GAZİANTEP İLİNDE HAYVANCILIK

Kategori: Araştırma
Konu: Gaziantep

A) Gaziantep hayvancılığına genel bir bakış.

Geniş ölçüde hayvan yetiştiren Doğu ve Güneydoğu Anadolu ile hayvana ihtiyacı olan Güney Arap ülkeleri arasında yer alan Gaziantep ili, yüzyıllardan beri hayvan ticaretinin merkezlerinden biri olmuştur. Kuzeyden gelen sürüler Gaziantep ilini baştan başa kat ederek güney ülkelerine akmıştır. Gaziantep aynı zamanda deri, yün, bağırsak gibi hayvan mahsullerinin de bir pazarı olmuştur.

Gaziantep yemeklerinde etin önemli bir yeri vardır. Türkiye’nin birçok illerine nisbetle et, Gaziantep’te daha çok yenir.

Gaziantep ili, güney sarı kırmızısı sığırı, ivesi koyunu, Kilis keçisi gibi yüksek verimli hayvan ırklarına sahip bir ilimizdir.

Gaziantep ilinde çayır ve mer’alar il alanının %4’nü kaplar. Boş ve kayalık arazi il alanının %16 genişliğindedir. Gaziantep arazisi geniş ölçüde hayvan yetiştiriciliğine müsait değildir. Fakat son yıllarda besicilik süratle gelişmeye başlamış, fennî yetiştiriciliğe doğru hızlı eğilim doğmuştur.

B) Gaziantep ilinde mecut hayvan türleri ve sayıları:

Hayvan alım satımı sebebiyle, Gaziantep ilinde bulunan hayvan sayısı yenir. her yıl büyük değişiklikler gösterir. Ortalama bir rakam vermek istersek Gaziantep ilinde mevcut hayvan sayıları son yıllarda şöyledir.

İlçeler:	Koyun	Keçi	Sığır	At	Eşek	Katır	Deve	Manda
Merkez	85.000	82.000	43.000	5.500	11.500	1.200	700	50
Araban	20.000	15.000	8.000	1.000	1.700	100	50	-
İslâhiye	73.000	67.000	23.000	3.000	4.000	700	500	1.200
Kilis	39.000	72.000	16.500	6.300	8.500	3.900	100	50
Nizip	43.000	41.000	12.000	3.000	5.000	300	550	-
Oğuzeli	34.000	29.000	8.500	2.500	2.000	1000	450	-
Yavuzeli	8.500	17.000	7.000	1.500	1.800	200	200	-
Toplam:	302.500	323.000	118.000	22.800	34.500	7.400	2.550	1.300

Kanatlı hayvan sayısı: Muhtelif kurum ve şahısların tahminlerine göre Gaziantep ilinde mevcut kanatlı hayvan sayısı ortalaması şöyledir:

Tavuk, Horoz	310.000 Adet
Yumurta	18.800.000 Adet
Hindi	30.000 Adet
Kaz	6.000 Adet
Ördek	2.500 Adet
Arı fenni kovan	344 Adet
Arı eski tip kovan	37.700 Adet

C) Gaziantep’te Koyunculuk:

Gaziantep ilinde mevcut koyunlar çok çeşitlidir. Türkiyenin her yönünden gelen koyunlar içinde dağlıç, karaman, ivesi ırklarına çok rastlanır. İlimizde yetiştirilen koyunların önemli bir kısmı (İvesi) adını taşır İvesi koyunları bilhassa Urfa,Mardin ve Gaziantep bölgelerine adapte olmuş, süt verimi fazla koyunlardır. İvesi diğer ırk koyunlara nisbetle daha bol süt vermektedir.

İvesi form ve beden yapısı bakımından Akkaramana benzer. İvesi’de baş büyük, profili kemerli, kulaklar uzun ve sarkıktır. Renkleri beyaz, başları kırmızımtırak renktedir. Bazan alın beyaz olur, alnı siyah olanlarada rastlanmaktadır. Hülasa yünleri beyaz, baş ve ayakları kahverengidir. Erkekleri genellikle boynuzlu, dişileri boynuzsuzdur. Boynuz sipiral durumda ve kuvvetlidir. Yapağısı Kars koyunundan daha ince ve kalitelitesi yüksektir. Beden ağırlığı koçlarda 4-55 kilogram, koyunlarda 35-50 kilogramdır. Cidago yükseklikleri ortalama 70 santimetre, beden uzunlukları 77 santimetredir. Bu sebeple Karaman koyununa nazaran daha sallıdırlar. İvesi sıcağı sever. Diğer koyunlara nisbetle 1/4 nisbetinde fazla süt verir.

