Şehrimizin nadir yetiştirdiği kıymetlerden biri olan Sayın Ömer Asım Aksoy’a mektupla sorduğumuz suallerin cevabını aynen yayınlıyoruz:
- Aileniz, çocukluğunuz hakkında bilgi verir misiniz?
- 1898 de Antep’te doğdum. Babam Şevket zade Abdurrahman efendidir. Küllü zade Müftü ve Şair Saip efendi ile Halep Divan efendisi Küllü zade Şair Şevket dedelerimdendir. Annem Bayram zade Fatma hanımdır. III. Selim zamanının meşhur âlimlerinden ve devlet adamlarından Hoca Münip de bu taraftaki dedelerimdendir. 8 yaşımda iken babam, 17 yaşımda iken annem öldüler. İlk tahsilimi Antep’te Balıklağı’daki Mahmudiye mektebinde, Rüş- diye tahsilimi de Antep’in biricik Rüşdiyesi olan Sarı mektepte yaptım.
Fotoğraf:Ömer Asım AKSOY - 1958
- En çok faydalandığınız, tesiri altında kaldığınız öğretmenleriniz kimlerdi?
- İlk mektepte Taşçı zade Abdullah efendi ve Altuncu zade Mustafa efendi hocalarımdı. Rüşciyede de önce İzrap zade Abdullah efendi (Dr. Mecit’in babası), sonra KütahyaIı İbrahim Hilmi (Konuralp) baş öğretmenimdi. Yüksek tahsildeki profesörlerim de içinde olarak en çok faydalandığım, tesiri altında kaldığım ve hayranı olduğum hocam İbrahim Hilmi Konuralp’tir. Bu zat Antep maarifine yeniliği getiren ilk öğretmen olmakla birlikte bilgisi, öğretmenlik nizam, ahlâkı ve feragati ile örnek bir insan ve örnek bir öğretmendi. Antep maarif tarihine altın kalemle yazılacak, hattâ heykeli dikilecek bir adamdır. Şimdi emekli olarak Kütahya da oturmaktadır.
- Orta tahsilinizi nerede yaptınız?
- Rüşdiye’yi bitirdiğim zaman (1911) Antep’te orta tahsil veren bir okul yoktu. O yıl şehrimizin zengin maarif severleri bir özel orta öğretim okula açtılar, adı Ayn-ül Maarif İdadisi idi. Oraya girdim. Bir buçuk yıl sonra resmî Ticaret İdadisi’nin açılması üzerine Ayn-ül Maarif İdadisi kapatıldı, bütün öğrenciler Ticaret İdadisine geçtik. Ticaret İdadisi’nin son sınıflarında iken Rüşdiye mektebinin resim öğretmenliğini de yaptım. 1916 da Ticaret İdadisini daha önceki okullarım gibi sınıfımın en ileri öğrencisi olarak bitirdim. Birinci Dünya Harbinin içinde idik. Yüksek tahsile devam etmem imkânsızdı. Bu sırada Halep posta ve telgraf Başmüdürlüğünde açılan bir müsabaka imtihanını kazanarak Halep posta ve telgraf memur mülâzımı - altı ay sonra da memur oldum. Bir yıl kadar Halep'te kaldıktan sonra Antep posta ve telgraf memurluğuna tayin olundum.
- Antep Harbi sıralarında neler yapıyordunuz?
- Birinci Dünya Harbi bitti, mütareke oldu, Antep İngilizlerin işgali altına girdi. Telgrafhanede İngiliz telgrafçılarıyla birlikte çalışırdık. Özel olsun resmi olsun, bütün telgraflar İngiliz sansür subayları gördükten sonra çekilir veya sahiplerine verilirdi. Fakat biz istediğimiz resmi telgrafları kaçamak olarak çeker veya alırdık. Ben bir taraftan telgraf memurluğu, bir taraftan da Ticaret İdadisinde Türkçe ve Ulum-i ticariye muallimliği yapıyordum. 1919 da yüksek tahsil için İstanbul’a gittim. Açılan müsabaka imtihanını kazanarak tıbbiyeye girdim. Birinci sınıfta okurken 1920 ilk baharında Antep’in işgal kuvvetlerine karşı silaha sarıldığını haber aldık. Beş arkadaş, (tahsillerimizi bırakarak Antep’e gitmeye karar verdik. Anadolu’ya geçmek zor ve tehlikeli idi. Biz kaçak olarak denizden Beyrut’a çıktık oradan da Halep üzeri) Antep’e geçtik. Ben Antep Savaşının devamı suresince önce şehir içinde Şeyh Camiinde kurulan hastahanede, ondan sonra da Bedir Köy’de, Suboğazda, Beylerbeyinde bulunan 27 inci alayda sıhhî hizmetlerde çalıştım. Antep’in sükûtu üzerine Maraş’a giderek orada bir göçmen hayatı yaşadım. Kendi elimle yaptığım “müstensih” te, Garp cephesinden gelen ajans haberlerini çoğaltır, satardım. Ayrıca özel olarak öğrenci okuturdum, o zaman Maraş Maarif Müdürü olan İshak Rafet (Işıltman)’ın işleği ile ara sıra Maraş İdadisi sınıflarına girerek parasız Türkçe dersleri de verirdim. Antep’in Türklerde kalmasını sağlıyan itilâfname üzerine 1921 yılı sonlarında Antep’e geldim ve Gazianteb’in kurtuluşundan sonra ilk kurtuluş töreni için yazdığım “Hoş geldiniz” şiiri şehir adına orduya hitaben okundu.
