Kilisin Kurtuluşu Münasebetiyle: KİLİS

Kategori: Tarih
Konu: Kilis, Kilis Tarihi,

Sayın dinleyenlerim, hiç düşündünüz mü?

KİLİS İLÇEMİZ, DÜŞMAN İSTİLASINDAN HANGİ TARİHTE KURTULMUŞTU?

Bundan kırk üç sene evvel, 7 Aralık 1921 tarihinde, Kilis ilçemiz Fransız işgalinden kurtulmuştu. Birinci cihan harbinin sonunda Suriye’de çarpışan ordumuz Güneydoğu Anadolu’ya doğru çekilirken, tehlikeyi yakından sezen Kilisliler derhal kendi aralarında ilk kuvayı milliye teşkilatını kurmuşlardı. Arap capulculara ve yağmacılara karşı Kilis şehrinin etrafında gündüz ve gece devriyeler ve nöbetçiler çıkarılmıştı. 1913 yılında bir gece vakti, Yıldırım Orduları kumandanı Mustafa Kemal Paşa Halep’ten İstanbul’a giderken Kilise uğramıştı. Mustafa Kemal Paşa’nın otomobilini Kilis şehri yakınında durduran Türk çeteciler, kim olduğunu sormuşlardı. Bir geceyi Kilis’te geçiren Mustafa Kemal paşa, ertesi gün Türklüğü Arap ve diğer yabancılara karşı savunmak için Kilislilerin kurduğu kuvayı milliye teşkilatını teftiş etmiş ve: (Şuna bir defa daha iman ettimki, bu millet esir edilemez. Ayak bastığım ilk Türk şehrindeki bu cesaret ve uyanıklığa hayranım. Bu millet ölmeyecektir. Var olun aziz Kilisliler) demiştir. İngilizlerin Kasım 1918 ayında Kilisli işgal ettikleri zamanda, Cemiyeti İslamiye isimli bir dernek, Türk halkının menfaatlerini savunmaya çalışmıştı. Çoğuluğunu Hintli müslümanların teşkil ettiği ve ermeni azınlığa yüz vermiyen İngilizler çekilince, yerlerini Ocak 1919 tarihinde Fransızlar almıştı. Fransızlar ermeni azınlığa geniş bir serbestlik tanımış ve memleketin gerçek sahibi Türklere karşı pek fena muamele etmeye başlamışlardı. Fransız işgalinin ilk aylarında Gaziantep Kilis yolu üzerinde başlıyan çete savaşlarına Kilislilerde katılmıştı. Şahin Bey’in şehit olmasını takiben, Kilisli kuvayı milliyecilere önderlik eden Sakıp Bey’den boşalan Kuvayı milliye kumandanlığını Kamil Polat Bey devir almıştı. İslam bey, Müslüman bey, Mücahit bey, Hasan Kamil Demirbaş, Aslan bey gibi ileri gelen mücahitlerin liderliğinde mücadeleye giren kilisliler, Gaziantep bölgesinin düşmandan temizlenmesine kadar canla başla çalışmışlar yüzlerce şehit vermişlerdir. Bir buçuk yıl süren bu mücadelede Ankara’ya bağlı muntazam ordu birliklerinden yardım görmeden, kendi imkanlarıyla savaşan Kilisli milis ve çete kuvvetleri Fransızlara karşı bir çok baskınlar yapmışlardır. Fransızlar bir defasında bir Türk müfrezesinin Fransız karargahına yaptığı taaruz üzerine Kilis şehrini sabaha kadar bombalamıştır. Türk çetelerinin üstlendiği Tilhabeş, Cercik, Cengin, Çakallı, Bavuk gibi köyleri basan Fransızlar, malları yağma etmişler, köylülere işkence yapmışlardı. Kilisli kuvayı milliyeciler, Gaziantep, Urfa, Maraş, Nizip’te bulunan mücahitlerle sıkı temas kurmuş, Güney Doğu Anadolu’nun kurtuluşuna kadar mümkün olan fedakarlığı göstererek, Türkün güney kalelerinin en önemlilerinden biri olduğunu bir defa daha isbat etmiştir.

KİLİS ESKİ BİR ŞEHİR MİDİR? TÜRK TARİHİNDE OYNADIĞI ROL NEDİR?

