Gaziantep Kültür Arşivi - GAZİANTEP ŞER’İ MAHKEME SİCİLLERİNDEN ÖRNEKLER (9)

Tarih: 26 Zilhiççe 1207 (6 Ağustos 1793)

Antep naibine, Dizdar Mustafaya mübaşir tayin olunan Sadrazam çubuk darı Mehmete malum olaki:

Bir süre önce isyan ederek Antep kalesine kapanan, sonra Rakka valisi Mustafa paşa tarafından idam olunan Antepli Battal zade Mehmet paşanın top, tüfek, cephane ve zahireleri kullandığı, bu mühimmat idamdan sonra maktulun malıdır diye tereke defterine geçirilip el konulduğu, bu defa kalede bulunan cephane ve mühimmat defteri ile hazîneyi âmire defteri karşılaştırıldığında 9 sağlam ve 5 kırık topun kaydının bulunmadığı görülmüştür. Nedeninin bildirilmesi.

Cilt: 134

Sayfa: 198 Ferman

Tarih: Zilkade sonu 1206 (20 Temmuz 1792)

Antep ve çevresindeki kadılara:

Kürt aşiretinin ileri gelenlerinden ve ünlü haydutlardan Ömo’nun oğlu İbiş deli ereleri (Deli süvari askerlerine halk tarafından verilen ad) ilo Azez kasabasını basıp ahalinin hayvanlarını sürdüklerini, Kilis voyvodası eşkiyanın tez elden define gayret edemediği, yardım edilmesi için Halep valisine emir verilmiştir. Sizlere vezir tarafından gönderilince kazalarınızdan bir miktar döğüşken piyade ve süvari erleri çıkarıp yardım eylemeniz için bu emrim gönderildi. Gereğinin yapılması.

Cilt: 134

Sayfa: 200 buyurultu

Tarih: 25. Zilhiççe 1207 (15 Ağustos 1793)

Halep valisi Süleyman paşadan Antep’e:

Valide Sultan hazretleri hası olan Kilis’in üzerine suikast eden Ömo’nun oğlu İbiş’in tepelenmesi ve yola getirilmesi için sadir olup gelen ferman gereğince kazasız 500 süvari, 250 piyade askerinin üzerine birini tayin ederek Kilis voyvodasına yardım edilmesi.

Cilt: 134

Sahife: 193, 195

Tarih: Ramazan 1207 (Nisan 1793)

Halep valisine ve Antep kadısına:

Eski Belgrad kadısı Şeyh zade Mehmet Sait'in Antep kadılığı zamanında, Antepte (Küçük Ali) adında birinin çıkardığı karışıklıkta, Maraş mutasarrıfı ve başka görevlilerin Antep’e gelişlerin de, Voyvoda Hasan Efendi, Şehir kethudası Molla Zekeriya, Serdar Kasap oğlu İbrahim ve 33 kişi şehir adına birbirlerine kefil olup 1203 yılında adı geçen kadıdan 4000 kuruş borç alıp bir kaç gün içinde ödeme taahhüdü yazılı borç senedi vermişlerdi. Ayrıca kadılığı zamanında harç, ilam ve resmi kısmetten 4500 kuruş alacağı bulunmakta idi. Daldabanoğlu Antep’e girince senet verenlerin kimini öldürmüş, kimini de kaçırmış, adı geçen kadıya 1003 kuruş verip senetlerini cepren elinden almıştır. Zekeriyanın senedi ise elinde bulunmaktadır. Mağdur olan kadının, alacakIarının ölenlerin mirasçılarından, kaçanların bulundukları yerlerde kendilerinden tahsili için daha önce verilen emrin yerine getirilmesi.

