Dr. Ejder Kalelioğlu tarafından yazılmış, Ankara Üniversitesi Coğrafya Araştırmaları Dergisi 1971 yılı sayı 3-4’de yayınlanmış ve ayrı basımı yapılmış (Gaziantep yöresinin fiziki coğrafyası) isimli değerli araştırmayı ilgi ile okudum.

Gaziantep yöresinin fiziki coğrafyasını geniş ölçüde ele alan pek az yazı vardır. Sayın ülkeler coğrafyası asistanı Dr. Ejder Kalelioğlu son araştırması ile, Gaziantep Coğrafyasını ilmi ölçülerle inceliyerek, kendi konusunda değerli bir eser meydana getirmiş bulunuyor.

Coğrafya araştırmaları dergisinin 139 ilâ 204’ncü sayfalarında yer alan ve ayrıca 5 ek haritası bulunan yazının bölümleri sırasiyle şöyledir:

A- Gaziantep yöresinin yeri ve sınırları

B- Yörenin fiziki coğrafyası

1- Yörenin yüzey şekilleri

a) Yöredeki dağlar

b) Gaziantep platosu

c) Ovalar

d) Vadiler ve karstik çukurlar

2- Yörenin iklimi

a) Sıcaklık

b) Rüzgârlar

c) Yağış

3- Yörenin hidroğrafyası

a) Fırat nehri havzası

b) Amik gölü akarsu havzası

c) Aksu havzası

d) Müftü gölü kapalı havzası

4- Yörenin toprakları

5- Yörenin doğal bitki örtüsü

6- Yörenin yabani hayvanları

C- Netice

Yukarıda: 23 fotoğraf, 15 şekil 7 tablo (istatistiki bilgiler), Bibliyografya kısımları da ayrıca yer almış bulunuyor.

Eser hakkında daha iyi bir fikir vermek için ve aynı zamanda Gaziantep Fiziki Coğrafyasının özetlendiği (Netice) başlıklı bölümü aynen aşağıya almış bulunuyoruz.

Netice

Hatay-Maraş grabeni ile Fırat Nehri arasında yer alan Gaziantep Yöresinin kuzey sınırını yine bir çukurluk olan Araban Ovası teşkil eder. Yörenin güneyi Türkiye-Suriye devlet hududu ile sınırlanır. Aşağı yukarı çepeçevre çukur sahalarla kuşatılmış olan Gaziantep Yöresi, 6700 km2’lik alanı ile Türkiye yüz ölçümünün takriben %0,9’unu kaplar.

Yörenin en yüksek noktası 1500 m.’ye ulaşır. En alçak noktası 300 m.’ye yaklaşır. Ortalama yüksekliği 750 m, civarında olan yöre arazisinde 500-750 ve 750-1000 m yükselti basamakları (%83,3) hâkimdir.

Yüksek olmıyan dağların en fazla, alçak olmıyan ovaların az alan kapladığı Gaziantep yöresinde, derin yarılmış plâto düzlükleri geniş sahalar işgal eder. Kalker, marnlı kalker, marn ve bazaltlardan müteşekkil plâto satıhlarının genellikle yükseltileri 500-1000 m. arasında değişir. İşte bu plâto yüzeyleri Yörede 500-750 m. ve 750-1000 m. yükselti basamaklarının genişliğini sağlamaktadır. Topluca bu plâto satıhlarına Gaziantep Plâtosu ismi verilir. Gaziantep Plâtosu üzerinde tabanlı vadiler ve karstik çukurlar (polye, uvala, dolin) oldukça yaygındır.

Tersiyer tortularının geniş sahalar kapladığı Gaziantep Yöresinde hafif kıvrımlara raslanmakla birlikte, ufkî yapanın hakîm olduğu görülür. Yani Gaziantep Yöresi yapı bakımından daha ziyade güneyine yakınlık gösterir.

Gaziantep Yöresinde intikal vasfı taşıyan kısa bahar mevsimlerini hesaba katmazsak, iki mevsim görürüz. Fazla soğuk olmayan yağışlı bir kış, sıcak ve kurak bir yaz. Zeytin, asma ve fıstık tarımına elverişli olan bu iklim daha çok Akdeniz iklimine benzerlik gösterir.

Gaziantep Yöresinde yaz kuraklığı, buharlaşma ve sızma nedeniyle yatağında devamlı su bulunduran akarsular az, kuru vadiler ise sayılmayacak kadar çoktur. İklim şartlarına bağlı olarak devamlı akarsular kışın bol, yazın az su taşırlar. Böylece Yöre akarsuları “Yağmurlu Akdeniz, rejimi akarsu tipi”ne girerler. Ayrıca Yörede kullanma ve içme suyu tıpkı Akdeniz memleketlerinde olduğu gibi öhemlî bir problem olarak karşımıza çıkar.

Yörede terrarossa, kırmızı-kahverengi ve kahveregi topraklar son derece yaygındır. Bu toprak çeşitleri Akdeniz memleketlerinin de önemli topraklarmdandır. Diğer taraftan orman azlığı ve sağnak şeklinde yağış oluşu nedeniyle Yörede erozyon şiddetlidir.

Gaziantep Yöresinde orman ve step bitki toplulukları görülür. Yörede ormanı teşkil ederi unsurlar, tıpkı Akdeniz memleketlerinde olduğu gibi kurakçıl karekterlidir. Akdeniz memleketlerinin tipik bitki örtüsü olan maki ve garik formasyonu Yörenin doğal bitki örtüsü arasındadır.

Hidrografyaya bağlı olarak yöre su ürünleri bakımından fakirdir. Yörede bilhassa Akdeniz bölgesinde de yaygın olan sürüngenler dikkati çeker.

Böylece, yukarda ana hatlariyle fiziki coğrafya özelliklerini ele aldığımız Gaziantep Yöresi, birçok doğal vasıfları bakımından Akdeniz Bölgesine benzerlik göstermektedir. Bu yazımız da Gaziantep Yöresinin Güneydoğu Anadolu Bölgesi içerisinden çıkarılarak, Akdeniz Bölgesinin doğu sınırını Fırat Nehrine kadar uzanıp, Yöreye Akdeniz Bölgesine katma teklifinde bulunan coğrafyacıların haklı olduklarını açıkça meydana koymaktadır.