Tıp Dergisinden

Gaziantep’in bundan yüz sene evvelki sağlık durum ve tesisatı hakkında bilip duyduklarımı arz edeyim:

Yüz yıl evvel yani dedelerimiz zamanında Antep’te fennî tıp namına hiç̧ bir eser ve tesis yoktu. Yeşil hekim ve Çerkezoğlu adında bir iki ampirik hekim taslağı bellerinde sarılı kuşak aralarına koydukları tozlar ve otlarla müracaat eden hastaları tedavi ederlerdi. Çerkezoğlu hassaten cerrahlıkla meşgulmüş̧. Birçok hastalar tedavi namına hocaya yazdırmak kurşun dökmek, el yüz çaldırmak yağlı suya girmek, çıra çevirmek, sıtma için kola iplik bağlamak gibi koca karı tedavileri ile vakit geçirirler idi. (Mamafi bu çeşit tedaviler halen tarihe karışmış̧ değildir. Bazı cahil halk arasında revaçtadır.) Birçok hastalıklar teşhis edilmez, idrarı tutuldu, karnı ağrıdı, nefesi daraldı tabirleri ile hapandicıte, lieus ve kalp hastalıklarından telef olup giderlerdi. Yazları çocuklarda salgın şeklinde görülen göz iltihabı conjokvit’ler otacı denilen ampirik gözcüler tarafından türlü̈ ve terkibi karışık tozlarla tedavi edilir ve trahom müthiş̧ tahribat yapardı.

Din propagandası için Azariah Smitr isminde bir Amerikalı misyoner 1847’de Antep’e gelir. Bir müddet sonra Amerika’ya dönüp evlendikten sonra ailesi ile birlikte tekrar Antep’e gelir. 1853 de burada tifodan vefat eder. Şmitr’in arkadaşları para toplayarak onun hatırasına Amerikan hastanesini yaparlar 1880’de hastane faaliyete geçer ve şehirde ilk defa bir sıhhi tesis yapılmış̧ olur. Ve fenni doktorluk burada başlar. Hastane 15-20 yataklı imiş̧. Birçok inkılap geçirdi, zamanla ilaveler yapıldı. Benim bildiğim zamanda hastanede Büyük Şepart ve bir iki Ermeni doktor vardı. Her türlü̈ hastalık tedavi edilirdi. Büyük Şepart hassaten cerrah idi. Dini bir his ve misyoner zihniyeti ile feragatle çalışır ve şehrimize hizmet ederdi. Birinci dünya harbinde Ermeni tehcirinden çok müteessir oldu. Ve Antep’te Tifüsden vefat etti.

Hastane ile beraber Amerikalılar kız ve erkek kolejini yaparken birde tıbbiye mektebi tesis etmişler fakat bu çok devam etmemiş̧ sonra Beyrut’a nakledilmiş̧, birinci dünya harbi mütarekesinde yani 918 Amerikan hastanesi faaliyette değildi. Bu sene sonlarında küçük Şepart geldi. Ve hastane tekrar faaliyete geçti. Gaziantep’in İngiliz ve Fransızlar tarafından işgalinde Amerikan hastanesini de işgal ettiler. Gaziantep-Fransız harbinde Fransızlar yaralılarını Doktor Şepart’la beraber bu hastanede tedavi ettiler. Lozan muhadesine kadar Şepart hastanede çalıştı. Lozan muhadesi ecnebi doktorların Türkiye’de çalışmasını men edince doktor Şepart Antep’ten ayrıldı. O zaman hastanenin cerrahisini yapmak için bana müracaat ettiler. Dört sene kadar hastanenin cerrahisini yaptım. 1927 de Doktor Devvey hastaneye 1935 de Doktor Abdülkadir Göksel müdürü̈ mesul oldu. Doktor Devreyle beraber dahiliye servisini idareye başladı. Doktor Devvey hastanenin gelişmesine çok yardım etti. Benden sonra hastanenin cerrahisine Doktor Daat, Doktor Klark, Rauf Yetkin ve ondan sonra Doktor Cemil Özbal yaptı ve yapıyor.

Amerikan hastanesinin ilk faaliyet devrelerinde yani 1880’den sonra şehirde deli hekim, Artin hekim, Toros hekim ve Şitil’in oğlu ve buna benzer bir kaç̧ ampirik hekim hem doktorluk hem eczacılık ederlerdi. Yani tedavi ettikleri hastaları ilaçlarını kendiler verirlerdi. (Hekimlik bir havan bin yalandan ibaret) sözü̈ onlardan kalmadır, Şitilin oğlu için bir hikâye anlatırlar:

Bir hasta muayene olup ilaç̧ almak için Şitil’in oğlunun dükkânına gider. Kendisini bulamaz ayrılır, yolda Şitil’in oğluna rastlar, hekim: sana muayene olup ilaç̧ almaya gelmiştim, seni bulamadım dönüyorum der. Şitil’in oğlu niye ilâçlarlardan alıp içmedin? sözüne karşı hasta ben hangi ilacı alacağımı ne bileyim deyince Şitil’in oğlu hepsi şifa gülüm, hangisini içsen olurdu der! Bu tarihlerden biraz sonra Antep’e Beyrut tıbbiyesinden mezun 7-8 Ermeni doktor gelip icrayı sanata başladılar.

Şehrimizde Milli bir sağlık müessesesinin olmayışı Antep halkını müteessir etmiş̧ olmalı ki 1897 senesinde binbaşı Süleyman Bey isminde Hamiyetli bir zatın teşvik ve teşebbüsü̈ ile şimdiki bahçeli evlerin bulunduğu tepede bir hastane yapıldı. (MAVİ HASTAHANE) bu hastanenin tıbbi kısmı Ermeni doktorlar tarafından idare edildiği gibi cerrahisininde Doktor Habib isminde bir Ermeni doktor yapardı. Bundan sonra tepenin Şimal sathı mailinde bir Nisaiye hastanesi yapıldı. (SARI HASTANE) bu da yine ermeni doktorların tıbbi idaresine bırakıldı, 1912 senesinde bu sarı hastane ticaret idadisi oldu. Birinci dünya harbinde bu iki hastaneyi Askerler işgal etmiş̧, 1918 de benim Antep’e geldiğim zaman bu hastaneler boş binadan ibaretti. Belediye tarafından bu hastanenin tekrar faaliyete geçmesi, istenildi ve cerrahi tıbbi idaresini bana teklif ettiler. Bizde işe başlamak üzere iken Antep İngiliz ve sonrada Fransızlar tarafından işgal edildi, bu teşebbüs de akim kaldı.

(Devamı var)