(Sayfa 10’dan devam)

tamamen kalkmıştır. Kilim dokumaları da yukarıda bahsedilen ip şekillerine göre yünden idam edilmiş ipler yeni sistem motorlu tezgahlarla imal edilen kilimlerde kullanılmaktadır. İkinci kalite denilen yine yün ve bir miktar telis katılarak imal edilen iplerle eski usul dokunan el tezgahları ile kilim imal edilmektedir. Üçüncü kalite sade telis iptidai bükümler usulu ile bükülen telis iplerinden dokunmaktadır.

Gaziantepte kilim imalatı yalnız vilayet merkezinde yapılmaktadır. Şehir içinde 1950 ve 1952 yılında 2500 kilim tezgahı bulunduğu halde, kanunen 4 işçi çalıştıran iş kollarına teşmili dolayısile birçok imalatçılar iş kanuna tabi olmamak için kilim tezgâhlarını 4 den aşağı düşürmüşlerdir. Bu gün 1750 kilim tezgâhı faaliyet halindedir. Bu tezgâhlar her balyada on çift kilim olmak üzere haftada 120 balya kilim imal etmektedirler, imal edilen kilimler 8-10 desen arasında olup balya fiyatları fabrika ipi, telis ve tilften olmasına göre 200 lira ile 800 lira arasında değişmektedir. Senede vasati 6000-7500 balya kilim imal edilmektedir. Bu kilimlerin değeri son zamanda 3 milyon lirayı aşmaktadır. Gaziantep kilimleri Türkiyenin bütün vilayet ve kazalarına saışa arzedilmektedir. Telisten yapılan kilimlerin çürük olması sebebile telis kilimlerinin imalatının men edilmesine çalışılmışsada, bir taraftan Kayseri ve bir taraftan da az miktarda da olsa Maraşta imaline devam edilmesi, diğer taraftan mevzuatın müsadesizliği, bu işin gerçekleştirilmesine mani olmuştur. Bu kilimleri el tezgahlarında ve ayrı ayrı iş yerlerinde işlemektedirler:

Kilimlerde Motifler

Kilimlerde muhtelif eşyaların cinsine göre kullanılmış motifleri basilica 8 neve ayırabiliriz.

1- Tarihten önceki zamanlara ait olduğu zannedilen (Çizgi, nokta ve daireden ibaret olan motifler.)

2- Sembolik motifler,

3- İdografik bir manası olan (Dağ, Su, Ev, That, Asa, Hayat ağacı gibi) bir mana ifade eden yazı ve işaret mahiyetin deki motifler.

4 — Hayvan motifleri,

5 — Geometrik motifler,

6 — Mücerret şekilli motifler (Sembolik ve hayvan şekillerinin sırf tezyini bir şekle sokularak mana ifadesi kaydedilmiş bir şekilde üsluplandırılışı)

7 — Nebati motifler, (Yaprak, çiçek, ağaç gibi)

8 — Yabancı memleket tezyinatına ait motifler.

Sekiz bölümde gösterilmiş olan bu motifler genel olarak başka memleket tezyinatında da görülür. Bunların tertip ve tanzim usulleri üzerinde meydana gelen kompozisyon nevileri bir Fransız bilginine göre 5 kısma ayrılmaktadır:

1 — Bir motifin tekrarlanması, (REPETİSİON)

2 — Muhtelif motiflerin nöbetleşe ve atlama suretile tertibi (ALTERNANCE)

3 — Motiflerin denk durumda olarak tezyini (SİMETRİ)

4 — Motiflerin tedricen büyültülerek tertibi, derece derece büyütme (PROGRASSON

5 — Motiflerin birbirine karışması girif veya girişik (CONFUSİON) Muhtelif kilimlerden derlenmiş motiflerden 8 nevide toplanmış olan motif nevileri hendesi şekillere sokularak kilimlere tesadüf edilir. Motiflerin tertib edilişlerin deki 5 nevide kilim kompozisyonları arasında büyük bir sanat bilgisile tatbik edilmiş olduğu ayrıca müşahade edilir. Motiflerin hendesi şekle sokulması kilimler için teknik bir zarurettir. Nevilerinin anlaşılması da tarihi tezyinatlarının bilinmesine bağlı bir keyfiyettir. Yalnız her birinin ayrı ayrı birer isim alması bunların mahiyetini kısmen açıklamağa yaramaktadır. Antep kilimlerinde kullanılan motiflerle çoluklar bir birine mezcedilerek sadeleştirilmiş bir haldedir. Antep kilimlerinde bilindiği gibi orta göbekleri ve öne doğru dokunmuş çubukları ile başlıbaşına bir özellik taşır. Kilim ile yapılan şeyler, halı, sili ve cicim dokumaları ile de yapılmaktadır. Bunların müşterek bazı motifleri olduğu gibi müşterek kullandıkları kompozisyonlarda vardır. İşlerinde arkeolojik eserlerden ornomanlar da katılmıştır. Motif ve kompozisyon hangilerinin bu dokumalarda esas karakter olarak ele alınmış olduğu belirtilmesi lâzım geldiği gibi arkeolojik motiflerin hangi devre ve hangi medeniyete ait olduğu ve ne nisbette değiştirildiği tesbit edilmesi lâzım gelen esaslı noktalardan biridir.

Kı̇limlerde Motı̇f Terkı̇bleri

1—Tezyini terkipleri bakımından muhtelif tipte olan Antep kilimlerinin bazı örnekleri ele alınmıştır. Bunlardan biri (Yollu) veya (Çubuklu) adı verilen basit bir nevi kilimdir. Tezyini bir kıymet taşımayan bu kilimin tüylüleri battaniye ve yatak örtüsü işini görmekte ve bazılarının kenarlarında çözgülerden yapılmış makremelere tesadüf edilmektedir. Tüysüz olmaları ise çoklukla yaygı ve muhtelif eşyaların örtülme işlerinde kullanılmaktadır. Bunlara bazan çul adı da verilir.

2 — Bu kilimin çubukları arasındaki başlıkların yerini motiflerin doldurmuş olduğunu görürüz. Birinciye nazaran tezyini bir mahiyet alması ile hakiki kilim karak terindeki kompozisyonuda basit bir başlangıç olarak görülebilir. Zeminleri muhtelif açık renklerde olup, motiflerile çubuklar için koyu renkler seçilmiştir.

3 — Diğer biri cicim işlerinde kullanılmış motifleri taşıyan bu kilimdeki kompoziyona çuvallardada tesadüf edilir. Yalnız çuvalların zemini açık ve motifler koyu renktedir. Çok kere bu tip kilimlerden zemin için koyu, motifler için açık renkler seçilir. İki kenarı çerçeveliyen yatık olarak sıralanmış sıraların arasındaki motif değişikliği şeklinde beliren bu kompozisyona köy kilimlerinde rastlanır:

4 — Bu kilimin de üst suyunun arasını dolduran motifler (turunç) ikinci sıradakine (ibrik) ve üçüncü sıradakine de (Yarım barnak) adı verilmektedir.

(Devamı Var)

Hazırlayan: Yaşar GÖĞÜŞ

Foto: İbrahim KÜÇÜKDAĞ