Şehreküstüde Gülşan Şimdi Suyabatmaz mahallesinde şehitler caddesi üzerindedir. Yapılış tarihini henüz kesin olarak tesbit edemedik. Evliya Çelebinin saydığı camiler arasında adı geçmektedir. Sofaya açılan pencerelerinden batıdakinin üzerinde (Maşaallah 1212) doğu dakinin üstünde de (Bilmillahirrahmanirahim) yazıları vardır. Şehitler caddesine açılan dış kapusu üzerindeki küçük kitabede yalınız 1214 sayısını okumak mümkün oldu. Sakır Sabri ile birlikte tamamını okumak için harcadığımız emek boşa çıktı. Gerek sofadaki yazıların gerekse bunun bir onarım sırasında konulduğu anlaşılıyor.
Halk arasındaki yaygın söylenlentiye göre cami ahalinin yardımlarile yapılmış, yardım işlerine bakan adam yardim paraları ve sarfa ait hesapları veremediğinden ortadan kaybolmuştur. Bu söylentinin benzeri ayni caddenin üzerindeki (Esenbek) camiinin yapılışı hakkındada anlatılmaktadır.
Ataları içinde imamlık ve hatiplik görevinde bulunanlar olmasından ötürü Settar Bilgenin aracılığı ile henüz sağ bulunduğu sırada babası eski müftü Arif efendiye baş vurdum. Settar Bilgenin naklen getirdiği habere göre cami’in kurucusu Antep’te kaymakamlık eden Tunuslu (Ferruh Ağa) adında bir zattır Ferruh ağa, cami haziresine gömülmüştür. ([1])
Sayın Hikmet Turhan Dağlıoğlu’nun Gaziantep gazetesinin 25 Mart 1938 tarih ve 946 sayılı nüshasında yayınladığı bir inceleme yazısı Arif Bilgenin sözlerine değer katmaktadır. Dağlıoğlu’nun yazısında şu satırlar vardır:
"Tarsus beyi Ferruh beye hükümüm oldur ki:
"962 senesinin 22 Muharreminde tasarrufunda olan haslar bedeli ile Antep sancağına tafviz ([2]) olundu. Bu hususun ilamı için dergahi mualladan Mürsel çavuş tayin olundu. 27 Muharrem 962 mühimme defteri (1 sahife 205)
Hüküm:
Birecik sancağı beyi Ferruh Bey mektup gönderdi. Kâbe’yi şerife gitmek niyet edüp haç hizmeti kendine inayet olunmasını rica etmeğin buyuruldu. 17 Zilhaççe 967 Mühimme defteri 4 Sahife 64) ([3])
Ve yine Dağlıoğlunun aynı yazıda belirttiğine göre Ferruh bey 967/ 1559 yılı içinde Alaiyede iken vefat etmiştir. (Mühimme defteri 30 sahife 15) Arif Bilgenin rivayeti ile Mühimme defterindeki kayıtların birbirini tamamladığı kanaatındayız. Ferruh, Tarsus, Birecik, Alâiye ve Gaziantep’te Sancakbeyi yanı kaymakamlık etmiştir. Ve camiide bu sırada yapmıştır. Yanı 962-967 (1551-1559) yılları arasında.
Merhum Arif Bilgenin yine oğlu Settar vasıtası ile anlattığına göre, babası Haci Arif, bunun babası Haci Emin, bunun babasıda Mulla Alidir ([4]) Mulla Ali bir gün rüyasında Hazreti Peygamberin imamet ettiği kalabalık bir cemaatla namaz kıldıktan sonra hazır bulunanlardan birisi diğer bir kimseyi göstererek, (Ferruh ağa) budur, diyor. Bunun üzerine Ferruh Ağa yanına yaklaşıyor. İmamette daim ol diye duâ ediyor. Mulla Ali’den sonra çocukları hep bu camide vazife görüyor. Settarın ağabeyisi Rasıh beyde bu camide müezzen- lik etmiştir.
Şer’i mahkeme sicillerinden (Cilt 135 sahife 5) Bu aileden hafız edında bir zatın 1205 tarihinde Tekye camiinde imam olduğu anlaşılıyor.
Birçok camilerimiz gibi Ağa camiinde tamirler gördüğü anlaşlıyor. Bu arada belkide eski şekil ve biçiminde değişikler olmuştur. Ancak minarenin eski halini muhafaza ettiğini sanıyoruz bu minarede Selçuk mimarisinin izlerini bulmak mümkündür.
Vaktiyle avluda doğu yanda bir merdivenle inilir. Suyu bir yandan gider. Kara taştan yapılma bir havuzu vardı. Eski su dağıtımının bozulması üzerine kurudu, kapatıldı.
Camiin Ferruh Ağa veya başkası tarafından yapıldığına veya bakımı için mal şart edildiğine dair vakfiye elde edemedik. Her cami, medrese, mescit yaptıran kimse onun yaşaması için muhakkak bir takım akar ve arazi bırakmıştır. Aynı hal Ağa cami içinde olduğu şüphesizdir. Fakat bu hususta bir belge elde edemedik. Belki bir gün Şer’i mahkeme sicillerinin sahifeleri arasında tesadüfen ortaya çıkacaktır. Böylece camiin tesisine ait bir vakfiye yok ise de sonradan bazı hayır sahipleri tarafından vakıflarca camiin kandil yakma masraflarını karşılamak üzere şartlar konmuştur.
Bunlar arasında Müftü zade Haci Osman Efendi oğlu Ahmet Efendi (Şer’i M. Sicilleri Cilt 150 sahife 257 15 Şaban 1289)
Nerkishane mahallesinpen Mulla Muhammet oğlu Haşan kızı Hatice Cilt 139 Sahife 141 2 Cemazyelevvel 1232. Şehre küstüde Mustafa oğlu Haci Mehmet (Cilt 140 Sahife lo7 Rebiievvel 1234) Vakfiyelerinde Berat Bervat (Mihrabın iki yanındaki iki büyük mumlar) için Şerleğan (Susam yağı) temini şart koşmuşlardır. Birde 1 Recep 1265 günlü (Cilt 144 Sahife 270) Tarihli vakfiyeye göre Antep kasap esnafı adına Haci Mehmet, tesis etttiği, vakfa, kasapların kestikleri ve kirişçilere verdikleri bağırsaklara mukabil onlardan (Seçer Ebha) mezbaha rusumum rile aldıkları 120 kuruşu Ömeriye, Esenbek ve Ağa camileri ile pişirici mescidine Ramazanlarda kandillerde Şerleğan yağı almak üzere bırakmışlardır.
Yazan: C. Cahit GÜZELBEY
[1] Bu rivayet Settarın ağabeyisi Rasıh Bey tarafındın da doğrulanmıştır.
[2] Osmanlı idari fermanı teşkilât şerhinde Tafvizi Erazi’i Emiriyenin müzayede ve taktir olunan bedeli peşin alınarak devlet tarafından satılması bir işi birine ihale ve sipariş etmektir. Böylece vali veya kaymakam tayin edilen kimse o vilâyet ve kazadan topladığı vergi ile tafviz bedeli olarak ödediği parayı çıkarırdı.
[3] Osmanlı idaresinde, devletin önemli kararlarını kayde mahsus ve gizli olarak saklanan bir defterdir.
[4] Bu nesep ve ailenin imam ve hatiplikleri şer’i mahkeme sicilleri Cilt 155 sahife 351 5 Şevval 1298 sayılı vesikada doğrulanmaktadır.
