fakülte öğleden sonraları ders olmadığı için, Amerikan dershanesinde Türkçe öğretmenliği yaptı. 1928’de Hukuk Fakültesini bitirerek Gaziantep’e döndü.

1928 yılında Nizip Savcılığı’na atandı. İki yıl bu görevde kaldıktan sonra avukatlık yapmak üzere istifa ederek Gaziantep’e geldi.

Avukatlığa başladığı günlerde (1931 başlarında) Gaziantep Halk Fırkası, Parti Vilayet İdari Heyeti Reisliğine getirildi. 1932 Haziran’ında açılan Gaziantep Halkevi Başkanlığına da seçildi. 1931-1935 yılları arası bir taraftan avukatlık yaparken bir taraftan da parti işleri ile meşgul oldu. Aynı zamanda Gaziantep Lisesi’nde edebiyat öğretmenliği yaptı.

1935’te Gaziantep Milletvekili oldu. 1941’de Türk Dil Kurumu Filoloji Kolu Başkanlığına seçildi. Milletvekili yanında Dil Kurumunda da çalışmaya devam etti. Milletvekilliğini üçüncü ve dördüncü dönemde de devam etti Böylece 1935-1950 arasında 15 yıl Gaziantep Milletvekilliği yaptı. 1950’de 52 yaşında emekliye ayrıldı.

Türk Dil Kurumu’nun 1941’den sonraki bütün Kurultaylarında Yönetim Kurulunca Kol Başkanlığına seçildi. Filoloji ve Derleme-Tarama Kollarının Başkanı olarak dört büyük ciltlik Tanıklarıyla Taratma Sözlüğü’nü ve Derleme Sözlüğünü meydana getirdi.

Biri kız, üçü erkek dört çocuk babası olan Ömer Asım Aksoy, 30 Ekim 1993’te 95 yaşında vefat etti.

 

Kültür Adamları (KENT ARŞİVİ)

 

Gaziantep Mebusu Dilci, şair, halkbilimi araştırmacısı, hukukçu, milletvekili, siyasetçi (D. 1898, Gaziantep - Ö. 30 Ekim 1993, Ankara). İlk (1908) ve ortaokulu (1911) Gaziantep’te tamamladı. Gaziantep Ticaret Lisesini bitirdikten (1916) sonra Halep ve Gaziantep’te PTT memurluğu (1917-19) ve bitirdiği lisede vekil öğretmenlik yaptı. 1919 yılında İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesine girdi, ancak 1920 yılı ilkbaharında öğrenimini yarım bırakarak Antep savunmasına katıldı, 1921’de Antep’in düşmesi üzerine Maraş’a geçti ve on ay kadar orada kaldı. Antep’in kurtuluşundan sonra tekrar bu kente döndü. Daha sonra Gaziantep Lisesinde (1921-25) Türkçe - edebiyat öğretmenliği, Darü’l-Hilafeti’l Aliyye Medresesinde matematik öğretmenliği, Maarif-i Mahalliye-i İslâmiye Cemiyeti Yönetim Kurulu üyeliği ile bu cemiyetin yönettiği Halk Mektebinin müdürlüğü, Muallimler Cemiyeti başkanlığı, Amerikan Koleji Türkçe öğretmenliği, Gazisancak ve Halk Dili gazeteleri başyazarlığı, Türk Ocağı Vilâyet umumi kâtipliği görevlerinde bulundu.

1925’te İstanbul Hukuk Fakültesine girdi. 1928’de bu fakülteden mezun olduktan sonra Nizip Cumhuriyet savcılığı (1928-31) görevinde bulundu. 1931-35 yılları arasında Gaziantep’te hem avukatlık hem de Gaziantep Lisesi Türk dili ve edebiyatı öğretmenliği, 1931-36 yılları arasında Cumhuriyet Halk Partisi il başkanlığı yaptı. 1932 yılında Halkevleri kurulunca, bu kuruluşun başkanlığına (1936) seçildi. 1935-50 yılları arasında dört dönem Gaziantep milletvekili oldu. Milletvekili olarak Ankara’ya yerleşince Türk Dil Kurumunun çalışmalarıyla yakından ilgilendi. 1941 yılında kurumun Filoloji Kolu (Derleme ve Tarama Kolu) başkanlığına, 1963’te de genel yazmanlığına seçildi. 1976 yılına kadar bu görevleri birlikte yürüttü.

Aksoy yazı hayatına, sınıf arkadaşları olan Müslim ve Mehmet Akif’in ölümleri üzerine yazdığı iki ağıtla başladı, bu ağıtlardan oluşan İki Damla Gözyaşı (1918) adlı şiir kitabı yayımlanan ilk eseridir. 1933’ten sonra çalışmalarını dil ve halkbilimi (folklor) alanında yoğunlaştırdı. 1950’den itibaren Türk Dili dergisinde yayımlanan dil yazılarıyla tanındı. Bu makalelerinde Türkçenin özleşmesini savundu. Türk Dil Kurumunda başkanı olduğu kol tarafından hazırlanan Derleme Sözlüğü ile Tarama Sözlüğü’ne önemli katkılarda bulundu. 1987 yılından ölümüne kadar Türk Dili dergisinde “Öğrencemiz Türkçe” genel başlığı altında yazılar yazdı.

