Gaziantep Kültür Arşivi - GAZİANTEP ŞER’İ MAHKEME SİCİLLERİNDEN ÖRNEKLER (19)

(Geçen sayıdan devam)

Bunların şehir içine girmeleri yeni bir fesat ve ayaklanmaya sebep olması ihtimalini düşündürmektedir. Bu kimselerin böyle bir hareketden alıkonulmaları, şehir içinde saklamak ve korumaktan çekinilmesi ve dışarıya kovulmaları.

NOT: Cevdet tarihi Cilt: 11 sayfa: 83-85 de Halep’te çıkan bu olaydan bahseyler. Hadiseye Halep valisi Hurşit Ahmet Paşa’nın Kethüdası Süleyman bey’in halkı çileden çıkaran tutumu sebeb olmuştur. Olay halkın ayaklanarak Süleyman beyin konağını basması ve kendini öldürmesi ile başlamıştır. Bu sayfalarda açıklandığına göre Halep’te 1.228 tarihinde vali Cebbar zade Celaleddin paşa samanında yine bir ayaklanma olmuş, ayaklanmalardan 18 kişi ya kalanıp idam edilmiş ve baş kaldırma bastırılmıştır.

Cilt: 141

Sayfa: 23 Buyurultu

Tarih: 1234 (1818)

Bölgedeki menzillere yeterli menzilcilerin tayin edilmesi, genç ve işe

yarar beygirler tedariki, önemli işler için gelenlerin durdurulmadan bindirilip

yollarına devam etmelerin temini, menzil nizamlarına uyulması, Menzilhanelerin ve beygirlerin noksanlarının tamamlanması.

Cilt: 141

Sayfa: 53 Ferman

Tarih: 1235 (1819)

Arkası bulunmayan bu fermana göre Halep’te çıkan fesat ve ihtilalde Antep’lilerin devlete yardım için Halep valisine giderek hizmetlerini arzeyledikleri için bu hareket (Mucib i Mazuz-u bihisap olmuştur) denilmektedir.

Cilt: 125

Sayfa: 46

Tarih: 20Recep1175 (15 Şubat 1762)

Tutlu Hamamın 1 /4 hissesinin Halep'te (Deri mihmanderi) vakfına ait bulunduğu, bu vakfın ayrıca (Yeni Bedesten) yanında 4 dükkânı ile, Teftin yukarı değirmenin 1/2 hissesine saip olduğu.

NOT: Yukariki satırlardan Hüseyin Paşa tarafından yaptırılıp halk tarafından Zencirli Bedesten denilen kapalı çarşının bu tarihde (Yeni Bedesten) olarak anıldığını anlamaktayız. Kale altında Lala Mustafa Paşanın yaptırdığı Bedestenede Badesten-i Atıyk denildiği biliniyor.

Cilt: 125

Sayfa: 47,71 Not

Tarih: 1175 (1762)

Bu sayfalardaki kayıtlardan anlaşıldığına göre: EMİR ALİ hanının Üst katında 57, alt katında 43 oda, 3 büyük mağra bir havzı, güney yanında 12 dükkânı kuzey yanında eskici pazarında (bir kelime okunmadı) evi bulunmaktadır. Hanın 40/25 hissesinin (Dede Mehmet) vakfına ait bulunduğu dava edilmiş isede bu hissesin mülk olduğuna hüküm verilmiştir.

Cilt: 125

Sayfa: 71 Not

Tarih: 22Recep 1175 (17Şubat 1762)

İki kapulu hanın 2/3 hissesi (Mihaliye Medresesi) vakfına aittir. Emir Ali hanından daha eskidir. Eskiden ham camız günü, ham bez ve keten bu handa işlem gördüğü halde Emirali hanına götürüldüğünden bundan medrese vakfının zarar gördüğü yolunda şikâyet edilmesi üzerine, sözü geçen mal yüklerinin eskiden olduğu gibi İki kapulu hana inmesine mahkemece karar verilmiştir.

