Kuşçuluk, Gaziantep folklorunun köşede kalmış önemli konularından biridir. Toplum hayatımızdaki genel değişikler sebebiyle kuşçuluk da eski rağbetini keybetmekte bununla uğraşanlar günden güne azalmaktadır.

Kuşçuluk nedir? Bunu eğlence ve kazanç maksadıyla kuş beslemek ve alıp satmak diye tarif edebiliriz. Yazımıza mevzu olarak aldığımız kuşçuluk, öğretip satmak veya eğlence için kanarya, evsin avcılığı için keklik besleme ve bulundurmadan ayrıdır. Gaziantep kuşçularının meşgul oldukları hayvan ehli güverçindir.

Yukarıda belirttiğim gibi, kuşçuluk ya eğlence veya kazanç maksadıyla yapılır. Bazen ikisinin birleştiği olur. Halli vakitli kimselerin maksatları sırf eğlencedir. Ancak bu hal kumar gibi işaret gibi zorlu bir çordur. Varını yoğunu bu yolda harçıyanlar olmuştur.

Sırf eğence maksadıyla kuş besliyenlerden merhum Fadıl Ayas ve Battal beyi bizim nesil iyi tanırlar. Fadıl Bey’in beş atlı odalı büyük bir vini kuşlarla tahsis ettiği yalnız bunların bakımlarıyla meşgul olan adamları bulunduğu söylenir. Celal Kadri Barlas’tan öğrendiğimmize göre: Dayı Ahmet Ağa ve Haci Taha Efendi oğlu Necati Göğüş rahmetliler de kuş meraklısı idiler. Necati Efendi Gaziantep kuşçularının en ileri gelenlerindendir. Annesi Haci hatundan kalan Küffah hamamı (Şimdiki öğretmen okulu karşısındaki meydanlığın yerinde) 600 madeni altına satarak Irak, Suriye hatta İran’dan özel olarak en iyi cinsinden güvercinler getirtmiş bunları gümüş altın küpe hızma ve halhallarla süslemiştir. Necati Efendi’nin kuşlarının havalaması adeta bir hadise olur bazı nekre adamlar bu kuşları göstererek (Tuffah hamamı uçuyor) derlermiş.

Zengin kuş meraklıları dışında kuşçuluk genel olarak bazı mahalle kahvelerinde yapılır. Bu kahvelere (Kuşçu kahvesi) denir.

Kuşçuların kendi aralarında kurdukları esnaf teşkilatı, reisleri vardır. Akşamları sözü geçen kuşçu kahvelerinde toplanır, hep kuş sözü edilir, kuş alış verişi yapılır.

Kuşların fiyatı 5-100 lira arasında değişiktir. Bu toplantılarda mesleğin eğlence tarafını teşkil eden (Kuş uçuruma) kararları verilir. Ertesi günü belli edilen saat şehrin muhtelif semtlerindeki kuşçu kahvelerinden veya evlerden on ia elli adetli muhtelif kuş grupları havalanır. Bunlar önce zurba zurba uçar, sonra birbirlerine karışırlar. Hayvancılıklar yorulduktan sonra yuvalarına dönecekleri sırada kuşçuluğun en eğlenceli tarafı başlar. Zira ev ve kahvelerden havalanan guruplardan bir kıısmı kendi yuvalarının bulunduğu ev veya kahvenin üzerinde bir kaç kere döndükten sonra konarlar. Kuşçu ne kadar kuş havalandırdığını, ne kadarının dönüp ne kadarının dönmediğini bilir. Merakla geri kalanını bekler. Kalanlar ikişer üçer dönerler. Bazen yuvasına iyi alışmamış veya nasılsa başka gurupların arasına karışarak yolunu şaşırmış olanlar geri dönmezler. Yadırgı kahve veya eve konarlar. Bu hal kaybedenleri üzer, kazananı sevindirir. Zira bu kuşda artık sahibinin hakkı kalmaz. Kendi ev veya kahvesine yadırgı yadırgı kuş gelen kimse, bunu isterse iade eder, isterse etmez. Uyuşurlarsa eski sahibi satın alır.

Yukarıda bir münasebetle söylediğim gibi, kuşçuluğun mevzuu olan hayvan ehli güverçindir. Güverçinler avcılara göre dört kısma ayrılır, 1) Hopbal 2) Kayacıl 3) Yalama (yabani güvercin) 4) Ehli güverçin.

Kuşçular gelir ve eğlence konusu olan güveçinleri renklerine, başın kuyruğun kanatlarının biçimlerine göre guruplara ayırmışlardır. Her gurup da ayrıca kısımlara ayrılır. Asıl guruplar şunlardır.

