DELİ BORAN

Kategori: Biyografi
Konu: Gaziantep

Bu yazı, Milli Kütüphanede bulunan Halk Bilgisi Haberleri dergisinin birinci ciltinin 3. sayısından Şakir Sabri Yener tarafından aynen kopye edilerek dergimize gönderilmiştir. Yazının yazarı: Ali Kıza Yalgındır.

Deli Boran, Fırat ile Gavurdağı arasında mevcut Türkmen aşiretleri içinde yaşamış çoşkun bir halk şairidir.

Bu şairin eserlerine Akçakoyunlu civarında Türkmen ve Barak aşiretleri arasında tesadüf olunur.

Deli Boran’ın 19. Asırda yetişen şairlerden olduğu tahmin edilmektedir. 2 Ağustos 1929’da Antep’in Haral nahiyesine (Bucağına) tabi Kılavuz köyünde (Kilisli Ali Ağa)’dan istinsah ettiğim (Dinleyip yazdığım) bir kaç türküyü aynen (işittiğim gibi) sunuyorum:

Çıktım yücesine baktım

Baktım Munbuç ellerine

Akbaş akbaş evler konmuş;

Yücesine, bellerine.

Yağız atların sekişi;

Benli dilberler bakışı;

Fırat’ın coşkun akışı;

Benzer Besay sellerine.

Munbuç derler bir şar imiş ([1])

Ağalık, beylik yer imiş;

Zorlu köheylan var imiş

Kurşun değmiş kollarına ([2])

Bunu deyen Deli Boran;

Sevdiğine meyil veren;

Top top olmuş akça ceren

Gider garbi yollarına.

Deli Boran bir gün iki güzel kıza rastlar.

O kızlara hitaben:

— Bacım nerelisiniz? Der. Kzın biri Deli Boran’a kızar ve cevap verir:

Sen işine bak!

Bu tahkir, öbür kızın hoşuna gitmez ve arkaddını süküte davet eder. Fakat deli Boran buna fena halde öfkelenir. Derhal sazına sarılır, şu türküyü söyler:

İncil, Kur’an, Zebür olsan;

Açmam seni şimden kelli;

Ab-I kevser suyu olsan;

İçmem seni şimden kelli.

Has bağçanın gülü olsan;

Beyaz oğul balı olsan;

Lale, mercan, inci olsan;

Seçmem seni şimden kelli.

Eğer bir ulu kuş olsan;

Cümle güzele baş olsan;

Baha yetmez kumaş olsan

Biçmem seni şimden kelli.

Boran der hakkın muradı;

Sözün sözüme yaradı;

Olsan cennetin sıratı;

Geçmem seni şimden kelli.

Birinci kızı böyle mahçup ettikten sonra, kendisini müdafaa eden ikinci kıza döner:

Her sabah her sahar bâde yerine;

Tan yıldızı gibi doğarsın dilber!

Güneşten, yüzüne bir nur almışsın;

Elbet bir gün yere yağarsın dilber!

Görüyon mu, kız sevdana düşeni?

Göğsünün ağ beyaz teli perişan;

Ela gözler malı yüzünün nişanı;

Beni kipriğinle döversin dilber!

Eskiden kurulmuş, bunun bünyadı;

Eminedir uyar Kur’ana adı;

Verseler Mısırı, Şamı, Bağdadı;

Ol Acemistanı değer gözlerin!

Deli Boran destanını düzene;

Kalem olup kaşın vasfın yazana;

Dünya ile seni koysam mizana;

Yine sen bir yana ağarsın dilber!

Deli Boran’m diğer bir türküsü de şudur:

Halisa'nin gülü kokar; ([3])

Kızlar yanağına sokar;

Sacur derler bir su akar

Gövel ([4]) döner göllerinde.

Ağalar yirler hurmayı;

Severler zülfü burmayı;

Şahin neylesin turnayı;

Heves olmuş tellerine.

Deli Boran serden geçtim;

Yar elinden bade içtim;

Türlü türlü libas biçtim;

Yarın usul boylarına.

