Kalenin garp tarafında kâin üstü kalp çatılmış yolun sağ kenarında tam inişin başladığı yerde türbesinin harabesi mevcuttur.
Evliya Çelebi Gaziantep’teki Gazali türbesi hakkındaki şunları yazıyor:
<<Kale kapusu mabeyninde de İmam Gazalî tabiidendir. Nice bin telifatı vardır. İmamı ekberdir. Ama meshep sahibi olmağa Hazreti risaletpenah vakarasında destur vermemişlerdir. Şafiiyülmeshep ulu sultandır. Mutaflık edip kifafı nesfederlerdi. Gazazların ve mutafların zulmü oldurki bizim pirimiz İmam Gazali derler. Amma galattır. Pir oldurki Hazreti risaletpenah yahut Hazreti Ali yahut Salmanı Farisi belin bağlayıp sahibi seccade etmiş ola. Pir oldur mahallinde irad olunur. Cümle Aynıtap halkının zumu haseneleri İmam Muhammet Gazali ve biraderleri Ahmet Gazali Antep kalesinde metfundurlar, tevatür ile meşhurdur”
Evliya Çelebi yukarıki ifadesiyle bize bir şey öğretmiyor. Sadece halk arasındaki bir rivayeti kaydediyor. Ancak buradan fazla olarak Gazalinin mutaflıkla uğraştığını, Gazaz ve mutafların onu kendi mesleklerinin piri olarak saydıklarını öğreniyoruz.
Ansiklopediler bize iki Gazali’den bahsetmektedirler. İkisinin de adı Muhammet’tir. Birisi ihya-il ulum müellifi olup İran’ın Tus şehrinde doğarak orada ölen meşhur İslam alimidir.
Bazı şöhretli bir alim veya mutasavvıfın bir müddet oturduğu mahal büyük şöhret dolayısıyle sonra ziyaretgah oluyor. Acaba Gazali de Antep’e geldi bir müddet kaldı da bu sebeple bir ad bırakıp geçti mi? onun hal tercümesinde bu tahminimizi doğruluyacak kayda rastlamadık. Ancak, bir müddet Şam’a gelerek oturduğu malûmdur. Bu sırada şöhreti Suriye’ye yaygın bulunan ve küçük Şam diye anılan Antep’i ziyaret etmesi mümkündür.
Gazalinin unvanı ve Evliyanın verdiği malumatla şöyle bir münasebet kuruyoruz. Evliyaya göre, Gazali mutaftır. Yani keçi kılı ile at torbası, hayvan çulu, çuval, çadır yapan sanat sahibidir. Gazalinin babası da Gazzal yani iplikçidir.
Diğer Gazalî 1535 tarihinde vefat eden Geyikli Baba Dergahında şeyhlik ettiği ve şiirlerinde Gazalî tahlis eylediği için bu namlada anılan Bursalı ve meşhur bir beytine izafetle (Deli Birader) de denilen Bursalı şair Gazalî Mehmet Efendidir. Deli birader ömrünün son yıllarını Mekke’de geçirmiştir. (Türk meşhurları sayfa 99) Bu malumat karşısında acaba Mekke’ye giderken Antepe’de uğradımı diyoruz. Ancak meslek işi bu ihtimali uzaklaştırıyor. Şu halde Ahmet Gazalî adında bir de kardeşi olan bu zat kimdir? Acaba temamiyle ayrı bir kimse de bir unvan benzerliği bu yanlışlığı, İmam Gazalî karıştırılmasını mı mucip olmuştur.
Halk rivayetlerine göre kale terkedilmezden önce türbesi mamurdu. Kalenin sekenesi çelince türbe de metruk kalarak tahribatla bu hale dönmüştür. Yine söylentilere göre bu türbe daha önce Sinner Sulugu (Sinner sulugu, Gaziantep’in İstasyon Caddesi üzerinde aptal evleri civarında köprüye yakın bir yerde halen mevcut bir kuyudur. Bu civar vaktiyle mezarlarla kaplı olduğundan sinler – Mezarlar adıyle anılırdı.) yanında idi. Memleketlerinden gelip Hicaza giden İranlı şiiler burayı ziyaret eder, bazıları cezveye kapılarak kendilerini telef ederler. Bunun üzerine şehrin ileri gelenleri türbenin bulunduğu yerden Kaleye naklini kararlaştırırlar. Karar bazı itirazlara rağmen icra edilir. Türbeye ait sütunlarda tahtani camiine nakledilerek avludaki şadırvanın yapımında kullanılır.
Mustafa Karabay halk rivayetlerine dayanarak Gazali’nin Sinner suluğunun bulunduğu yerde şehit olup oraya gömüldüğünü sonra kaleye nakledildiğini hikâye etmektedir.
Evliye çelebi yaşadığı zamandaki Antep Halk rivayetlerine dayanarak Gazali’nin kardeşi Ahmet Gazalinin de kalede gömülü olduğunu kaydetmektedir. Halbuki kaledeki türbe münhasıran İmam Gazali’ye izafe ediliyor. Kamuslardan İmam Gazalinin hakikaten Ahmet adında bir kardeşi bulunduğu anlaşılmakta ise de bu kardeşi gibi bir çok geziler yaparak (Kazvin) de vefat etmiştir.
Evliya çelebi bizim Gazali için tabiindendir, diyor. Tabiin (Eshabı kiram) zamanında yetişip meclislerine dahil ve anları akvalı şerifesini nakil olan zavatı muhteremdir. İhyayı ülüm müellifi İmam Gazali ise 450 tarihinde doğmuştur. Buna göre tabiinden olması imkânsızdır. Şu halde Kaledeki İmam Gazali kimdir?
Gaziantep’te yazıcık semtinde Bişirici, Kozluca ve emsali gibi fakat daha derinde bir su vardır. Adı Hamam Gazel’dir. Söylentiye göre İmam Gazali bu suda yıkanırmış. Suyun içine ve yıkanana şifa vereceği hakkında bir inanç da vardır.
