Bundan önce mecmualarımızda Gaziantep Düğün adetlerine ait beş-altı yazı yazmıştım. Ayrıca İstanbul’da çıkarılan {Gaziantep) Kurtuluş Dergisindede gerdek ve çehiz ile ilgili iki yazı neşrettim; aşağıdaki yazı ile Gaziantep düğün adetleri ile ilgili folklor denemesinin son bölümünü okuyacaksınız. Bu yazı serisinin tamlığını iddia etmiyor bilakis eksikliğini iddia ediyorum. İleride daha geniş araştırma yapacaklara faydalı bir mehaz olmasını ümit ettiğim bu yazılardaki hatalarım için özür dilerim.

Gelinçi eski tabirle düğünden önce yapılan eğlenceler demektir. Bu günkü Gaziantep’te hem gelinçi hem düğün aynı gün de yapılmaktadır. Yani ikisi birleştirilmiştir. Gelinçi ile ilgili adetleri beş altı grupta toplayıp bunlarıda sıra ile inceleyeceğiz..

Gelin Hamamı :

Çehiz gittikten iki gün sonra kız evinin kadın akrabaları hamama giderler. Bu hamama oğlan evinden ve akrabalarından kimse davet edilmez. Gelin olacak kız hamamda şarkılar, maniler ve hususi surette bulunmuş kadın hocaların okuduğu öğmeler arasında yıykanır: Bunlara misal olarak şunları yazabilirim:

Arpa buğday teneler

Bir kız gördüm un eler

Keten gömlek sıkıyor

Titireşir memeler

Ay gider üce gider

Kervanlar gece gider

Çift memenin üstünden

Doğru yol Hacce gider

Altın bilezik burma

Kız saçın sarı sırma

Bu gecelik bize gel

Yedireyim şeher-hurma

Saçın siyah ibrişim

Telini soymak işim

Gözlerine bakarken

Dün kendimden geçmişim

Gelin hamamın misafiri sayılır, temizliğine azami itina gösterilir. Hamamcı, gayme ve natıra gelinden para almazlar. Eskiden gelin hamamına yabancılar ve bilhassa köylü kadınlar alınmazlardı. Buna sebepte köylü kadınlarının fazla erkeğe benzer sayılmasıdır. Yani onlar erkekleri ile pek açık saçık konuştuklarından hamamda gördüğü kadınların vücutlarını ve diğer bazı hususiyetlerini anlatarak şehirdeki kadınların namahrem durumunu köylü erkeklerine anlatılmasını önlemektir. Şimdi bu adet, kalmamıştır.

Hamamda evden getirilen dolmaların yanına çiyköfte yoğrulup mevsimin meyvaları, şire ve fıstık gibi şeylerle öğle veya ikindi yemeği yenir. Ve tabii bu arada hamamın kubbelerinde (yah-zılgıt) sesleri yankı yapar.

Hamama gelmiş olan misafirlerin parasını kız evi yani kızın annesi vermez davette bulunanlaraan en zengin olan hanım verir ki davet olunanlar arasında böyle birisinin olmasına bilhassa dikkat edilir. Kızın annesi gaymelere ve natıraya entarilikler hediye eder.

Gelin hamamının bir özelliğide kıza; hoca kadınlar tarafından gusul aptesti almasının öğretilmesidir. Bu öğreti sırasında kızın annesi yıkanacak yerde bulunmaz dışarıya sofaya yani soyunma yerine çıkar buna sebep kızın utanmasının önüne geçmek veya biraz olsun azaltmaktır.

Güvey Hamamı:

Güvey hamamına yalnız güveyinin arkadaşları ve oğlan evinin erkek davetlileri gider. Oğlanın amcası, babası gibi büyükleri damat hamamına gitmezler. Hamamda davetliler arasında iyi köfte yapan biri tarafından çiy köfte yoğrulup rakı içilir. Bu arada beraberlerinde getirdikleri paralı çalgıcıların veya oğlanın arkadaşlarının çaldığı havalarla damat’a mahalli oyunlar oynatılır. Bu arada sesi güzel olanlar mahalli türküler veya uzun hava söylerler:

Karşı dağda kara çadır ordu var

Her yiğidin yüreğinde derdi var

Vatan için ben bu dağda gezerim.

Türklük için bu canı feda ederim ve bu arada:

Kellenin kefi geldi

Güvenin keyfi geldi

gibi şeylerle başlayan Maşallahlarda çağrılır.

Gece varışından sonra yıkanılır bu arada oğlana gusul abdesti aldırtılıp giyinirler. Evlere dağılmazdan önce hamamın dış sofasında yeniden yenilip içilir.

Gelinçi:

Gelin hamamdan geldikten iki gün sonra kızın ailesinin gayet yakın kadın akrabaları kelimenin tam manası ile eğlenirler. Yaşlı ve düğün işlerinde pişkin kadınlar bu arada kızın biraz (yüzünü-gözünü) açarlar yani açık saçık hikâyeler anlatırlar ki onları buraya yazmama imkan yok zaten bu gibi şeylerin çoğu hemen oracıkta uydurulan hikayelerdir. Bu eğlentide kadın-erkek münasebeti ile ilgili maniler ve şarkılar çoğunlukla söylenir. Mesela:

Arığı atladın mı?

Şalvarı topladın mı?

Oğlan dedi gel yatak

Kız dedi çatladın mı?