Cilt: 134

Sahife: 115

Tarih: 6Muharrem1209 (5Ağustos1794)

Antep mahalleleri isimleri: Akyol,Kurbumolla Ahmet, Hayık Baba, Hayık Müslüman, Hayık zimyan, Kuzanlı, Kurbu Kozanlı, Eblehan, Bey, Kububey, Kayacık. îbnieyyup, Yalnızhane, Çukur, Kurbuzencirli, Kurbu Musullu, Ehlicefa, Tarlayıcedit, Kurbu tarlayıeedit, Sengitavil, Sengihoşkadem, Senginakkaş,Tarlayıatik, Amme, Töbe, Tışlaki, Kastel, Bostancı, Kurbubostancı, Kürtüzcüyan, Cabi, Kanalıcı, Kayser, Kızılcamescit, İbnişeker, ibnikör, Karasakal, Boyacı,Yahni, Kürkçüyan, Mağarabaşı, Cevizlice, Hıdır çavuş, Şarkıyan, Şehreküstü, Alinacar, Kurbu Alinacar, Seferpaşa, Kurbu Cevizlice, Kurbu Şehreküstü, Kurbu Kılıçoğlu.

Cilt 134

Sayfa: 76

Tarih: 1201 (1786)

Bu sayfada yarım kalmış bir belgeye göre Mumbuç ve Ravandanın Antep’e bağlı oldukları anlaşılıyor. Ravandan Kilise bağlı Ravandan köyü kuzeyinde sivri bir tepe üzerinde bir kaledir. Halep yakınında kaza merkezi bir Mumbuç, halk deyimiyle Mumbaç’dan ayrı olarak Oğuzeli bölgesinde Şeyh Bilecen, Gebe, Sevindi köyler arasında (Bunbuç Harabesi) denilen bir ören vardır. Bu bölgede sözü geçen Bunbuç’un bu harabenin olması çok muhtemeldir. Her iki yerinde kadılık oldukları anlaşılıyor.

Cilt: 134

Sayfa: 61

Tarih: 1201 (1786)

Gaziantep’te bazı mahalleler isimleri:Toptaş, Haci Arap bölüğü, Hanifi bölüğü, Kasap Ağası bölüğü, Hamamcıhane, Niziplioğlu, bölüğü, Sengihoşkadem.

Bu mahallelerin adları daha önce verilen mahalle cetvellerinde geçmiyordu. Bunların bazı mahallelerin birer bölümü olduklarını sanıyorum. Nitekim Hamamcıhane Şehreküstü içindedir. Son zamanlardaki mahalle cetvellerinde geçmektedir. Nizip asfaltı üzerinde, Çimento fabrikası yolunun ayrıldığı köprü altında (Haci Arap kuyusu) denilen suyu çok soğuk ünlü bir kuyu vardır. Bu kuyuya adını veren Haci Arap bulunduğu mahallenin sayılı adamlarından biri olsa gerektir ki semtine de adı verilmiştir. Sengihoşkadem, Dâi pasajının tam karşısındaki adanın adı idi. Mahalle bu adı Mısır memluklarının birinin adından almıştır. Bilindiği üzere Gaziantep, Osmanlılara geçmeden önce uzun süre Mısır Memluk idaresinde kalmıştır.

Cilt: 134

Sayfa: 12 Ferman

Tarih: Zilkade başı 1200 (26 Ağustos 1786)

Halep Valisi Mustafa paşa, Halep ve Antep kadılarına:

Antep’te oturur Battal zade mir Sadık ve kardeşi oğlu (Uzun Mehmet) başlarına toplandıkları haydutlarla Ulemadan Şafii müftüsü Haci Mehmet efendive kardeşi Haci Ahmet efendi İle öğrencilerinden 17 kişiyi öldürüp nicelerinin de mal ve eşyalarını gasbeyledikleri, ırzlarına saldırdıkları, Antep alay beyisi Davut ve eski müftü ile halkın sundukları dilekçelerinde bildirilmiş, olay hakkında soruşturma yapılması sana, Maraş beylerbeyine, Antep kadısına görevli mübaşire yazılan Rebiyülahir sonu 1200 günlü bir emirle bildirilmişti. Bu emirin yerine getirilmediği adı geçen Davut ile Seyit Yusuf adındaki kimse tarafından bildirilmesiyle önce çıkarılan emrin yerine getirilmesi, aynı yılın cemaziyelevvelinde yeni bir emir gönderilmişti. Maraş mutasarrıfı Zülkadir zadenin yazısı, Maraş kadısının ilâ mı, ve görevli olarak o tarafta bulunan hassa silâhşörlerinden Mir Mehmet, Dergah-ı Mualla gediklilerinden Mustafanın mektuplarında:

Sanıklar muhakeme için Maraşa çağrıldıkları halde gelmediler, Maraşa yakın Ufacıklı köyüne gelecekleri haber alındı. Bunun üzerine ellerinde Beylerbeyinin buyurultusu olan mübaşir ve mahkemeden görevli kimseler Ufacıklı köyüne gönderildi iselerde, Battaloğlu Sadık ve Mehmet sözlerinden cayarak gelmediler. Yanlarında gönderilen adamların ellerinde bulunan buyurultu ve senetleri alıp Kilis ve Azaz mutasarrıfı olan Mirimiran Mehmet Aliye yollamış ve onları Antep’e çağırmışlardır. Mehmet Ali başına birçok aşiretlerden adam topluyarak (Püsküllü Ahmet) adındaki haydutla birlikte Maraş eyelati içinde bulunan yerlere saldırmışlar, Kayseri deve celeplerinin mallarını yağma ettikleri gibi, Maraş mutasarıfının da üzerine hücum ederek birkaç kişiyi öldürüp 40 adamını yaralamışlardır, demektedirler.

Buna karşılık Malatya mutasarrıfı Ömer paşa, Azaz ve Kilis mutasarrıfı Mehmet Ali paşa tarafından gönderilen yazılarda, Antep ve Birecik kadılarının ilamlarında şöyle denmektedir:

Haklarında birkaç defa ferman çıkan Kamalakoğlu Abdurrahman ve Davud oğlu Davutun şikayetleri garaza dayanmaktadır. Mehmet Sadık ve kardeşi oğlu Mehmet hakkında iftira etmektedirler. Bu şikâyet üzerine Maraş Beylerbeyine gönderilen ferman gereğince

Maraş-Antep arasında bir yerde muhakeme edilmek üzere buyurultu gönderilmiş, Beylerbeyi bu tarafa hareket etmiş. Fakat asıl işi bırakarak Mertmenge, Cuba, Alıcı köylerine saldırarak harmanlarını yakmış, mal ve eşyalarını yağma etmiş, yüzden fazla adam öldürerek, yüzden fazlasını zincire vurmuştur. Mahkemeye girişmeden Maraşa dönmüştür. Ayrıca Maraş beylerbeyine bağlı Okçuoğlu, Elbistandan zahire getiren Kilislilerin üzerine hücum ederek mal ve eşyalarını yağma etmiştir. Bütün bu yazışmalardan maksat hakların korunması ve asayişin sağlanmasıdır. Halbuki bu iş için çıkarılan emirlerin yerlerine getirilmesine dikkat olunmadığı gibi yoksul ve zayıflar zulme uğramışlardır. Senki Halep valisisin, vezirimsin. Sözleri geçen Battal oğlularını, kendin ve orada bulunan görevliler vasıtasıyle Halep’e çağır. Şikayetçi olan düşmanlarıyla yüzleştir. Alınmış bir hak varsa sahiplerine ver. Adam öldürme olayı sabit olursa katilleri hapset. Yargılama tutunaklarını gönder. Battalzadelere yardımdan el çekmelerini Kilis ve Azaz voyvodasına ve sözü geçen beylerbeyine (Malatya mutasarrıfı Ömer paşa kasdedilmektedir ) ayrı bir emirle bildirdim. İki tarafa da zarar vermiyerek işin çözümünü sana

bırakıyorum. Battal oğullarının Halepe izharları hakkın yerini bulması içindir. İzhardan endişe ederlerse önce yatıştırıcı bir buyrultu gönder kolaylıkla gelmelerini sağla. Davacıları şeriat hükümlerine göre yüzleştir. Hakhın kayıp olmasına sebep olacak tutumdan çekin.