Şu türküsü de fena değildir:

Gam yiyüp kayırma divane gönlüm;

Daima bu dünya başa dar olmaz;

Hakkın kelamını bırakma dilden;

Haktan özge yar adama yar olmaz.

Tarlasında bağlı yiğidin atı;

Aslı pak olanın söylenir zatı;

Altıma batsada iyi olmaz kötü;

Aslı ham demirden cevahir olmaz.

Atı olan ata biner atlanır;

Er yiğitler her cefaya katlanır;

Yiğit gölgesinde yiğit saklanır;

Kötünün gölgesi olmaz dalı olmaz,

Deli Boran bütün cümleden ganı;

Evvel Allah yaratır, alır canı;

Sen seni yokla da ne fani tanı;

Boğaz kırk boğumdur dilde sır olmaz.

Deli Boran çok naz eden sevgilisine bir gün şu türküyü okumuş:

Eğer güzel memelerin ağ ise;

Dört çevresi mor sümbüllil bağ ise;

Ta ezelde gönlün bana yoğ ise;

Benim işim minnet ile zor değil.

Yukarıda meskenin var, yurdun var;

Aşağıda gerdanın var ordun var;

Bağlanmışsın elvan elvan bendin var;

Çok sallanma karşındaki tor değil.

Karışdır azacık et ile kandan;

Varsız yalan dünya şol başa zindan;

Ben seni severim gönülden, candan;

Sen beni sevmezsen söyle ar değil.

Deli Borandadır sözün mertleri;

Yaktı beni gözleriyin dertleri;

Sevmiyeydim senin gibi sertleri;

Ah neyleyim akıl başa yar değil.

Yarine karşı hazin bir temennisini de naklediyoruz:

Hocam vallah ben bu derde yanmazdım

Beni derde yakan bu leyli leyli

Gönderdi bir selam işte ben geldim;

Karşında duruyumda leyli leyli.

Dostum zülüflerin eylemiş çangal;

Sarılak sevdiğim ne durur engel;

Ölürsem sevdiğim üstüme sen gel;

Beni göz yaşınla yu leyli leyli.

Doyamadım cilve ile nazından;

Şekerden şirin söz baldan yüzünden;

Aşka düşeli ben yandım özümden;

Ben yandım ulaştır su leyli leyli.

Deli Boran şimdi buldu yarını;

Kırdın Felek kanadımı kolumu;

Terketmişim evim, barkını, elimi;

Şimdilik meskenim bu leyli leyli.

Firar teşebbüsleri:

Kalk seninle gidelim

Gün doğmadan Türkistan'a!

Yeten meyvayı batırdık;

İnanmam bağa bostana,

Kimi gider, kimi gelir;

Kimi ölür kimi kalır;

Hama'mı olur, Humus mı olur?

İnelim bir şehristana.

Deli Boran benim adım;

Ulu Şam’a uğramadım;

Söylemedik söz komadını;

Şu ala gözlü mestana.

Bu türkünün bir kurak senede Deli Boran’ın hicrete mecbur olduğunu ima ettiği rivayet edilmektedir.

Ali Rıza YALGIN

[1] Şar: Türk ahengi ile: Şehir.

[2] Vaktilebir felâket gören Munbuç kasaba sına karaca oğlan’ın da mersiyesi vardır:

Munbuçun kapısı altun tokalı,

Kimse yaptırmamış Felek yıkalı.

Bu türkünün 1823 te bu civarda müthiş telefat veren bir hastalık neticesinde Munbuç’un uğradığı feci akıbeti bildirmekte olması muhtemeldir.

[3] Halisa: Bap kazasına tabi hudut dışı bir köydür.

[4] Gövel: Bir çeşit ördek ismidir.

YALMAN (YALGIN), A. " DELİ BORAN". Gaziantep Kültür Dergisi. ( 1965)

Anahtar Kelimeler: pvarsız, ala, yar, karsı, süküte