İvesi koyunu bir laktasyon devresinde 150-200 litre süt verir. İyi bakıldıkları taktirde süt verimi daha da artabilir. İlimiz bölgesinden alınıp İsrailde yetiştirilen bu koyunlardan iyi bakım

ve İslah yolu ile 400-500 litre süt alındığı bildirilmektedir. Süt veriminin fazlalığı sebebiyle her yıl Çukurova harası tarafından İlimizden ivesi koyunu satın alınmakta ve ormancılığın korun ması için kılkeçilerinin yerine kaim olmak üzere orman içi köylerine dağıtılmaktadır.

Son yıllarda bilhassa kış aylarında Gaziantep şehri ve civarında 40-50 bin adet koyun besiciliği yapılmaktadır. Ek serisi eski tabiî mağara, taş ocaklarında hayvan büyütülmektedir. Besiye alınan koyunların çoğunluğu Karaman ırkındandır. Besiye alınan koyunlar kış aylarında kasaplara satılır. Besicilik hızla rağbet görmekte, modern besiciliğe geçme teşebbüsleri vardır.

Gaziantep ilinde kıl keçilerin çoğunluğu, ilin kuzeyinde dağlık ve or manlık bölgelerde yetişir. Kıl keçilerin yerini koyunlar almıya başlamıştır.

Ç) Gaziantep’te kıl keçisi ve Kilis keçisi

Gaziantep ilinde kıl keçilerin çoğunluğu, ilin kuzeyinde dağlık ve ormanlık bölgelerde yetişir. Kıl keçilerin yerini koyunlar almıya başlamıştır.

Kıl keçilerine nazaran daha sütlü ve koyunlar gibi beslenen (Kilis keçisi) adı verilen cins ise ilin güney bölgelerinde yaygın halde yetiştirilir. Kilis keçişi, Halep keçisi ile yerli keçilerin bir melezidir. Kilis keçilerinin laktasyon süreleri uzundur. Bir Kilis keçisinden bir laktasyon süresinde 350-400 litre süt alınmaktadır. îyi bakıldığı taktirde bu miktar 500-600 litreye çıkabilmektedir. Kilis keçisi koyun gibi orman dışında mer’a ve evlerde beslenmektedir.

Kilis keçisinin renkleri genellikle siyah kılları uzundur. Boynuzsuz veya boynuzlu olabilir. Boynuzlu olanlarda boynuz kısadır. Kulaklar genellikle uzundur, kısa kulaklı kilis keçilerine de rastlanır. Ormana bir zararı olmayan bol süt verimli Kilis keçilerinin ıslah ve ürretimi için erkek damızlıklar, fakir köylülere bedelsiz, varlıklı köylülere bedeli mukabilinde Çukurova harası ve Ceylanpıaar D. Üretme Çiftliğince dağıtılmaktadır.

D) Gaziantepte sığırcılık- Güney sarı kırmızısı sığır ırkı:

Gaziantep ilinde Güney kırmızı ırk sığırlar yetiştirilmektedir. Gaziantep ilinde sığırlar süt için yetiştirilirler, besi sığırcılığı yoktur.

Güney sarı kırmızı sığır ırkı Gaziantep ilinin her tarafına yayılmıştır. En iyi kalite ve verimde olanları Kilis ve dolaylarında yetişir. Güney sarı kırmınzı ırkın renkleri genellikle daha koyu renklidir. Meme uçları ekseriya kısa olup, 3-4 santimetre uzunluktadır. Laktasyon (Süt verme) süresi dokuz ay kadar olup, günlük süt verimi 12-18 litre arasında değişmektedir. İyi bakım ve beslenme ile bir süt verme devresinde 2500-3150 litreye kadar süt alınabilmektedir.

Gaziantep ili sığırları canlı 400-500 kg. ağırlığındadır. Ortalama günlük süt verim 7 kg, yıllık 1500 kg. olup günde 25 kg. süt verebilen inekler de vardır. Elde edilen sütten ekseriya yoğurt, peynir yapılmaktadır.

Gaziantep’e has bir sığır ırkı olan güney sarı kırmızısı sığırının sun’i tohumlama ile ıslahı için biri Gaziantepte ve diğeri Kiliste olmak üzere iki sığır tohumlama istasyonu faaliyet halindedir. Bu istasyonlarda iyi vasıflı boğalar yetiştirilmekte, bu boğalardan alınan sun’i tohumlar teknisyenler tarafından alınarak köylere gidilerek ineklere aşılanmaktadır. 1966 yılında iki istasyondan 889 inek tohumlanmıştır. Teknik Ziraat Müdürlüğünce yetiştiriciye İyi bakım ve yemleme metotları öğretilmektedir. 1963 yılından beri 70 adet hayvan besleme demonstrasyonu yapılmıştır. Sun’i tohumlama mahsulu gebe inekler, düve ve buzağılar arasında 1967 yılında Gaziantepte, Kiliste, Kertil ve Haralda 4 sergi açılmıştır. Hayvan dispanseri de hayvan hastalıklarıyla yakından ilgilenmektedir. Hayvanların verimlerini artırma çalışmalarına halkımızın her geçen yıl ilgisi artmaktadır.

