1918-1921 Gaziantep Savunmasını dile getiren ilk eser, 1924 yılında İstanbul’da basılan Lohanlı Mustafa Nurettinin yazdığı (Höbbi İstiklâlin abidesi Gaziantep müdafaası) adlı kitaptır.

Lohanlı Mustafa Nurettin merhum, Gaziantep savunmasının içinde yaşamış, bölük kumandanlığı ve İmalâtı Harbiye müdürlüğü gibi önemli ödevlerde bulunmuştur. Savaşın hemen akabinde, bildiklerini ve gördüklerini sıcağı sıcağına bir eserde toplanmıştır.

Savaştan hemen sonra Gaziantep savaşlarında bulunmuş Fransız kuvvetleri kumandanlarından kurmay yarbay (kolonel) Ababi tarafından 1921 yılında Halep’te yazılan (Türk verdünü Gaziantep) isimli kitap, 1339 (1923) yılında Dersaat askeri matbaasında Genelkurmay onuncu şube tarafından bastırılmıştır. Fransızca aslından Osmanlıcaya tercüme eden Kurmay yüzbaşı Necmettin beydir. Abadinin eseri tek taraflı görüşlerle doludur.

Bu iki kitaptan başka savaş yıllarının hemen akabinde neşredilen üçüncü bir eser mevcut değildir. Sadece o tarihlerde Gaziantep’te yayınlanan (Gazisancak) gazetesinde savaşla ilgili değerli yazılar vardır.

Lohanlı zadenin eseri, Osmalıcadır. Eski harflerle basılmış olduğundan yeni kuşaklar tarafından okunamıyordu.

Mevcut nüshaları pek az kişide bulunmaktadır. Eserde, savaşla ilgili fotoğraf krokiler de mevcuttur. Lohalı zadenin eserinde bazı konularda hatalar, yanılmalar, noksanlıklar vardır. Bazı şahıslar hakkındaki kıymet hükümlerinde de herkesin üzerinde ittifak edemeyeceği ölçüde yanılmalar mevcuttur. Fakat, buna rağmen, Lohanlı zadenin eseri, Gaziantep savunması hakkında bugüne kadar yazılan eserler içinde en iyisi bulunmaktadır.

Gaziantep savunması ile ilgili üçüncü eser: 1935 yılında Gaziantep halkevi tarafından Halkevi büroşöründe (Gaziantep Müdafası) bölümünde yayınlanmıştır. Gaziantep müdafası bölümünü yazan, savaşın içinde bulunan Ali Nadi Ünlerdir.

Gaziantep savaşı ile ilgili 4’ncü önemli eser, 1952 yılında Ankarada (Gaziantep savaşında iç yüzü) ismi ile yayınlanmıştır. Sahil Üzel tarafından hazırlanan bu eserde çok zengin belgeler mevcuttur. Kitapta yer yer eleştiriler vardır, bazı hükümler gerçeklere tam uymuyor.

Mahalli gazetelerde zaman zaman Gaziantep savunması ile ilgili yazılar yayınlanmıştır. 1958’den bu yana Gaziantep Kültür derneği tarafından Gaziantep savunması ile ilgili bilgi ve yazılara büyük değer verilerek, birçok çalışmalar yapılmıştır. 1959 yılında Türk Verdünü Gaziantep isimli Kolonel Abadinin eseri bu günkü dilimize çevrilerek yeni harflerle basılmıştır. Şehit Şahin buroşörünün 1960, 1963, 1965 yıllarında ikinci, üçüncü ve dördüncü baskılar yapılmıştır. 1960 yılında Gaziantep savaşı ile ilgili destanlar (Kurtuluş dostanı) başlığı altında dernek tarafından yayınlanmıştır.

1962 yılında tarafımızdan hazırlanan ve Kültür Derneği tarafından bastırılan (Gaziantep savaşı hatıralarından derlemeler) başlıklı kitapta, savaşla ilgili hattıralardan seçmeler bir arada yayınlanmıştır.

1963’de Karayılan isimli kitap, Kültür derneği tarafından yayınlanmıştır. Mehmet Solmaz tarafından köylerde toplanan bilgilerle derlenen eserin ikinci baskısı 1964’de yapılmıştır.

Kültür derneği tarafından (Küçük Hafız ve Mustafa Yavuz), (Gazianteple ilgili seçme menzumeler), (Şehit Mahmut Söylemez), (Şehit Kâmil) isimli eserlerde arka arkaya yayınlanmıştır. 1969 yılında yayınlanan (Gaziantep için söylenenler) isimli kitapta da savaşla ilgili ilgi çekici yazılar da yer almaktadır. Yine tarafımdan hazırlanan (Gaziantep Türkçülüğünün bayrak şehidi Şahin bey isimli kitapda da savunma ile ilgili bir bölüm mevcuttur. Gaziantep Kültür dergisinin 13 ciltlik koleksiyonunda da savaşla ilgili yüzlerce yazı çıkmıştır.

Gaziantep savunması ile ilgili 1969 yılında Belediye tarafından İstanbulda bastırılan eserde önemlidir. Ali Nadi Ünler tarafından yazılan (Türkün Kurtuluş Savaşında Gaziantep Savunması) ismini taşıyan eseri Belediyeden temin etmek mümkündür.

Derneğimizden devamlı olarak Lohanlı zade Nurettinin yazdığı kitabın istenmesi üzerine, Kurtuluş gazetesi ile işbirliği yapılarak kitabın bugünkü dille ikinci baskısının yapılması mümkün olmuştur. Mehmet Sağlam tarafından bazı Osmanlıca kelimelerin bugünkü dile çevrildiği kitap, Gaziantep Kültür Derneğinin kitap ve buroşür yayınlarının 61'nci sayısı olarak baskısı tamamlanmıştır. Metin kısmı 276 sayfa tutan kitap 10 TL fiyatla satılacaktır. Kitabın maliyetinin yükselmemesi için fotoğraflar bu kitapta verilmemiştir. Kitap, araştırma yapanlar için mahdut sayıda bastırılmıştır. Kitabın fotoğraflı olarak ve bol sayıda Lohanlı zade Mustafa Nurettinin mirasçıları tarafından bastırılmasını temenni ederiz. Derneğimiz tarafından bir de (Gaziantep Savunması ile ilgili yazılar bibliyografyası) da bastırılacaktır.

Lohanlı zadenin kitabında tarih sırasına göre savaş olayları anlatılmaktadır. Eserde çok ilgi çekici belgeler de yer almaktadır. Savaşın hemen arkasından sıcağı sıcağına yazılmış ve birçok yazılara kaynak olan bu eserin yeni harflerle basılması ile yeni kuşakların savaşla ilgili olayları daha iyi takip etmeleri mümkün olacaktır.