Cilt: 125

Sayfa: 115

Tarih: 4Şavval 1020 (11 Aralık 1611)

Süleyman o. Mustafa Antep kalesindeki evini, Meydan başındaki 1.100 maşara bostanını, Kızılca kent köyünde üçyüz maşara bostanını, Burç köyünde 300 tiyek bağını, Kayapınar k. de iki bağını, Kale kapısında yaptırdığı Çeşmenin su yollarının onarımına ve kanavetçisine ücret verilmek koşullarıyla vakfetmiştir. (vâkıfın adı kâtip Mustafadır)

NOT: Bu kastel, şimdi Kale’deki elektrikli Atatürk portresinin tam karşısında, kale ve Şirvani camilari arasından geçen yolun doğu tarafında, yoldan bir kaç metre içeride idi. Adına (Kale kapısı kasteli) denirdi. Bu kastel yani havuz üzeri kap çatılı dört köşesinden yığma sütunlara dayanırdı. Havuzun içi ve çevresi ak mermerle döşenildi. Çevresinde oturulacak yerler vardı. Su burcundan geldiği söylenilen suyu ortadan kaynardı. Eskilerin söylediklerine göre: Kale hendeği bu havuzdan uzanan özel bir yolla akıtılan sularla doldurulmuş. Başka zamanlarda havuzun suları batı yanında berber dükkânındaki havza, buradanda yol üzerinde (Deveci kasteli) denilen çeşmeye gidermiş. Sular daha sonra Karataşla yapılmış 4’cü bir havza, sonra camii havuzuna dökülürmüş.

Cilt: 125

Sayfa: 259 Buyrultu

Tarih: 1175 (1762)

Rakka valisi Sadettin Paşadan Antep’e

Uhdemizde bulanan Kilis kazasına tâbi oymaklardan ve Kürtlerden bazıları memleket düzenini bozduklarından, bunların yola getirilmeleri için o tarafa gitmek üzere hareket edeceğim. Yolumuz Antep’ten geçeceğinden dairemiz halkı için gerekli zahirenin hazırlanması. 12 Z. 1175

Cilt: 125

Sayfa: 262

Tarih: 1175 (1762)

Salyan cetveline göre bu sırada Antep’te 51 mahalle, 65’i Burç, 51 Tılbaşar bucaklarında olmak üzere 116 köy bulunmaktadır, 1175 yılına doğru Antep’teki köyler bundan ibaret değildir. Timar, Zeamet, Has olarak tasarruf edilen köylerin salyan cetvellerine girmediği anlaşılmaktadır.

Cilt: 124 A

Sayfa: 134 Not

Tarih: 1172 (1759)

20 zilkade 1176 tarihli bir alacak davasına ilişkin kararda, 1172 yılında Antep’te Veba salgını olup bunda çok kimselerin öldüğü dolaysıyla kayıtlıdır.

Cilt: 124 A

Sayfa: 195 Not

Tarih: 1176 (1862)

1 /24 sehmine ait belgeye Nakip hanının Koca Nakıp tarafından yaptırıldığı kayıtlıdır. Nakıp hanının şimdiki tahıl satış yeri olarak kullanılan Mecdiye Hanı olduğunu bir belge dolayısıyla belirtmiştim.

Cilt: 124 B

Sayfa: 165 Karar

Tarih: 15 Sefer 1183 (21Nisan 1769)

Halen Rakka valisi olan Mehmet Paşa tarafından Kilis ve Azaz voyvodası tayin olunan Antepli Battal Ağa zade Hacı Mehmet Ağa yoksul ve güçsüz kimseleri koruyan bir adam olarak ad almıştır. Geçen sene Kilis voyvodası olduda bu yer halkı huzur ve rahat içinde, haydut korkusundan uzak yaşadığın dan çevresindeki kasabalar halkının da isteğiyle bu yıl da voyvodalık kendisine verildi. Eskiden olduğu gibi bu yılda kamunun huzur ve rahatı, haydutlardan korunması, devlet alacaklarının toplanması ile uğraşırken Sefer ayının 5 ci günü Kilis halkından söz sahibi kimi adamların kışkırtmaları sonucu, sarayı kurşun yağmuruna tutularak adamlardan 2 kişi yaralanıp 5 kişi öldürülmüştür. Ayrıca kendisinin ve yanındakilerin bütün mal ve eşyası, miriye ait toplanmış paralar, hatta sırtdaki elbiseler bile soyulup yağma edilmiştir. Düzenlenen deftere göre miri mallardan başka 12 kuruşu zarar ziyan yapılmıştır. Miriden gasbedilen mallar da kâtibi tarafından tutulan defterde yazılıdır. Yağma edilen mal ve paraların tahsili, sanıkların (cezalandırılmaları için işbu yazı mirlivalığa sunuldu.) Azez ve Kilis Kadısı Hacı İsmail

Cilt: 124 B

Sayfa: 173

Tarih: 16 Cemaziyelahir 1183 (18Ekim1769)

Antep, Tıhnatan ve başka yerlerden 22 bin kuruş ziamete sahip Mehmet Emin, Abdullah, Hacı Hasan Çavuş üzerlerinde iken bunlardan Mehmet Emin Rus seferinde Bender mevkiinde görevli Antep sancağı Alaybeyi Hacı Muhiddinin bayrağı altında sefere katılmadığından çıkarılarak yerine zeametin Ebubekir’e tevcih edildiği.

