(Bir önceki sayıdan devam, sayfa 188’den)

1- Kırmızı namusiye: Rengi temamiyle kırmızıdır.

2- Kara namusiye: Rengi temamiyle karadır.

3- Gök namusiye: Rengi temamiyle gıridir.

4- Sarı namusiye: Rengi sarıdır.

5- Alaca namusiye: Rengi muhtelif renklerin karışığıdır.

Bağdadîler:

Diğer kuşlara nisbetle kagaları iri boyunları uzundur. Vücutça da iridir. Yuvasına en sadık bir kuş olduğundan posta işlerinde kullanılır. İlk defa Bağdat’tan getirildiğinden bu adı almıştır. Renklerine göre isimlenir:

1- Kara bağdadî: Temamiyle kara renktedir.

2- Gök bağdadî: Temamiyle gri renktedir.

3- Beyaz bağdadî: Temamiyle ak renktedir.

4- Alaca bağdadî: Bu cinste kara ve beyaz renkler karışık nokta noktadır.

Tikçiler:

Bu kuşlara Burma da derler. Ufak tefektir. Döneklere benzer. Burnu kısa ve ufak, kafası yuvarlaktır. Halep’te çok bulunur. Altı cinsi vardır:

1- Kara tikçi: Temamiyle kara renktedir.

2- Beyaz tikçi: Temamiyle ak renktedir.

3- Göv tikçi: Temamiyle gri renktedir.

4- Kırmızı tikçi: Temamiyle kırmızı renktedir.

5- Sarı tikçi: Temamiyle sarı renktedir.

6- Alaca tikçi: Karışım renktedir.

Karalar:

İsmini renginden alır. Üç cinsi vardır.

1- Amber kara: Kara renklidir. İki taraf kanadı üzerinde kırmızı renkte ikişer çizgi vardır.

2- Perçemli Kara: Kara renklidir. Tepesinde perçem vardır.

3- Salt kara: Temamiyle kara renktir. Hiçbir hususiyeti olmadığından değersiz kuşlardan sayılır.

Nakışlılar:

Kanatlarının ucunda beyaz noktalıdır bulunuşu genel vasıflarını teşkil eder.

1- Nakışlı kırmızı: Kırmızı renktedir. Kanatlarının ucu beyaz noktalıdır.

2- Nakışlı kara: Siyah renktedir. Kanatlarının ucunda beyaz noktalar vardır.

3- Göv nakışlı: Gri renktedir. Kanatlarının ucunda beyaz noktalar vardır.

4- Sarı nakışlı: Sarı renktedir. Kanatlarının ucunda beyaz noktalar vardır.

Yapışkanlar:

Takla atan güvercinlerdir. Ayaklarını boy tüylü olması farik vasıflarını teşkil eder.

1- Yapışkan kara: Siyah renklidir.

2- Beyaz kara: Beyaz renklidir.

3- Yapışkan gök: Gri renklidir.

4- Yapışkan kırmızı: Kırmızı renklidir.

Kırk Kuyruklar:

Diğer kuşların kuyruklarındaki yelekler on üç-on altı olduğu halde bunların kuyruklarında tam kırk yelek vardır. Taklacı kuşlardandır.

1- Kırmızı Kırk kuyruk: Temamiyle kırmızı renktedir.

2- Beyaz Kırk kuyruk: Temamiyle ak renktedir.

3- Siyah Kırk kuyruk: Temamiyle kara renktedir.

4- Sarı Kırk kuyruk: Sarı renktedir.

5- Alaca Kırk kuyruk: Karışık renklidir.

Bulutlar:

1- Beyaz bulutu: Asıl rengi beyazdır. Kafası ve boynunda iki gri çizgi vardır.

2- Gök bulutu: Temamiyle gri renktedir. Kanatlarında ikişer tane kalın kara çizgiler bulunmaktadır. Göğüsünde ayne denilen sarı renkte bir dikdörtgen vardır.

3- Safi bulutu: Kuyruğunun ucu açık gri. Boynu limon sarısı, diğer tarafları beyazdır.

4- Şarabî bulutu: Asıl rengi beyazdır. Gagası siyah kanatlarında ikişer limon sarısı kalın çizgi vardır.