Kilis şehrinin ne zaman kurulduğu bilinmiyor. Eski Asur kitabelerinde Kilisin adı: Ki-li-zi olarak geçmektedir. Hicretin ilk asrında Hazreti Ömer zamanında İslamlar tarafından fetholunmuştur. Osmanlı İmparatorluğu orduları Torosları aşarken Kilis şehri ve civarlarında ezici çoğunluk Oğuz Türklerinde idi. Yavuz Sulan Selim kumandasında Osmanlı Ordusu 1516 yılı Ağustosunda Kilisin doğusunda Mercidabık Ovasında Mısır Memluk Orduları ile meydan savaşı verirken, Osmanlı Ordusu sırtını Kilis kasabasına dayamıştı. O zaman kilisliler kendi dilini konuşan Osmanlı ordularının Mercidabık savaşını kazanması için ellerinden geleni yapmışlardı. Kilis şehri Osmanlı İmparatorluğuna katıldıktan sonra büyük bir şehir olmuştu, İlk önceleri Halep vilayetine bağlı bir sancak merkezi idi. Kilis, bir Kültür ve medeniyet merkezi haline geldi. Birçok Ortadoğu şehirlerinden, hatta İstanbul’dan bir çok öğrenci Kilis medreselerinden tahsile geliyorlardı. Türk Arap sınırı üzerinde Türklüğün bir kalesi haline gelen Kilis, yüksek kültür ve medeniyet merkezi olması sebebiyle güneyden gelen Arap dil ve kültürüne karşı başarı ile Türk dili ve kültürünü korumuştu Arap kültürünün Anadolunun içlerine doğru yayılmasına karşı Kilis ve Antep şehirleri bir set vazifesi görmüştür. Bundan 60 sene evvel Kilis, nüfusu bugünkünden daha fazla büyük bir şehirdi. 1312 tarihli Halep salnamesine göre Kilis’te 4335 ev, 2170 dükkan, 11 han, 30 cami, 7 medrese vardı. Kilis kazasına bağlı 469 köy 9 nahiye merkezi bulunmakta idi. Birinci Cihan Harbinin sonunda, Kilis’in güneyde bulunan ve Türklerle meskun köyleri ile irtibatı kesildi. Suriye hududu Kilis’in en önemli hayat damarını kesmişti. Buna rağmen Kilis, bugünkü Türkiye’nin nüfus sıklığı bakımından en kalabalık yurt köşelerinden biridir. 1927 nüfus sayımında Kilis şehrinde 22.513 yurttaşımız yaşamakta iken, birçok göçlere rağmen 1960 sayımında Kiliste nüfus 33.289 rakamına çıktığı görülmüştür. Kilis, son sayına göre Türkiye’nin 39. şehridir. Nüfusu en fâzla olan 6 ilçe merkezimizden biridir. Türkiyede mevcut 67 vilayet merkezinden 34 tanesinden nüfusu daha fazladır. Kilis ilçemizin 108 köyü ve Merkez, Musabeyli, Polateîi isimli üç bucak merkezi vardır. Son yıllarda Millî eğitim faaliyetine, köy ve il yollarına verilen büyük önem sebebiyle, Kilis’in yeniden canlanması ümidi belirmiştir.

KİLİS'TE ZİRAATIN TEMEL TAŞINI HANGİ ÜRÜNLER TEŞKİL EDER?

Kilis, bir zeytin ve bağcılık memleketidir. İlçenin batı ve kuzey batı taraflarında dağlık yörelerde çam ve meşeliklere rastlanır. Ekili arazinin yarısından fazlası tarla ziraatına ayrılmıştır. Buna rağmen ilçenin yetiştirdiği buğday, arpa, mercimek gibi ürünler ilçe halkının dahi ihtiyacını karşılayacak çoklukta değildir. Son zamanlarda pamukçulukda ilerleme vardır. Kiliste ziraatın temel taşını, iklim ve toprağa uygun zeytincilik meydana getirir. Halen zeytin ağacı miktarı (üç milyona) yaklaşmıştır. Zeytin ağaçlarının 1950 yılında miktarı yarım milyon civarında idi. Zeytincilikte hızlı bir ilerleme vardır. Kilis zeytinlerinin yağ nisbeti yüzde 30-35 olup çok zengindir. Ağaçlara bakım, budama, bahçelerin sürülmesi tekniği çok ileridir. Zeytinlerin işlenmesi usulünün de yeni kurulacak tesislerle mükemmel hale getirileceği ümit edilmek tedir. Kilis, Gaziantep üzüm mahsûlünün üçde birini verir. Gaziantep ilçeleri içinde mahsûl verimi bakımından Kilis başta gelir. Kiliste yetişen üzümün yarısından fazlası rumi, dörtte biri horoz ve dökülgendir. Kilis, sebze ve meyvacılıkta da ileridir. Kavunu karpuzu meşhurdur. Patlıcan, domates, biber, pancar, ıspanak, salatalık, havuç, lahana, maydanoz iyi yetişir. Kilis çiftçisi çok çalışkandır. Yaz mevsimi geceli gündüzlü çalışır. Köy yollarının süratle yapılması, kooperatifçiliğin gelişmesi, teknik bilginin köylü tarafından daha çok benim senmesi neticesinde, Kilis’te yetişen sebze ve meyvalarında değer pahasına satılacağı Kilisin büyük şehirlere sebze ve meyva sevk eden bir merkez haline geleceği ümit edilmektedir.

Gaziantep Radyosu 7 Aralık 1964

Haftanın Ansiklopedisi

YETKİN, H. " Kilisin Kurtuluşu Münasebetiyle: KİLİS". Gaziantep Kültür Dergisi. ( 1965)

Anahtar Kelimeler: 4335, devir, bey, karsı, imkanlarıyla