KÜÇÜK HAFIZ’IN ASIL ADI NEDİR?

Kategori: Araştırma
Konu: Gaziantep

Zübdetülhakayık’ı kim tercüme etmiştir?

Yazar ve Öğretmen Mehmet Solmaz’ın, Kültür Dergisinin 91’ci sayısında:

Ayıntaplı Küçük Hafız Mehmet Efendi Zübtedil Hakayık (Gerçeklerin özü) ve Gayeti Takkayik (İnceliklerin sonu) Başlık bir araştırma yazısı yayınladı.

Solmaz bu yazısında, Küçük hafız ve Mustafa Yavuz adlı kitabının yaynılanması üzerine, adının açıklanmasını istemediği bir adamın, kendisinde Küçük Hafız’ın bir eseri bulunduğunu haber verdiğini, kitabı alıp eski yazı bilen dostalar okuttuğunu kaydettikten sonra kitabın muhtevası hakkına bilgi veriyor. Buna göre Aziz bini Mehmet Nesefi’nin farsca olup ve Mısır’da Nil Matbaasında basılan bu eseri, Küçük Hafız Efendi 1291 (M.1872) de Türkçeye çevrilmiştir. Tercümede verilen isim Gayeti Takayık’tır.

Araştırıcı eseri öğenlerin adlarında sırlayıp kitaptan örnekler veriyor. Yazısını Küçük Hafız’ın ölümüne Hasırcıoğlu tarafından yazılan “Teessüf üzere yazıldı tarih ve mevtülalim kemev tilalem” beytiyle biten tarih manzumesi ile bitiriyor.

Bu eserden 33 yıl önce Şakir Sabri Yener’de (Gaziantep Büyükleri) inden bahsetmişti. (Sayfa 71-72 Şakir Sabri Yener’le Mehmet Solmaz’ın kitabı tanıtımları birbirinden farklıdır. Sayın üstadım Şakir Sabri Yener şöyle diyor:

Seyit Hafız Mehmet Efendi (Hacı Hüseyin Zade)

Bu zat da Antep’in yetiştirdiği kuvvetli alimlerden biridir. (Gayetüdde kıyk der tercümei Zübtedülhakayık) adlı Türkçe bir kitabını gördüm. Bu kitap; Maverainnehir ulemasından Muhammeün nesefî tarafından Farisi lisanı üzre yazılmış (Zübdetüİhakayık adlı, tasavvufa dair olan eserin türkçeye tercümesidir. Tercüme tarihi 1288 hicrinin rebiyülevveldi. Bu kitap hicri 1291 senesinde Mısır’da (Vadiinil) matbaasında tabedilmiştir. Kitap hakkında manzum ve mensur bir çok takrizler vardır. Ez cümle Antep ulemasından Rifat Efendi tarafından, manzum bir takriz yazılmıştır tarih beyti şudur.

Tabına tarihi tam söyledi Rifat heman

Rehberi ehli Felahdır bu kitabı aziz,

1291

Kitabın asıl farsi metni hakkında Mütercim (Hafız Mehmet Efendi) şu beyitleri yazmaktadır;

Nuhsai Nuri dilü didei irfandır bu

Kâbei maksada bir bedrikai candır bu

Zahira cedveii deryayı maarif amma

Batınan cemi hakayık ile ummandı bu

Bilemez cevheri ruh kadrini mürde dil olan

Tende canı olanın canına candır bu

Mahveder hanei dilden zulmeti cehli

Sinei ehli dile şulei imandır bu.

Şakir Sabri Yener mütercimin iki kıt’a ve bir de beytini kaydettikten sonra sözlerini şöyle bitiriyor:

Ba zatın asıl tevellüt ve vefatı tarihlerini öğrenemedik. Bu zat Antep ulemasından (Küçük Hafız) denen zattan başkasıdır.

Görülüyor ki iki araştırıcı tercüme eserinin adı ve mütercimin hüviyeti bakımından hayli farklar var.

Tercüme eserinin birleşik adının ikinci kelimesi yeni harflerle yazılısı Şakir Sabri Yener’in kaydına uygun olarak Bakıyk’dır. Takayık değildir. Nitekim Solmaz’ın verdiği anlam yazılışa rağmen doğrudur.

Peki kitabın asıl mütercimi kimdir? Mehmet Solmaz’ın Eski yazı bilen dostlarıma okuttuğu kitabın aslını görmediğim için bir şey söyliyemiyorum. Eseri görüp okumayı çok isterdim. Solmaz’da vat etti. Adının açıklanmamasını yeminle yasaklayan kimse ikinci defa vermemiş olacaktır ki, getirmedi.

Bu açıklamadan sonra ortaya bir soru çıkıyor. Solmaz mütercimin Şehit Mustafa Yavuz’un Atası olan Küçük Hafız Mehmet Efendi; Yener, Seyit Hafız Mehmet Efendi (Hacı Hüseyin Zade) olduğunu yazıyor. Acaba hangisi doğrudur? Yoksa ortada iki ayrı kişinin ayni tarihte yayınladığı, ayni matbaa da bastırdığı iki tercümemi var? İkinci ihtimal üzerinde durulmayacak kadar uzaktır. Birinciye gelince:

Şunu hemen söyliyelim ki, Mustafa Yavuz’un atası olan Küçük Hafız’ın adı Mehmet değil Mustafa’dır. Şer’î mahkeme sicillerinde bu iddiamıza destek olan en azından on tane belge vardır. Örnek olarak bunlardan dördünün kayıtlı bulunduğu cilt ve sayfa sayılarını vereyim: Cilt: 158 sayfa: 43, cilt: 140 sayfa: 130, cilt: 138 sayfa: 366, cilt: 137 sayfa: 163.

Mütercimin Küçük Hafız olmadığına bir delilde Solmaz’ın yazısına aldığı tarihtir. Buna göre Küçük Hafız 1264’de ölmüştür. Halbuki eser 1288’de çevrilmiştir.

Sonuç olarak kanım şudur. Eski harflerle olan Mehmet Solmaz’a okuyanlar arkadaşımızı yanıltmışlardır. Şakir Sabri Yener üstadımızın verdiği bilgi doğrudur. Eseri çeviren Küçük Hafız değil Seyit Hafızdır.

GÜZELBEY, C. " KÜÇÜK HAFIZ’IN ASIL ADI NEDİR?". Gaziantep Kültür Dergisi. ( 1967)

Anahtar Kelimeler: farklıdır, denen, bitiriyorp, manzum, murd