Eskiden yıllığa Takvim anlamınada gelen (Salnâme) denilirdi. Mehmet Zeki Bâkalın (Osmanlı Tarih deyimleri ve terimleri) adlı büyük eserinde cilt: 3 sayfa: 105 Sâlname ve ayni nitelikteki eserler hakkında geniş bilgi vermektedir. Buna göre: sâlname esasında bir yıllık olayları göstermek için tertip olunmuş eserlere denir. Salnameyi ilk defa 1793’te Annuaire (Annuvar okunur) adıyla Fransızlar çıkarmışlardır. Ancak annuaire daha ziyade belli bir konuyu kapsamına alır. Bundan sonra çeşitli konuları içine alan eserler yayınlanarak bunada Almanach-Almanak demişlerdir. Bundan sonra öbür devletlerde de ayni yola gidilmiştir. Gerek annuvar ve gerek almanak tipi eserler resmi olduğu gibi özel örgütler tara fmdan da çıkarılmıştır.
Osmanlılarda ilk resmi yıllık 1263-1847’de Büyük Reşit Paşa’nın isteğiyle çıkarılmıştır. Bu resmi Osmanlı salnameleri (912 yılına kadar sürmüştür. Devletin çıkardığı bu salnamelerden başka, vilayetler, resmî ve özel müesseselerde yıllık salnameler yayınlamışlardır.
Gaziantep, devlet salnamelerinde yer aldığı gibi daha geniş olmak üzere bağlı bulunduğu Halep’in vilayet salnamelerinde de yer almıştır. Denebilir ki, Gaziantep’in geçmişinden bahseden ilk resmî belge Halep vilayeti Sâlnameleridir.
Cumhuriyet devrinde bir yıllık niteliğini taşıyan ilk eser Gaziantep Halkevi tarafından çıkartılan (Gaziantep Halkevi Broşörü) dür.
Gaziantep’te ilk özel salnameyi ise Hasırcıoğullarından Tüzün- Mustafa Fehim Efendi hazırlamıştır. (Hasırcıoğulları ve Mustafa Fehim Efendi hakkında bilgi almak için Kültür dergisi Cilt: 4 sayı: 39 sayfa 63).
Bir Almanak niteliğinde bulunan bu salname el yazısıyladır, basılmamıştır. Halen Gaziantep Müzesindedir. 3972 envanter No: da kayıtlıdır. Adı Risale-i fi kaza-yı Aynitap) dır. Defterin baş tarafında yazılı bulunan bu adın altında (1 recep 298 Hasırcı zade Mustafa Fehim 16 Mayıs 297) kaydı vardır. 20x26 boytunda 79 sayfadır.
Eserde şu bahisler vardır:
Derbeyan-ı Tarif-I ahval kaza-yı Ayıntap, Derbeyan asarı-ı atika, Der beyan-ı sanayi-i Ayıntap, Der-beyan-ı ahval-i ticaret, Der-i beyan-ı makamat-ı aliye, Der-beyan-ı muadin, kaplıca orman, balık, sülük gölleri, der-beyan-ı en har ve cüsür, der-beyan-ı hayvanat ve hububat. Mahalle taksimatı ve daireler köy ve nahye taksimatı, belediye, bidayet mahkemesi...
Mustafa Fehim Efendinin devlet ve vilayet salnamelerinden ilham alarak bu eseri hazırladığını sanıyorum.