Cilt: 124 B

Sayfa: 204 Buyrultu

Tarih: Recep sonu 1183 (Kasım 1769)

Buyrultu. Malatya valisi Hafız Mustafa Pş. dan Antep voyvodaları Battalzade Hacı Mehmet Ağa ve Hasan efendiye Besni çevresinde haydudluk eden Hüveydi aşiretinin tedibi için kendi askeriniz ve aşiret askerleriyle birlikte bana katılınız.

Cilt: 124 B

Sayfa: 209

Tarih: 12 Cemaziyevvel 1183 (14 Ekim 1769)

Antep kadısı Mehmet Emin Ef. ye.

Bir süre önce Kilis ahalisi dağî olup Antep ahalisinin mallarını ve eşyasını yağma eylediklerinden, sözü geçen mağdurlar eşyalarının ve paralarının geri alınması İçin mahkeme-i şerife yakınmalarıyla, işbu şeri hüccet Antep halkının ellerine teslim olundu. Gerektirki Kilis ahalisinden mallarını, eşyaları, paralarını tahsil edeler. Eğer müsamaha ederlerse fetva-i şerife ile öldürülmeleri meşru olmakla sözü geçen mallar ve eşyaları alınıp cezaları tertip olunur. 12 cemaziyelevvel 1183

Haşiyede imzası bulunanlar:

Antep müftüsü Abdurrahman, Eski müftü Hacı Mahmut, Antep voyvodası Hasan, Naki büleşref kaymakamı.

Fetvayı Şerife

Padişah-ı Alempenah hazretlerinin emrine uymayıp dağî ve bağî olan kimselerin şerî şerif üzere katilleri meşru olurmu?

Elcevap: olur.

Müftü ABDURRAHMAN

Veçhi tariri huruf budurki.

Kilis ahalisi katıaten cümlesi bundan akdem dağî ve bağî olan kimse Antep ahalisinin emval ve eşyasını yağma, mezburlar tedip ve tezir olunmak babında işbu müraselei şeriye yazıldı. Mal ve eşyaları yağma olunan kimseler ellerine verildi. Herkes mahallinde mallarını ve eşyasını isteyip alabilirler. Vesselam.

Eski Antep müftüsü Mahmut

Antep Müftüsü Abdurrahman

Antep kadısı Mehmet Emin

Cilt: 124 B

Sayfa: 224 Buyurultu

Tarih: 1. M. 1183 (1769)

Rakka valisi Mehmet Paşa’dan Antep kadısına:

Antep’te Paşa ve Müftü medreselerinde gece gündüz öğrenim yapan öğrencilerle halktan kimileri arasında anlaşmazlık ve çekişme olduğu, öğrencilerin kitaplarından bir bölümü yağma edildiği, bu tarafa gelen müderris Ahmet Ef. ile kimi öğrencilerden haber alınmıştır. Mübaşir olarak gönderilen Abdurahman Ef. ile mahkemeniz birleşerek yağma edilen kitapların bir yaprağı bile kaybolmadan, her kimde ise aranıp bulunması, geriverilmesi, azadaki anlaşmazlığın çözümlenmesi, iyi geçinmelerinin temini, olmadığı takdirde o tarafa gelerek cezalandırılacaklarının bildirilmesi. Duyurulması 1. M. 1183

Cilt: 123

Sayfa: 1

Tarih: 15 Recep 1180 (18 Aralık 1766)

Antep’te bulunan attarlar Mahkemeye gelerek, dükânlarımızda fazla miktarda barut olup bu durum tehlikeli bulunduğundan, bugünden sonra 3 nügü kayseri, 3 nügü Antep barutu bulundurmak, bunları kabak içine koyarak akşamları da evimize götürüp sabahlayın getirmek üzere söz verdik dediler. 15 recep 1180

NOT: Nügü okkanın yarısı yani 200 dirhemdir. Bugünkü tartı birimiyle hesaplanırsa 656.45 gıram eder. Yukarıki belge 1180 yılında Antep’te barut yapıldığını gösteriyor.

