Lûgat yazan kimselerden bazıları şöhret kazanmış, bazıları kazanamamıştır. Mütercim Asım ise yazdığı değil, Türkçeye çevirdiği lugat kitaplarından dolayı ün almış, en büyük lûğatçilerden sayılmağa hak kazanmıştır. Kitapların müellifleri başkaları olduğu halde Türkçeye çevirene bu kadar büyük pay verilmesi sebepsiz değildir. Asım bu eserleri Türkçeye çevirmekle kalmamıştır. Gördüğü yanlışları düzeltmek ve kendi bilgisinden birçok şeyler eklemek suretiyle onlara değerlerinin üstünde bir değer katmıştır. Türkçeye çevirirken de ulu-orta bir çevirme yapmamıştır. Kelimeler için kendi dillerinde yapılmış olan tarifler ve açıklamaları, başka bir kavramı belirtmeye meydan vermiyecek sözlerle çevirmiş, hele Arapça ve Farsça kelimelere Türkçe karşılık bulmak işi üzerinde önemle durmuştur. Bundan dolayı Burhan-ı Kaat’ı ve Kamus tercümeleri, kelimelerin anlamlarını en doğru ve en iyi şekilde belirten gayet sağlam kaynaklar olduğu gibi öz Türkçe kelimeler bakımından da çok zengin hâzinelerdir. İşte Asım’ın bu dikkati, bu titizliği ve bulduğu Türkçe güzel karşılıklar, tercümelerini ölmez tanıklar haline getirmiş, kendisini en büyük dilciler ve lügatçiler dere sesine yükseltmiştir.

Başka kaynaklara baş vurulmakla halledilmiyen güçlükler bu tercümelere bakılmakla çözülür. Çatışmalarda en büyük hakem bu eserlerdir. “Mütercim Asım şöyle söylüyor” denildi mi akan sular durur. Çünkü Asım bütün kaynaklara daha önce baş vurmuş, onların doğrusunu, yanlışını incelemiş, tenkidlerini yapmış ve bize güvenilecek sonucu bildirmiştir.

Lûgatçiliği hakkındaki düşüncelerimizi özetliyen bu satırlardan sonra Asım’ın tercüme ve telif olarak meydana getirdiği lügat kitapları hakkında bilgi vermeye geçebiliriz.

Asım, sırasiyle şu üç lügat kitabını ortaya koymuştur: Burhan-ı Kaat’ı tercümesi, Tuhfe-i Asım, Kamus tercümesi.

Her üçü de basılmıştır.

NOT: Sayın Ömer Asım Aksoy, bu yazıyı, isteğimiz üzerine hazırlamakta olduğu (Antepli üç lûgatçi) adlı eserinden özetliyerek göndermiştir.

(Devam edecek)

Ömer Asım AKSOY