Not: Bu belge Antep çevresinde geçen bazı olaylara ışık tuttuğu gibi o zamanlar devletin ne kadar aciz bir durumda olduğunu göstermektedir.

Cilt: 135

Tarih: 17 Muharrem 1206 (17Eylül 1791)

Sayfa: 193

Halep Valisi Mustafa paşadan kalan mahkeme katibi Çekem zade ulemadan Abdullah efendiye bildirilirki:

Kalede isyan eylediğinden yakalanıp idam edilmesine memur edildiğimiz Antepli Battaloğlu adlı şaki kalenin kapusunu yıkarak içine sığınmıştır.Ve bir süredir kadı efendiyi kale içine hapsetmiş olduğundan Allahın yardımı ile şaki cezasını bulup kadı kurtuluncaya kadar şeri işleri yürütmeniz için iş bu buyurultu yazılıp verildi, gereğince işlem yapılması.

Cilt: 135

Sayfa: 189 Ferman

Tarih: 2Zilkade 1206 (23 Haziran 1792)

Maraş beylerbeyi Zülkadir zade Ömer paşa ve Antep kadısına. Mübaşir Kabucubaşı Hassa Silahşörü Hasan’a:

Kilis voyvodası Daldabanzade Mehmet Ali Paşanın, Antep halkı tarafından yağma edilen mal ve eşva bedeli olan ve 41 günde ödeneceği taahhüt edilen 40.000 kuruş defalarca gönderilen emirlerle istenildiği, şakiliği iş haline getirenlerden bazıları halktan tahsilat yaptıkları halde bir akça bile vermedikleri, Kapıcı başı Devriş Abdullah tarafından bildirilmiştir. Devlet iki düşman ile harp halindedir. Bu paraya muhtaç bulunmaktadır. Senki mirimiransın. Antep kazası idarende bulunan Maraş eyaleti içindedir. Senki naipsin ve senki mübaşirsin, emir gereğince hareket ederek paranın tahsili.

Cilt:135

Sayfa: 179

Tarih: 11Cemaziyelevvel1206 (8 Ocak 1792)

Halep valisi Mustafa paşadan Antep kadısı ve ileri gelenlerine:

Eskiden beri Antepten geçip Şam taraflarına götürülen koyunlar için Antep mukatası mutasarrıflarına beher koyun başına 2 akçe vo ayrıca her sürüden bir koyun Antep mukatasından olmak üzere Kasap ağalarına verilegelmektedir. Hal böyle iken bundan önce Battal oğlu Mehmet paşa adındaki şaki bir süredir. (Antep bacı) adıyla her koyundan 5 er para alarak gelip geçen tüccarlara açıkça zülmeylediği anlaşıldığından bu tutum padişah tarafından iyi karşılanmadığından, eskiden olduğu gibi her koyundan ikişer akça ve her sürüden bir koyundan ziyade alınmaması, Halep vilayeti divanından buyuruldu.

Cilt: 135

Sayfa: 138 Ferman

Tarih: Rebilülahir sonu1206 (26 Aralık 1791)

Halep ve Rakka valisi Mustafa Paşaya:

Millî Temur adındaki şaki ve avanesinden Ali, Mustafanın yakalanması için sana, Halep valiliğine ek olarak Rakka valiliği de verilmişti. Ayrıca Antabî Battal oğlu Nuri dedikleri kârı hapislik olan kimsenin ortadan kaldırılması emri verilmişti. Temur evazesinin yakalanması bildirildiğinde, adı geçen Battal oğlu tarafından tazyik edilerek Antep kalesine sığındığından yakalanması ve idamı yaklaşmış bulunduğunun tarafımızdan bildirilmesi üzerine asıl iş geciktirilmiş bulunuyordu. Şimdi gönderilmiş bulunan arizede Şaki Battaloğlunun sığındığı kalede 75 gün dayandığı, bir yandan lağımlar kazılarak gerekli tetbirlerin alındığı, bir

yandan da muharebeye devam edilerek işbu rebiyülahirin beşinci günü kale i

Cemil Cahit GÜZELBEY

(Devam edecek)