Cilt: I23

Sayfa: 2

Tarih: 3 Rebüyülevvel 1180 (10 Ağustos 1766)

Antep voyvodaları Haşan ve Ömer Ağalara.

Ammo Mh. den Mal hırsızı demekle belli Osman, sazgın K.den Abdullah defalarca hırsızlık etmiş, Şehreküstü’de Kel Rabia, Şarkıyan Mh. de kör Meryem de fuhuşla uğraşıp bağ ve bahçelerde içki alemlerinde bulundukları ve son olarak Ertaş mevkiinde aynı işi yaptıkları haber alınmakla, mahkemeden görevlendirilen kimseler ve halk tarafından yakalanmışlardır. Verilen fetva gereğince asılarak cezalandırılmalarına karar verilmiştir. Hükmün yerine getirilmesi. 3 rebiyülevvel 1180 Mehmet

Cilt: 123

Sayfa: 65

Tarih: 5Sefer1181 (4 Temmuz 1767)

Akyol, Boyacı, Alaybeyi, Eyüpoğlu camileriyle Mihaliye ve koca Nakıp medreseleri, Beşbaşar, Hüseyin Paşa hamamları ve Gavri çeşmeleri mütevellileri ve başka cami, medrese, mescitlerin ilgilileri, esnaf şeyhleri, Ögümsöğüt ve Isbatırın köyleri aleyhine, bu köylerin pınarlarından çıkan sudan yalnız hayvanlarını sulamak ve kendileri içmek hakları var ise de tarlalarını sulayarak adı geçen müesseseleri susuz bıraktıklarından bahisle açtıkları dava sonunda adı geçen köylerin dava konusu sudan, kendileri içmek, hayvanlarını sulamak dışındaki müdahalelerinin menine karar verilmiştir.

Cilt: 123

Sayfa: 172 Buyrultu

Tarih: 9 Şevval 1180 (11 Mart 1767)

Battal zade Hacı Mehmet Ağa’ya:

Rakka’ya iskân edilen Barak aşireti 5-6 yıldır, Rakka valilerine itaatsizlik etmekte, izinsiz olarak yaylaklarına gidip gelmektedirler. Bu gidiş gelişlerde bir kez Abdi paşanın Adana valiliğinde paşanın 40-50 adamını öldürmüşler, mal ve eşyalarını yağma etmişlerdi. Sonra Sivas çevresinde halka zarar verdiklerinden şikâyet edilmiştir. Eyaletimiz halkınada eziyet ettiklerinden dilekçe ile şikâyet edilmiştir. Halk üzerindeki zulümlerinin kaldırılması, iskân yerlerine sevkleri için yollanan görevliye de itaat etmemişlerdir. Ferman gereğince üzerlerine hareket edeceğim. Bu durumu bundan önce yolladığım buyrultuda da açıklamıştım. Bu nedenle geçit yerlerinin kapatılması, bir kişinin bile o çevreden geçirilmemesi, şayet cebren geçmye kalkarlarsa korkmayarak savaşılması. 9 Şevval 1180

NOT: Eskiden kalma bazı not defterlerinde bu olaya işaret edilmekte, Barakları Fırat kenarına kadar sürüldükleri belirtilmektedir. Daha önce geçen belgede Antep’e geldiğinden bahsedilen Hüseyin paşa bu olay dolayısıyla gelmiş olmalıdır.

Cilt: 123

Sayfa: 175

Tarih: 19 Ramazan 1180 (19 Şubat I767)

Halep valisi Mehmet Paşa’dan Antep kadısı ve ileri gelenlerine Buyrultu:

Çapcı ve uşaklarının yaptıkları suçlar herkesçe belli olmuştur. Yeniden açıklamaya lüzum yoktur. Bu adamlara belki düzelirler diye müsamaha edilmiş, edilmiş isede, bunun manasını anlamamış ve haydutluklarına davam eylemişlerdir. Bunun üzerine İbrahimin cezası tertip olunmuş, kardeşi Halil ve amcası oğullarına, sizin ve başkalarının şefaatleri üzerine merhamet edilmiş, zimetlerindeki paranın ödenmesi için mühlet verilmişti. Mübaşirimiz Musabeyli içinde oturur. Rişvan aşiretinden Dımışıklı oymağının borcunu tahsil için Mağaracık köyüne gittiğinde adı geçen Halil’in teşvikiyle mübaşir üzerine saldırılmış, kurşun sıkılmış, mübaşir kaçmak zorunda kalmıştır. Halil bundan önce Kilis Arnavut paşa olayındada rol oynamıştır.