Gelinçi — Düğün

Gelinçi ekseriya gaba kuşlukta başlayıp akşama kadar devam ettiğinden yemekli olur ve eğlentinin bir çok kısımlarında Yah ve Zılgıt yine temel yeri işgal eder.

DÜĞÜN:

Gaziantep’te düğün günü Perşembe günüdür buna sebep zannımca eskiden Cuma gününün yarı tatil sayılması veya Cumanın kutsal bir gün olmasıdır. Zira gerdek Perşembeyi Cuma’ya bağlayan gece de olduğundan gerdek fiili Cumanın ilk saatlerinde olur. Düğün oğlanın evinde olur. Gelini sabahleyin kızın akrabaları hazırlarlar. Eski gelinliğin bu günkülerden farkı gelin başına taç yerine (fitoş) giyer üzerine (mezer) örtünür, duvağı yerine kullanılan bu mezar hâlâ bazı bazı kullanılmaktadır; diğer bir farkta ayağa naylon çorap giymeyen gelin bunun yerine beyaz bez sarıp üzerine siyah iplik çorap ve ayağa sarı (Edik) giyilmesidir.

Gelinin baştuvaletini yaparken saçının örülmesi sırasında kız çocukların saçı taranırken söylenen:

Ayda garış

Günde süngüç

Topuk sana

Haber salmış

Durmasın durmasın

Gelsin demiş

manisi söylenerek geline, kızlık ve çocukluk devrinin bu günle beraber sona ereceği anlatılmak istenir.

Gelini kız evinden alıp götürmek için eskiden katırlarla bu gün ise otomobille 3-4 kadın ve 10 12 tane çocuk sabah leyin kız evine gelirler. Kızın kapısı çalınmazdan önce kız ve erkek çocuklar kollarını biri birinin omuzlarına atarak bir halka veya yarım daire meydana getirip: Aşo!.. Maşo!. Kişş!..

Sizin inne...

Bizim inne ..

Gel gapıya...

Hanek dinne...

Aşo! .. Maşo!.. Kiş!.

tekerlemesi durmadan tekrarlanır bu arada oğlan çocuklun (yah) çağırıp yaslı kadınlarda zılgıt çalarlar. Burada şunu da söylemeden geçemeyeceğim. Gaziantep’te kadınların yah çağırması; erkeklerin (zılgıt) çalması ayıp telakki edilir; örf adet bunu şiddetle men ederse de son zamanlarda genç kızların kendi aralarındaki toplantılarında kızlar (yah) çağırmaktadırlar.

Kızı almak için gelenler eve girip birer kahve içerler ve bu sırada kahve içtikleri fincanlardan bir tanesini çalarlar. Evde çakılı bir çiviyi ve kurutulmuş bir narı da hevenginden söküp yanlarına alırlar. Bu fincanın ne işe yaradığı biraz sonra anlatılacaktır. Çivi gerdek çakılır. Narı ise kız gerdek odasının duvarına vurup parçalar.

İp Çekmek:

Gelin evden giderken annesinin ve büyüklerinin elini öper. Bu tören pek acıklıdır, iki tarafta ağlaşır, bilhassa gelinin bu gidişte ağlaması lazımdır. Gelinin vasıtaya veya ata bindirilip oğlan evine getirileceği sırada mahallenin delikanlıları amcası çocukları veya mahallede kahve varsa kahveciler vasıtanın veya atın önüne ip çekip gitmesine mani olurlar. Bahşiş almadan da yolu açmazlar. Bu ip çekmek yol boyunca bir kaç defa takarrür eder.

Pek eskiden mahalleye kızı almaya gelenleri delikanlılar taşlar ve mahallelerinden bir kızın götürülmesini önlemeye çalışırlardı. Bu arada pek kanlı çarpışmışlar olurdu. Bunu önlemek içinde kız almaya gelen gruba eskiden kız alınacak mahallede oturanlar veya o mahallede dedesi-dayısı amcası vs. si gibi akrabası olanlar iştirak ederdi Ayrıca bunları mahallenin hududunda eskiden oğlan evinin mahallesinde oturan veya o mahallede akrabası olanlar karşılarlardı. Bunlara mahallenin hocasında katılarak kız evinin kapısına gelirler ve kızı alıp yeniden mahalle hududuna kadar geçirirlerdi Son zamanlarda taşlayıp döğüşüme kalkmış yalnız (yuhalama) yani Gaziantep tabiri ili (ALEHEY..) çağırma kalmıştı. Günümüzde ise bu gelin alıp gidiş mahallede hiç mi hiç tepki yapmamaktadır.

Gelin oğlan evine gelince çalgıcılar ve kadın hocalar tarafından karşılanır Kapının eşiğine kahve içerken çalınan fincan konulup gelin tarafından vurularak kırdırılır. (Ayağı ile kırılan); fincanı kırdıktan sonra içeriye giren kız manilerle karşılanır:

Gelir salını

Giyer alını

Evin gelini

Canım sen hoş geldin

Sen sefa geldin

diye başlayan maniyi okurlar. Gelin eve girince pek eskiden tatbik edilen ve bu gün hiçbir kalıntısına rastlanmayan bir adete göre yere çömelip durur. Kaynanası gelinin üzerinden gelinliğin eteğine basarak geçer ve bunu birkaç defa tekrar edermiş… Bu gün böyle bir şev yoktur. Fincan kırıldıktan sonra bir odada hazırlanan köşke gider.

(Devamı sahife 39’da)