Bazı ay adlarının değiştirilmesi hakkında kanun;

Kanun numarası Kabul Tarihi

4696 10-1-1945

Madde I -Teşrinievvel ayı ekim, teşrini sayı ayı kasım, kânunuevvel ayı aralık ve kanunusani ayı da ocak olarak değiştirilmiştir.

Madde 2 - Bu kanun yapım tarihinden yürürlüğe girer.

Madde 3 - Bu kanunu Bakanlar kurulu yürütür.

Yakın zamana kadar takvimlerimizde birinci teşrin ve ikinci teşrin diye tesmiye edilen bu aylar, iki sene evvel yukarıdaki kanunla ekim ve kasım olarak kabul edildi. Şimdi bunların tarihçelerini ayrı ayrı kısaca gözden geçirelim.

EKİM

Eskiden beri birinci teşrin dediğimiz bu ay, bugün en muvafık ismiyle ekim diye Türkçeleştirilmiştir. Bir çiftçi memleketi olan yurdumuzda bahusus tahıl sahamız olan Orta Anadolu’da kışlık ekinler hep bu ayda ekilir. Binaenaleyh bu ay, bizim için tamimiyle bir ekim ayıdır.

Vakti ile birinci teşrin dediğimiz bu ayın teşrin, sözü, Süryanîce den alınmadır. Süryanî ayları Nbıt büyüklerinden birer zatın adı olduğuna göre birinci teşrin, ikinci teşrin de füzelâdan iki biraderin adıdır. lbranîler’de ekime tesadüf eden Tisri senenin ilk ayıdır.

Eski Mısırlılarda ve Kıptîlerde ekime mukabil Tobe ayıdır. Onlarca bu ayın yedinci günü İzis'in Filistin’den ricat ettiği gündür. Bugünde Mısır’ın bazı yerlerinde bol timsah eti yerler, on dokuzunda büyük bayram yaparak ateş yakarlardı. Tobe ayının başlangıcı ve 6,22,29 uncu günleri de hususî bayram günleriydi. İranlılarda ekimin karşılığı, Aban’dır. Aban İranlılarca makbul ,bir aydır. Rivayete göre Turan padişahı Efrasiyap İran’ı istilâ etmişti. Fakat İran hükümdarı Tahmasp, İran için büyük bir belâ olan bu müstevlileri ekim ayında mağlûp ederek memleketinden çıkarmıştır.

Diğer bir rivayete göre de İran’a sekiz sene yağmur yağmıyor ve bu yüzden kıtlık olup İran'da birçok telefat vuku buluyor. Nihayet dokuzuncu sene (Aban)da yani ekimde bol bol yağmurlar yağıyor ve İran kıtlıktan kurtuluyor, bu sebeple de halk büyük sevinçler içe-risinde bayram ediyorlar.

Ekimin Fransızcası Octobre olup Latince sekiz manasına gelen Okto kelimesinden müştaktır. Ekim eski Roma takviminde sekizinci ay idi. Bilâhare Sezar’ın İslah ettiği takvimde , onuncu ay itibar edilmişse de ismi değişmemiştir.

KASIM

Kasım, takvimlerimizde esasen mevcut olup senenin ikinci yarısı olan kış devresine itlâk olunur. Altı aylık Hıdır’dan sonra kasım girer ki, bunun da başlangıcı kasım ayının yedisidir. Şu halde, ikinci teşrinin kasım şeklinde Türkçeleştirilmesi takvimi bir esasa müstenittir.

Kasımın eski adı olan ikinciteşrin sözü, de Süryanice’den alınmadır. Birinci teşrin gibi Niptîlerin zûmunca büyüklerden iki kardaştân birinin adıdır.

Babilliler’de Arahzavna, Ibranîler’de Heşvan aylarına tevafuk eden kasım, eski Mısırlılar’da ve Kıptîler’de Emşir diye tesmiye edilmiştir. Mısırlılar bu ayda İzisin Ozirisi müşahedesi bayramını yaparlardı. Kasım Romalılar ’da saydu şikâr âlihesi Diyan’ın himayesinde bulunan bir papaz şeklinde tecessüm ettirildi.

İranlılar ‘da kasıma mukabil Azer ayı olup senenin dokuzuncu ayıdır. Azer ’in lügatçe karşılığı ateştir. Bu ayda İran’da ateşperestler büyük yortu yaparlar. Ateşgedelerini temizleyip birçok ziynetlerle tezyin ederler. (Burhan-ı katı)’la göre Farsçada, azer lâfzı akştan dahi kinaye olunur.

Yazan: Şefik TÜRKER