Şimdide Antep’te bazı haydutlarla birleşerek 2 adam öldürdüğü haber alınmıştır. Diri veya ölü olarak yakalanması, evinin mühürlenmesi, bu adama kimsenin yardım etmemesi, sahip çıkmaması.

Cilt: 123

Sayfa: 195

Tarih: 1180 (1766)

“Antep’e gelen misafirler için Es babı-ı malikâne ve zeamet ve iltizam konaklarına inmek üzere cümle marifetiyle tertip ve tahrir olunan defterdir”

Battal Ağa zade konağı, Hacı Emin Ağa, Mevlevi Şeyhi, Mehmet Ali Ağa, Nur Ali Ağa, Ceydeli zade Musa Ağa, Voyvoda Hasan Ağa, Gergeri zade Zıddi zade, Davut Ağa zade Yusuf Ağa, Kardeşi Ahmet Ağa, Abdi Bey, Menzilci Hacı Ahmet Ağa, Dizdar Hacı Ali Ağa, Çiçek Ahmet Çelebi, Hacı Muhiddin Ağa, Nakip Zade Ahmet Ağa, Arap Hacı Ali Zade Hacı Mehmet Ağa, Üzümcü zade, Ahmet Ağa, Kamalak zade Abdurrahman Ağa, Musullu zade, Felek zade, Zaim Ali Ağa, Muhsin zade Abdullah Ağa, Bostancı Zade Mustafa, Demirci zade seyit Ahmet Çelebi, Köle Mustafa, Kulak oğlu Hacı Haşan, Hacı Kalender oğlu Ömer Ağa.

Cilt: 122

Sayfa: 40 Vakıf kuruluşu

Tarih: 3 Şevval 1178 (27 Mart 1765)

Antep kalesinde oturur kâtip Hacı Mustafa’nın, Kaledeki evini erkek çocukların oturması şartı ile vakfeylediği.

Cilt: 122

Sayfa: 49

Tarih: 10 Rebiyülahır (16 Eylül 1766)

Antep’in Burç nahiyesinde, Burç, Hezek, Tihnatan, Karadinek, Cibekir, Mertmenge, Ceyde, Güce, Sam, Dülük Sam mezraası, Ögümsöğüt, Gerciğin, Ispatırın, Araplar, Tılbaşar nahiyesinden: Tılbaşar, Zıranba, Kızılhisar, Hacar, Sazgın, Cağdın, Körkün, Küçük Masare, Ulu masare, Bostancık, köylerinin temsilcileri metinde kimlikleri yazılıdır kendi nefislerine asaletten, ve köyleri halkını temsilen, Antep kazasında, Pazarcık derbendi yakınında toplanarak, Antep ayanından Battal Ağa oğlu Miralay Hacı Mehmet Ağa da hazır bulunduğu halde söze başlayarak;

Konar göçer Reyhanlu aşireti içindeki oymakların topu, yaylak ve kışlaklarına gidip gelişlerinde, köylerde ve şehirde yolculara, binalara zarar vermekte, bağ ve bahçelere hayvan sokarak otlamakta, hasar vermekte, köyleri basıp yağma etmekte ve adam öldürmektedirler. Adı geçen aşiret şu sırada yaylaktan dönmektedir. Asıl kışlaklarına gitmeyip yolu değiştirerek Antep çevresinde, Pazarcığa gelmişlerdir. Bu durum Halep valisine arzedilmiştir. Adı geçen aşiretin, kışlaklarına dönerken Halep ve Antep topraklarına girmemeleri ve önlerinin kapatılmaları için buyrultu çıktı. Bütün şehir ve köyler elbirliğiyle geçitlerin kapatılmasını, Reyhanlu eşkiyalarından can ve malların muhafazasını, bu iş için pazarcığa yakın bulunan toplantı yerinde hazır bulunarak Hacı Mehmet Ağanın başkan olarak idare etmesini, görevli piyade ve süvarilerin masrafları için gerekli bulunan 1.000 kuruşa kadar olan meblağın, sonra kendine ödenmek üzere harcamasını kabul ettik, kendini vekil tayin eyledik dediler. Bu kabulu belgelendirmek üzere işbu hüccet düzenlendi.

Belgenin düzenlenmesinde hazır bulunanlar: Voyvoda İsmail Ağa,

Cemil Cahit GÜZELBEY

(Devamı var)