- Antep Harbini takiben Gaziantep’te yaptığınız görevler nelerdir?
- 1922-1925 arasında Gaziantep’te bana birçok görevler verildi: 9 sınıflı Gaziantep Sultanisi Türkçe öğretmenliği, Darül Hilâfet-ül Aliyye medresesi riyaziye öğretmenliği, Amerikan Koleji Türkçe öğretmenliği, mahalli Maarif-i İslâmiye cemiyeti idare heyeti azalığı ve Halk Mektebi Müdürlüğü, muallimler cemiyeti reisliği, Türkocağı umumi kâtipliği, Gazi sancak gazetesi Başyazarlığı, Halk Dili gazetesi Başyazarlığı. (İmlâmıza, sarf ve nahvimize dair) ve (tahrir ve edebiyat dersleri) adlı eserlerimi bu devrede yazdım.
- Ne zaman ve kiminle evlendiniz? Eşinizin ailesi hakkında bilgi verir misiniz?
- 1924 de Beyaz Ahmet’in kızı Beşire hanım ile evlendim. Beyaz ailesi Gaziantep’in eski ailelerindendir. Eşimin kardeşleri: Hatice Büyükbeşe; Münevver Berksoy; Hüseyin, Hasan, Muhtar ve Sakıp Beyaz’dır.
- Yüksek tahsil hayatınız nasıl geçti?
- 1925"de yüksek tahsilimi tamamlamak üzere ailemle birlikte İstanbul’a gittim, fakat tıbbiyeye devam etmiyerek Hukuk Fakültesine girdim. Fakülte öğleden sonraları serbest olduğundan bu saatlerde Amerikan dershanesinde Türkçe öğretmenliği yaptım. 1928 de Hukuk Fakültesini pekiyi derece ile bitirerek Gaziantep’e döndüm.
- Bir hukukçu sıfatıyla ne gibi görevlerde bulundunuz?
- 1928 yılında bir inceleme gezisi yapmakta olan ve Gaziantep’e de uğramış bulunan Adliye Vekili Mahmut Esat Bozkurt şerefine Türkocağı’nda verilen çayda ocak adına benim konuşmam istenmişti. Bu konuşmamla beni tanımış ve hukuktan yeni mezun olduğumu öğrenmiş olan vekil, müfettişleri ile haber yolluyarak adliyede bir görev alacaksam nereyi istediğimi sordu. Nizip Müdde-i Umumiliğini istedim, tayinim yapıldı, iki yıl bu görevde kaldıktan sonra Avukatlık yapmak üzere istifa ederek Gaziantep’e geldim.
- Siyasî hayata ne zaman başladınız? Halkevinde neler yaptınız?
- Avukatlığa başladığım günler de (1931 başlarında) Gaziantep Halk Fırkası teşkilâtında merkezce İslâhat tasarlanıyordu Parti Vilayet İdare Heyeti Reisliği bana teklif edildi. Beraber çalışabileceğim arkadaşların üye olmaları şartiyle kabul edeceğimi söyledim. Heyet bu şekilde teşkil edildi. 1932 Haziranı’nda açılan Gaziantep Halkevi Başkanlığına da ben seçildim. 1931-1935 yılları arası benim için ateşli bir çalışma devresi idi: Bir taraftan avukatlık yapıyordum, bir taraftan da partinin organizasyonu ve çeşitli işleri ile meşguldüm. Öte yandan Halkevinde geniş bir programla işe koyulmuştum. Bundan başka Lisede Edebiyat Öğretmenliğim vardı. “Gaziantep dilinin tetkiki” “Hasip Dürri” “Gaziantep’te Eti eserleri” adlı incelemeleri bu yıllarda yazdım. “Gaziantep Halkevi broşürü” de o zaman meydana geldi. Bir böbreğimi kaybetmeme mal olan ameliyatı da bu devrede (1932 de) geçirdim.
- Milletvekilliğiniz zamanında kültür ve dil sahasında çalışmalarınız nelerdir?