Şamı, Bağdadi, Göv, Dönek, Çakşırlı, Fitilli, Gümüş Kuyruk, Namusiye,Tikçi, Nakışlı, Baştan, Müverdi, Bulutu, Yapışkan, Kırkkuyruk.

Şimdi bunların adlarını ve vasıfarını görelim:

Şamıların müşterek vasfı

Asıl rengi gri olup kanatlarında beyaz yelekler ve noktalar mevcuttur. Bu cins kuşlar Şam’dan getirildiğinden bu adı almışlardır.

Şamı: Asıl renk gridir. İki taraf kanadında 6-8 yeleği vardır. Alnı beyazdır. İki taraf kulaklarında fındık büyüklüğünde beyaz noktalar vardır.

Zırhlı şamı: Rengi gridir. Üzerinde beyaz noktalar vardır, kanatları şamı gibidir.

Gövler

Müşterek vasıf, renk gridir. Kanatları üzerinde başka renkte çizgiler olur. Dört çeşit göv vardır:

Sat Gövü: Renk gridir. Her kanat üzerinde iki siyah çizgi bulunur.

Nakışlı Göv: Renk gridir. Her kanat üzerinde iki beyaz çizgi bulunur.

Zeytini Göv: Renk gridir. Her kanat üzerinde iki kahverengi çizgi bulunur.

Kronfilli Göv: Renk gridir. Kanatlar üzerinde beyaz noktalar vardır.

Dönekler

Müşterek vasıfları, kafası boynu, kuyruğu, kanatlarının yarısı beyaz diğer taraf başka renktir. Dört çeşit dönek vardır:

Göv dönek: Kafası, boynu, kuyruğu ve kanatlarının yarısı beyaz, kanatlarının üstü gridir.

Kırmızı Dönek: Kanatlarının üstü kırmızı, diğer tarafları göv dönek gibi beyazdır.

Sarı Dönek: Kanatlarının üstü sarı, diğer tarafları beyazdır.

Kara Dönek: Kanatlarının üstü kara, diğer tarafları beyazdır.

Çakşırlılar:

Müşterek vasıf: Kafası ve boynu aktır. Diğer kısımları başka başka renklerdedir. Tepelerinde ve kulaklarının yanındaaynı renklerden noktalar bulunur. Uçarken takla atarlar. Dört neviçakşırlı vardır.

Kara çakırlı: Boyun ve kafa aktır. Geri kalan yerleri siyahtır. Tepesinde ve kulaklarının yanında kara noktalar vardır.

Kırmızı çakışırlı: Boyun ve kafa aktır. Gerikalan yerleri kırmızıdır. Tepesinde ve kulaklarının yanında kırmzı noktalar vardır.

Sarı çakşırlı: Boyun ve kafa aktır. Geri kalan yerler sarıdır. Tepesinde ve kulaklarının yanında sarı noktalar vardır.

Gök çakışırlı: Kafası ve boynu beyazdır. Geri kalan yerleri gridir. Tepelerinde kulaklarının yanında gri noktalar vardır.

Fitilliler:

Kanatları üzerindeki tüyler kıvırcıktır. Bu hal fitillilerin müşterek vasfıdır. Dört nevi vardır:

Beyaz fitilli: Her tarafı aktır. Kanatlarının üzerindeki tüyleri kıvırcıktır.

Gök fitilli: Rengi gridir. Kanatlarının üzeri kıvırcıktır.

Kara fitilli: Rengi karadır. Kanatlarının üzeri kıvırcıktır.

Rengi karışıktır. Kanatlarının üstü fitilli yani kıvırcıktır.

Gümüş Kuyruklar: Kuyruklarının beyaz oluşu umumi vasıflarıdır. Bunların kepezleri ve kepesizleri bulunur, beş çeşidi vardır:

Siyah gümüş kuyruk: Kuyruk beyaz geri kalan yerler karadır.

Kırmızı gümüş kuyruk: Kuyruk ak geri kalan yerler kırmızıdır.

Sarı gümüş kuyruk: Kuyruk ak, geri kalan yeri sarıdır.

Gök gümüş kuyruk: Kuyruk ak, geri kalanı gridir.

Alacak gümüş kuyruk: Kuyruk ak, sadece kepezli oluşu farik vasfıdır.

Namusiyeler: Başında ve kulaklarının yanında kepez vardır. Bunlar birbirine bitişiktir. İsmi rengine göre değişir. Bunların beş cinsi vardır.

Cemil Cahit GÜZELBEY