Müverdiler:

1- Kırmızı müverdi: Alt gagasının ucundan göğsüne kadar kalın kırmızı bir çizgi vardır. Kalan tarafı aktır. Yalnız her iki kanadın üzerinde de ikişer kalın çizgi bulunmaktadır.

2- Sar müverdi: Diğerinden farkı çizgileri kırmızı yerine sarı olmasıdır.

Başdan’lar:

Ayırıcı vasfı: Kepezli ve başının siyah olmasıdır.

1- Baştan kara: Asıl rengi karadır. Boynunu ak bir halka çevirmiştir. Başında kepez vardır. Ve başı siyahtır.

2- Baştan kırmızı: Asıl renk kırmızıdır. Boynunda beyaz bir halka vardır. Kafası kara ve kepezlidir.

Şimdiye kadar hep bir gurupta toplananları anlatmıştım. Bir kısım güvercinlerde vardır ki tektirler:

Müsevet:

Kara renklidir. Alnı akıtmalıdır. Kanatlarının yeleklerinden 9 tanesi akdır. Sekis-on yeleği beyaz olanlar varsa da makbulü dokuzlu olandır. İri ve gösterişli bir kuştur. Şamilere benzer. Ancak Şamiler gridir. Halep’te kırmızı renkli müsevetler de bulunduğu söylenir.

Tepekaval:

Kırmızı renklidir, ayakları tüylüdür. Kafasında kepez, alnında perçemi vardır. Fazla uçmazlar.

Akkuyruk:

Göğsünde beyaz bir dikdörtgen vardır. Kuyruğu aktır. Geri kalan yeri gridir. Her kanadında iki kırmızı çizgi bulunmaktadır. Kuyruğu köşelidir.

İstanbulî:

Gözlerinin etrafı karadır. Öbür tarafları aktır.

Bütün bu kuşların içinde en kıymetleri sıra ile Şamı, Müsevet, Bağdadî, Beyaz Bulutu, Müverdi ve Nakışlı karadır. Alacalar makbul değildir.

Yazımıza geçen renkler ve tabirlar hakkında bilgi vermeği lüzumlu buluyorum:

Yukarıdaki satırların mütalaasından anlaşılacağı üzere kuşlarımızın renkleri beyaz, kara, kırmızı ve göktür. Alacalar, bu beş renkten terekküp eder. Sarı rengi ile kastedilen açık kahverengi, kırmızı dediğimiz renk de mor denilen koyunların rengidir. Bu sebeple kırmızı sıfatile anılarına mor da denilebilir. Gök sözüyle gri rengi ifade edilmektedir.

Kepez hayvancıkların başlarını arkasındaki yelpaze gibi tüylere, yelek üzerinde ince tüyler bulunan kudruî ve çıplak uçlariyle hayvanların vücutlarına girmiş bulunan ayrı tüy manzumeleridir. Alaca karışık anlamında kullanılmaktadır.

Bu yazının hazırlanmasında Gaziantep kuşçuluğunun hâlen piri ve esnaf şeyhi olan Keçehanede kahveci muhtar Zorbaştan istifade edilmiştir. Kuşların yetmişten fazla cinsi bulunduğuna göre: Bundan bazı eksikler, hatalar olması çok mümkündür. Bu sebeple eksik ve hatalarımızı yazacakları mektuplarla düzeltecek okuyucularımızın ikazlarını memnuniyetle neşretmeğe hazırız.

Not: Bu yazının tertibinden sonra Gaziantep’teki kuşçuluğa dair İstanbul Eminönü Halkevi tarafından neşredilen Halk bilgisi haberleri dergisinin 940 Eylül ve 107 sayılı nüshasında Hurşit Alpaslan imzalı ve Gaziantep’te halk sanatları başlıklı bir yazıya rastlanmıştır. Bunda kuşçuluğumuzdan kısaca bahsedilmektedir. Yazıda enteresan bulduğumuz şu satırları aynen alıyorum.

Gaziantep Savaşı’nda posta olarak kullanılan Güverçin Gök gronfilli ve Gaziantepli Topçu Ayı Mahmut’a ait olan kuşlardı. Cambaz Bekir-Kuşçu Huşit.

Cemil Cahit GÜZELBEY

9 Ağustos 1930