- 1935’deki genel seçimlerde Halk Fırkası Genel Merkezince Gaziantep Mebusluğuna aday gösterilmiştim. Mebus olduktan sonra hem mebus, hem Halk Fırkası Gaziantep 11 İdare Kurulu Başkanı olarak Gaziantep’te vazifeye devam etmem uygun görüldü. Artık avukatlıktan ve öğretmenlikten çekilmiştim. Gaziantep’te o zamanki parti idaresi ve Halkevi çalışmalar bütün yurtta örnek diye gösterilen bir olgunluğa erişmişti. 1936 da parti başkanlıklarının valilere devredilmesi kararına kadar Gaziantep’te parti ve Halkevi başkanlıkları vazifelerinde kaldım. Halkevinde verdiğim Öz - Türkçe derslerinden (Öz Türkçe Dersleri) adlı esercik ortaya çıktı. (Gaziantep Ağzında Sentaks Araştırmaları) ve (En Lüzumlu Kelimeler) adlı eserlerimi de 1936 da Gaziantep’te yazdım. (Aydi Divanı) ile (Hasırcıoğlu)’nun müsveddelerine bu sırada başlamıştım, tamamlanıp basılmaları daha sonraki senelerde oldu. 1935 da Ankara’ya gittim, orada bir taraftan mebusluk vazifesini yaparken bir taraftan da Gaziantep’te başladığım eserleri tamamladım. 1939 da ikinci defa olarak mebus seçildim. Boş zamanlarımda dil işleriyle uğraşıyor, özellikle Gaziantep Ağzı üzerine daha önce yaptığım incelemeleri genişletiyordum 1941 de Türk Dil Kurumu Filoloji Kolu Başkanlığına seçildim. Mebusluk görevinden artan vakitlerimi Dil Kurumunda çalışmakla geçiriyordum. (Gaziantep Ağzı) adlı üç ciltlik eserim 1945 ve 1946 da Dil Kurumunca bastırıldı. Mebusluğum üçüncü ve dördüncü defa yenilendi, böylece 1935-1950 arasında 15 yıl Gaziantep Mebusluğu yapmış oldum. Ve 1950 de 52 yaşımda emekliye ayrıldım.
- Türk Dil Kurumunda ne gibi görevlerde bulundunuz?
- Dil Kurumu’nun 1941’den sonraki bütün Kurultaylarında Yönetim Kuruluna ve Yönetim Kurulunca da Kol Başkanlığına seçildim. Şimdi Dil Kurumundaki çalışmalarımın 18 inci yılı içindeyim. Bu kurumun önce Filoloji sonra Derleme-Tarama Kollarının Başkanı olarak dört büyük ciltlik (Tanıklarıyle Tarama Sözlüğü)’nü ve (Derleme Dergisinin son iki cildini meydana getirdim. Yeni bir Derleme Sözlüğü yapmak için sekiz yıldan beri yurt içinde yaptırdığım halk ağzı kelimeleri derlemelerinden de 400.000 fiş elde ettik. Şimdi bunları kitap haline getirmeye çalışıyoruz.
- Kitap halinde eserleriniz nelerdir? Yazılarınız nerelerde yayınlanmıştır?
- Sayısı 28’i bulan basılmış eserlerimin tam listesi (Ayni Hasan ve Nazm-ül Cevahir) adlı incelememin sonunda verilmiştir. (Türk Dil kurumu’nun çıkardığı Türk Dili adlı dergide bazı makalelerim çıkmıştır, bu derginin son yıllardaki her sayısında da Dil üzerine (Bir düşünce, iki düzeltme) başlıklı bir sayfam vardır. Gaziantep’te vaktiyle yayınlanmış gazetelerde ve Başpınar dergisinde ve şimdi yayımlanmakta olan Kültür Meşale dergilerinde yazılarım vardır. Millî savaş sırasında garp cephesindeki zaferler dolayısiyle yapılan şenliklerde söylediğim nutukların bir kısmı o zamanki Gaziantep gazetelerinde çıkmıştır. Gaziantep kurtuluşunun yıl dönümlerindeki törenlerde ve radyoda da birçok konuşmalar yaptım, bunların on beş kadarı yayımlanmıştır. Aruz ve hece ile ara sıra manzumeler de yazdım.
- Güzel sanatlardan meşgul olduğunuz konular var mıdır?
- Küçüklüğümden beri içimde yanan resim yapma hevesi de zaman zaman beni tablolar meydana getirmeye zorlamaktadır. Son yıllarda yaptığım sulu boya tablolar benim ve çocuklarımın evlerimizi süslemektedir.
- Yabancı dil biliyor musunuz?
- Biraz İngilizce ve Fransızca, biraz da Arapça ve Farsça bilirim.
- Çocuklarınız ve torunlarınız hakkında bilgi verir misiniz?
- Üç’ü erkek, biri kız olarak dört çocuğum vardır. (Süreyya Aksoy, Yüksek Mühendis Süha Aksoy, Esin Erveren ve Hukuk Doktoru Suat Aksoy) üçü evlenmiş ve bana beş torun kazandırmışlardır.
Hulûsi YETKİN
