KULLANILMAYAN KELİMELER

Gaziantep lehçesile İstanbul lehçesi arasındaki farkı tesbit ederken yalnız Gaziantep lehçesinde "bulunan’’ unsurları kaydetmek kâfi değildir. Bulunmıyan” unsurları da araştımak lâzımdır.

“Gaziantep dilinin tetkiki’’ adlı kitabımızın “mahallî kelimeler" bahsi bir lüğatçedir. Orada Gaziantep lehçesine mahsus olup İstanbul lehçesinde bulunmıyan kelimeler gösterilmiş ve manaları izah olunmuştur.

“Gaziantep dilinin tetkiki’’ adlı kitabımızın “mahallî kelimeler" bahsi bir lüğatçedir. Orada Gaziantep lehçesine mahsus olup İstanbul lehçesinde bulunmıyan kelimeler gösterilmiş ve manaları izah olunmuştur.

(1) Büyük bir kısmı yalnız İstanbul lehçesinde kullanılır; Gaziantep lehçesinde hiç kullanılmaz: sürçmek, talaş gibi.

(2) Bir kısmı hem İstanbul lehçesinde, hem Gaziantep lehçesinde vardır. Fakat İstanbul lehçesindeki manası ile Gaziantepte kullanılmaz. Gaziantepteki manası ile de İstanbulda kullanılmaz: Çıkışmak, erişmek gibi.

(3) Bir kısmı da İstanbul lehçesinde bir kaç manaya gelir. Kelime bu manalardan bazılarını ifade etmek için Gaziantepte kullanılmaz. Ancak diğer bazılarını ifade etmek için kullanılır: Çiğnemek, ihtiyarlamak gibi

Kelimeleri, bu karakterlerine göre şema ile temsil edebiliriz. Mustatiller kelimeleri; mustatillere bitişik çizgiler manaları gösterir:

FOTOĞRAF 1: Şema.

Buradaki numaralar, yukarıda izah edilen nevilere tekabül ediyor: Bir numaralı şemaya göre kelimenin Istanbulda birkaç manası vardır; Gaziantepte bu kelime yoktur

İki numaralı şemaya göre kelimenin İstanbulda ve Gaziantepte üçer manaları vardır. Fakat bu manalar arasında iştirak yoktur; her iki lehçenin istikametleri ayrıdır.

Üç numaralı şemaya göre kelimenin bir manası İstanbul ve Gaziantep lehçeleri arasında müşterektir. Diğer iki manası yalnız İstanbul lehçesine mahsuptur; yani bu iki mananın Gaziantep lehçesindeki kelime ile münasebeti yoktur.

Alfabe sırasile aşağıya yazdığımız “Gaziantepte kullanılmıyan kelimeler’’ hep Türkçedir. İçlerinde başka dilden alınmış birkaç kelime varsa da asıllarını düşündürmiyecek kadar Türkçeleşmişdirler; yerlerine de Türkçe başka kelimeler kullanılmamaktadır. İstanbul lehçesinde Arapçaya, Farsçaya veya gaip dillerine mensup daha birçok kelimeler vardır ki Gaziantepte kullanılmaz. Fakat biz bu bahse onları karıştırmadık. Burada yalnız Türkçe kelimeleri ele aldık. Bu kelimelerin manaları herkesçe malûm olduğundan ayrıca izahat vermeğe lüzum görmedik. Yalnız İstanbulda kullanılan kelime yerine Gaziantepte hususî bir kelime kullanılıyorsa ki bu karşılık bazan Türkçedir; bazan değildir onu gösterdik. Karşılığı gösterilmeyen İstanbul kelimesini, Gaziantep halkının; aynı manada olan ve herkesçe bilinen başka bir. Kelime, bir tabir, yahut bir izah ile ifade ettiği anlaşılmalıdır:

Abanmak

Abuksabuk: Apırsapır, devedarı

Acımak: Bu kelimenin kullanılmaması yalnız “ağrımak’’ manasına münhasırdır. Mütessir olmak, kıymamak manalarına Gaziantepte de kullanılır: “yaram acıyor.” denmez, “haline acıyorum.„ , “parasına acımayor.,, denilir.

Afallamak:

Ağabey: Ağa, ede

Ağda: Hakık

Ağıl:

Ağustos böceği: Sırsır

Alay etmek: Türlü manalarından birisi için ‘’Kerç etmek’’

Alık: Türlü manalaından birisi için ‘’dengeser’’

Alıkoymak:

Alkış:

Apışmak:

Aptal:

Aşırmak: Bu kelimenin kullanılmasında yalnız ‘hırsızlamak’’ manasına münhasırdır. Üstünden geçirmek manasına Gaziantepte de kullanılır.

Atak:

Atlatmak:

Aylı: hayat

Ayl(nida)

Ayak diremek

Bahçivan

Bardak: Bu kelime ‘’kadeh ve kâse’’ karşılığı olarak kullanılmaz. Gaziantepte ‘’kiremit’’eve ‘’toprak desti’’ ye ‘’bardak’’ denilirdi

Bayağı:

Bel:

Becermek: Bu kelime İstanbuldaki manasilekullanılmaz. O mevkide ‘’beşirlemek’’ kullanılır. Gaziantepte’’ becermek kelimesi varsa da ‘’sııp berbat etmek demektir.

Bedeva: Beleş

Belirmek:

Biteviye:

Bodur:

Bora:

Böğrülce: Loğlaz

Burcak: cılban

Caba:

Cadaloz:

Cavlak:

Cılız: hıra

Cimri: mıkrız

Civciv: gurk

Civcivli: türlü malarından birisi için ‘’tuygunluk’’

Çakmak (şimşek): şakımak

Çap:

Çapalamak:

Çapraşık:

Çapul:

Çeşme: ‘’umuma su vermek için yapılmış yer’’ manasına Gaziantepte ‘’çeşme’’ kullanılmaz; (kastel kullanılır. Gaziantepte de kullanılır.

Çetrefil:

Çiğnemek: Bu kelimenin kullanılması ‘’tepelemek’’ manasına münhasırdır. ‘’Dişler arasında ezmek’’ manasına Gaziantepte de kullanılır.

Çiselemek: pisegelmek

Çıt: Siyec Gaziantepte de bir ‘’çit’’ vardır ki mensucattan ‘’basma’’ nin karşılığıdır.

Çakışmak: bu kelime Istanbuldaki gibi itap etmek, azarlamak manalarına kullanılmaz. Gaziantepte “çıkışmak’’ kelimesi vardır. Fakat manası: bir kaç mal üzerinde ortaklıkları bulunan kimselerin anlaşarak her biri bir mal alıp birbirlerine karşı alacaklı, borçlu kalmıyâcak suıette hesaplaşmaları ve şirketi tasfiye etmeleri, yani ortaklıktan hep beraber çıkmaları’’ dır. Meselâ üç şahsın bir at üzerinde ortaklıkları vardır. At iki yavru doğurur. Ortaklar aralarında anlaşırlar. Fiat farkı varsa birbirlerine ödemek suretile ortaklardan biri atı, diğeri bir yavruyu, üçüncüsü de o bir yavruyu alır ve artık ortaklığa nihayet verirler. Boylece çıkışmış olurlar.

Çırpmak (el): çibik çalmak.

Yazan: Gaziantep Mebusu Ömer Asım AKSOY

(Devam Edecek)