Mevcut mahkeme sicilleriyle, Antep’in dört buçuk asır evvelki hayatına kadar inebiliyoruz. Memleketin kadısı, yalnız kazaî işlerle kalmayıp şehrin her türlü işlerile de derece derece alâkalı bulunduğundan elimizdeki bu sicil kayıtları ictimaî, iktisadi yönlerden de bize çok enteresan bilgiler vermektedir. Hele alım satım işlerindeki doğruluk esnaf teşekkülleri, narklarda gösterilen titizlik bilhassa dikkatimizi çekmektedir. Muntazam belediye teşkilâtı olmamasına rağmen bu işlere bakan Muhtesipler günü gününe narkları takip ve satıcıları kontrol ederek eksik tartanları, fazlaya veya çürük, sıhhate muzır yiyecek satanlar, derhal mahkemeye verirlerdi. Tartılarda görülen noksanlıklar pek cüzi de olsa katiyyen affedilmez muhakkak haklarında muamele yapılırdı. Siciller de bu gibi hadiselere ait kayıtlar pek çoktur.

Vechi tahtiri buruf budur ki habbaz Ali'nin buçuk batman etmeği meclisi şer’de veznolunup yirmi dirhem noksan bilinüp ve hem kaşger unu etmeğin has un etmeği deyu bey ettiği zahir olup muhtesip Şaraptar talebi ile septi sicil olundu tahriren fi 17 retıiü'şsanl 948

Herhangi bir malı satışa arzelmeden önce evvel den “izni şer’i,, sonra da muhtesipten nark almak lâzımdı. Yoksa izinsiz addedilir hemen mahkemeye verilirdi. Misal:

Vechi tahriri huruf budur ki Saman Mahmut bin Mehmet meclisi şer’e gelüp ikrar ve itiraf edüp üç gündür ki şeftalu satarım izni şer almadum ve muhtesipten nark dahi almadum deyup ikrarı septi sicil olundu tahriren fi 17 fi şehr rebiülahir 948

Değil şeftali samana varıncaya kadar her türlü meta ayni seremoniye tâbı idi:

Vechi tahriri huruf budurki Saman İsmail bin haci Mehmet bilâ marifete ser ve bilâ mârifete-e muhtesip nark verilmeden saman sattim deyüp ikrar ettiği sebepten tazir olunup septi sicil olundu 17 rebiûssani 948

Herkesin her zaman muhtaç olduğu et, ekmek gibi maddeler satanlar her zaman dükkânlarında bunları bulundurmaya mecbur idiler. Onun için kasaplar ve ekmekçiler birebirlerine “ mütezaminin ve mülekafilin” oldukları hakkında mahkemece şartlaşma yaparlardı. Sicilin birisinde on üç kasap adı zikredildikten sonra altında şu kayıt görülüyor:

Bu zikrolan eşhas hayren ve şerren birbirlerine mütezaminin ve müekâfilindirler daimül evkat dükkânlarından et eksik etmiyolar.

Keza diğer bir sicilde de “etmek ciyan beyan eder ki" başlığı altında on beş ekmekçi adı sıralandıktan sonra sicil şu satırlarla bitiyor.

Bu zikrolan eşhas birbirlerine mülteziminin ve mütekafilin olmuşlardı ki daima ekmekçilik edip, etmeye her vakitte dükkânlarından ekmek eksik olmaya bu minval üzere, olmuşlar ve tahriren fi yevm 3 rebûlevvel 948

Alışverişte görülen noksanlıklar ve yanlışlıklar mahkemede yalnız mubtasibin müteleasile karara bağlanmaz, icabında ehli vükuf veya şahitler de dinlenirdi. Narhlar, gelişi güzel verilmez, mahkemece ehliyetli şahıslarla müşavere edildikten sonra tespit edilirdi.

Misal;

Ayanı Ayıntap cemolup meclisi şer’e gelip şimdiki mevsimde koyun etipin batmanı dokuz Halebî akçeye ve lâhmi mağızenin batmanı yedi Halebî akçe olmak evvelden olagelmiştir deyi şehadet ettikleri sebepten vukun üzere narh verildirebiyülevvel 948

Dört buçuk asır evvelki Antep’te mütedavil muhtelif paralar görüyoruz Sicillerde yer yer rastladığımız para, altın, Flori altın, Osmanî akçe, Haleli âkçe gibi isimler bize o zamanki paranın çeşitleri hakkında bir fikir veriliyor. Bunlardan bir paranın iki paranın iki Osmani akçeye bedel olduğunu kayıtlarda sarahaten görüyoruz. Yalnız bunlardan hakiki kıymet ve değerlerini, bizim izahatımızdan ziyade, vereceğimiz; misallerle okuyucularımızın Takdirlerine bırakıyoruz:

3,5 Halebî akçe: Bir batman kırmızı üzüm

100 Halebî akçe: Hengâme hamamının kıratlık aylığı

1600 Halebî akçe:Ases basımın aylığı

2 para: Antep kilesile Bir kilo, arpa

3 para: Antep kilesile bir kilo buğday

500 Halebi akçe: Tuz hanının dörtte birinin yıllık kira bedeli

900 Osmani akçe: İki muhsirin bir senelik aidatı.

1 Osmani: Bir kâhke

7 Pare akçe: Demirci pazarındaki bir dükkânın aylığı

900 Osmani akçe: Yarım at, yarım tay, yarım kul (köle)

700 Halebi akçe: Yedi, batman mahsere kazanı

2 Halebi akçe: Suk-u serraciînde bir dükkânın gündeliği

8 Osmanî akçe: Uzun çarşıda bir kasap dükkânının aylığı

60 Halebî akçe: Uzun çarşıda bir kazancı dükkânının aylığı

1 Para: Bir batman peynir

800 Osmanî akçe: Bir katır

17 Osmanî akçe:Uzun çarşıda bir dükkânın aylığı

80 Halebî akçe: Bir batman kazan

5 Para: Sinler de 300 tiyeklik bir bağ

11 Halebî akçe: Bir batman kuyruk

9 Halebi akçe: Bir batman koyun eti

7 Halebi akçe: Bir batman keçi eti

Baş yazıdaki başlığın bir kelimesi sehven unutulmuş olarak basıldığından özür dileriz ve şöylece düzeltiriz:

400 Sene evvel Antep’te

Alışveriş ve Para değeri!