E) Gaziantep ilinde mezbahalarda kesilen hayvan cins ve sayıları:

Gaziantep merkez, Kilis, Nizip, islahiye ilçe merkezlerinde birer fenni mezbaha mevcuttur. Bu mezbahalarda 1966 yılında 116 427 koyun, 22.131 keçi, 14.875 kuzu, 3251 oğlak, 96 manda, 2351 sığır kesilmiş ve bunlardan cem’an 3.101 438 kg. et elde edilmiştir. Bu rakama köylerde ve bayramlarda kesilen hayvan sayısı dahil değildir.

F) Gaziantep ilinde elde edilen hayvan mahsulleri:

Müstahsil sütlerini; süt, yoğurt, peynir, tereyağı olarak atadan kalma usullerle değerlendirmektedir. Muhtelif kaynakların tahmin ortalamasına göre Gaziantep ilinde yılda ortalama: 4.000 ton et, 8.000 ton süt, 6.000 ton peynir, 42 ton sade yağ elde edilmektedir. Bu konuda fennî işletmeler henüz kurulmamıştır.

Gaziantep ili keçi ve koyanlarından yılda 300 ton kıl, 450 ton yapağı elde edildiği tahmin edilmektedir. Yapağı ve kıl, el tezgahlarında kilim olarak kullanılmakta, yün iplik ise fahri katarına satılmaktadır.

G) Gaziantep ilinde hayvan alım satımı, ihracatı :

Gaziantep ili İslahiye, Çobanbey, Tibil gümrük kapılarından komşu Arap ülkelerine yılda ortalama olarak sevkedilen hayvan sayısı: 196.000 koyun, 171.000 keçi, 40.000 sığır, 3.000 manda, 210 deve, 218 000 hayvan derisi, 428.000 bağırsak, 8 ton kıl, 9 ton peynir, 14 ton yağ, 1000 adet kuş ve tavuktur. Kaçak olarak bu rakamdan çok fazlasının Arap ülkelerine geçtiği günlük gazetelerde sık sık iddia edilmektedir.

I) Gaziantep Et ve Balık Kurumu Gaziantep soğuk hava deposu :

Bu depo ile birlikte Gaziantep yapılacak modern hava meydanı Arap ülkelerine ihracatı çok artıracak, Gaziantep ilinde, Doğu ve Güneydoğu Anadoluda hayvancılığı teşvik edecektir.

İ) Gaziantep ilinde küçük evcil hayvanlar :

Hindicilik Gaziantep ilinin genellikle güney ova köylerinde her evde yetiştirilmektedir. Hindilerin canlı ağırlıkları 5—6 kg. arasında değişmektedir. Hindiler satış pazarlarında rağbet gördüğünden, her yıl sayısı artmaktadır.

Gaziantep ilinde tavuk yetiştiriciliğine son yıllarda heves artmıştır. Gaziantep merkezinde bölge bağ ve bahçe araştırma enstütüsünde, Kilis Tavukçuluk ve bağcılık istasyonunda birer tane kg. 1000 er kapasiteli tavukçuluk müessesesi vardır. Kuluçka makineleriyle yetiştirilen civcivler isteklilere dağıtılmaktadır. Senede ortalama 190 yumurta ve ren Nevvhampshr ırkı tavuk ile senede 230 yumurta veren Legorn ırkı tavuğun, senede 70 yumurta veren yerli tavukların yerlerini almasına çalışılmaktadır. Teknik Ziraat Müdürlüğünce 1961 yılından 1967 yılı sonuna kadar 17 köyde tavukçuluk demonstrasyonu yapılmıştır. Türlü hastalıklardan korunma, civciv büyütme, kış aylarında normal yumurtalama, kümesçilik, suluk,yemlik folluk, tünek şekilleri köylülere öğretilmektedir. Özel tavuk yetiştirilmektedir. Bütün bu gayretlere rağmen, Gaziantep ilinde mevcut kümes hayvanlarının ezici çoğunluğu başı boş bir halde ve iptidai usullerde yetiştirilmektedir.

J) Gaziantepte arıcılık :

Gaziantep’in bazı dağ köylerinde arıcılığa heves fazladır. 1967 yılında eski tip kovan sayısı 37 700 adet olduğu hesap edilmiştir. Eski tip kovanlardan azami 5-6 kg bal elde edilebilmektedir. Teknik Ziraat Müdürlüğünce fenni kovan sayısının arttırılmasına çalışılmaktadır. 1967 de ilimizde ortalama 35-40 kg. bal veren fenni kovan sayısı 344 dür. 310 köyde 102.480 kg bal elde edildiği tahmin edilmektedir.

Hulusi YETKİN

YETKİN, H. " GAZİANTEP İLİNDE HAYVANCILIK". Gaziantep Kültür Dergisi. ( 1968)

Anahtar Kelimeler: keçi, karaman, yemlem, p3900p, gelismey