Kültür Bakanlığı tarafından gerçekleştirilen “Simurg” projesi kapsamındaki bir belgeselde yaşamöyküsü anlatıldı ve televizyonda yayımlandı. 1991’de Gaziantep Üniversitesinden fahrî doktorluk unvanı aldı. 1993 Edebiyatçılar Derneği Onur Ödülü Altın Madalyasını, 1993 Kültür Bakanlığı Türk Kültürüne Üstün Hizmet Ödülünü aldı.

Eserleri:

Araştirma-İnceleme: İmlâmıza, Sarf ve Nahivimize Dair (1925), Gaziantep Dilinin Tetkiki (1933), Hasip Dürrî (1933), Gaziantep’te Eti Eserleri (1934), Öztürkçe Dersleri (1935), Gaziantep Ağzında Sentaks Araştırmaları (1936), Bir Dili Öğrenmek İçin En Lüzumlu Kelimeler (1936), Güneş Dil Teorisi ve III. Türk Dil Kurultayı (1937), Aydî Divanı (Ş. S. Yener - A. N. Ünler ile, 1937), Gaziantep Ağzında Atasözleri (1941), Hasırcıoğlu Hafız Mehmet Ağa (1941), Gaziantep Ağzı (3 cilt, 1945-46), Hasan Ayni ve Nazm-ül-Cevahir (1959), Şeyh Ahmet ve Nazmü’l-Leal (1959), Mütercim Âsım (1962), Dil Devriminin 30 Yılı (ortak kitap, 1962), Atatürk ve Dil Devrimi (1963), Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler (2 cilt, 1969-1971), Dil Yanlışları (1980), Yine Dil Yanlışları (1985).

Sözlük-Derleme-Kilavuz: Deyimler / Takım Sözler / Meşhur Sözler (1940), Örneklerle Tarama Sözlüğü (1942, kurulla), Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü (4 cilt, D. Dilçin‘le 1943-57), Söz Derleme Dergisi (1952-57, kurulla), Anayasa Sözlüğü (1961), Derleme Sözlüğü (1963-67, kurulla), Tarama Sözlüğü (1963-77, kurulla), Atasözleri ve Deyimler (1963 / kısaltılmış yeni basım Atasözleri ve Deyimler Elkitabı, 1968), Yeni Yazım Kılavuzu (1970 / yeni basım Ana Yazım Kılavuzu, 1987), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü I / Atasözleri Sözlüğü (1971), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü II / Deyimler Sözlüğü (1976), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü III / Dizin ve Kaynakça (1977).

DENEME: Dil Üzerine Düşünceler Düzeltmeler (1962), Dil Devrimi Üzerine (1967), Gelişen ve Özleşen Dilimiz (1968), Özleştirme Durdurulamaz (1969), Dil Gerçeği (1982).

ŞİİR: İki Damla Gözyaşı (1918).

Ayri Basim: Deyim-Takım Söz-Meşhur Söz-Atalarsözü (1940), Dürr-ün-Nizam ve Nazm-ül-Cevahir (1960), Anayasanın Dili (1964).

Ani: Türkçe Bir Hayat (1999, Emin Özdemir’in sunuşuyla).

Diğer: Usul-i Tahrir ve Edebiyat Dersleri (1924), Gaziantep Halkevi Broşürü (ortak kitap, 1935), Halkevi Konuşmaları (1938).

 

Behçet Necatigil / Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (1960), Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi I (1976), M. Ş. Onaran – S. Tezcan – M. Canpolat / Ömer Asım Aksoy Armağanı (1978), Ömer Asım Aksoy Armağanı (Haz: M. Canpolat - S. Tezcan - M. Ş. Onaran, 1978), Atilla Özkırımlı / Türk Edebiyatı Ansiklopedisi I (1987), Atilla Özkırımlı / Dil Devrimi’ne Bir Ömür (Cumhuriyet, 30.5.1988), Türk Dili (Ocak 1994), TBMM Albümü: 1920-91 (1992), S. N. Özerdim - M. Berge / Ömer Asım Aksoy (Kebikeç, sayı: 1, 1995), Osman Nuri Poyrazoğlu / Yüzyüze Görüşmeler (1997), Adnan Binyazar / 90 Yaşında Bir Dil Emekçisi (Ozanlar Yazarlar Kitaplar, 1998), Ömer Asım Aksoy / Türkçe Bir Hayat (Özyaşamöyküsü, 1999), Şükran Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü (gen. 6. bas. 1999), Ömer Erzeren / Bana Ait Olan Her Şey Yerli Yerindedir (Virgül, sayı: 23, Ekim 1999), TBE Ansiklopedisi (2001), TDOE-TDEA 1 (2001).