Yirminci asrın basından beri Türkiye Basın tarihinde mühim bir yer işgaleden Gaziantep basın hayatının Gazetecilik kısımları Kültür dergisinin sekiz, dokuz ve ondokuzuncu sayılarında incelenmişti. Matbaacılık kısmımda aşağıda sunmaktayız.

Bu yazıyı hazırlarken Merhum Rüştü Atalar’ın (Hocanın) günlük yazılarını yazdığı defterden, Feride İnciden, Rıfat Uygurdan, Nafi Erkılıçtan, Celal Kadri Barlas’tan, Amerikan Hastahanesi Müdürü Mister ISELEY’den Numune Matbaası sahibi Hüsnü Leventten, Cemil Barlastan ve halen faaliyette bulunan matbaacılarımızdan fikir, bilgi ve evraklarından istifada edilmiştir.

Gaziantep’te ilk matbaa Kolejin kurulmasından sonra açılmıştır. Kolej Hicri 1275 tarihinde kurulduğundan bizde matbaacılıkta bu tarihten sonraya rastlar.

AMERİKAN KOLEJİ MATBASI: Gaziantep Amerikan Koleji Matbaası 1881 yılında tam olarak kurulmuştur. İlk defa şapiloğraf usulü ile 1859 yılında faaliyette bulunmuştur.

Amerikan Koleji Matbaası kendi talebelerinin ihtiyaçlarına cevap vermek üzere çalışırdı. Dışarıya iş yapmazdı.

Gaziantep’in ilk gazeteleri bu matbaada basılmıştır ki bunlar Ermenice idiler. Matbaada bir keski, bir büyük ve bir küçük pedal ile bir prova tezgâhı vardı. İngilizce, Ermenice, latin harfleri ile eski yazı harfler bulunmakta idi. Matbaanın makinaları 1924 yılında Rüştü Atalara satılmıştır.

RÜŞTÜ ATALAR MATBAASI: 1300 yılında doğan Rüştü Hoca (Atalar) Mahkemei Şerriye Başkâtibi Attar zade Hacı Mahmut efendinin oğludur. Rüştî tahsilden sonra kendi kendini yetiştirerek şehrin sayılı kültür sahibi şahsiyetlerinden biri olmuştur.

Kendi kendini yetiştirdikten sonra halktan bir çoğunun okuma yazma bilmediğini görerek açtığı okuma odalarında yüzden fazla esnafa okuma yazma öğretmiştir.

Büyük kar yıllarında Ermenilerden örnek alarak bir yetimler yurdu açılması için giriştiği mücadelede muvaffak olarak yüzlerce yetimin barındırıldığı bir yetimhane kurmuş, Dayı Ahmet Ağanın da yardımı ile bu iş daha da gelişmiştir.

Maarifi İslamiye Cemiyetinin kurulmasında yardımları olduğu gibi İttihadı terakki Cemiyetininde kurucuları arasında yer almıştır. Ata’nın inkılaplarının şehirde yerleşmesine çalışarak halka eski harflerle yeni yazıyı öğretmek için açtığı dershanesinde yüzlerce hemşehrisine okuyup yazma öğretmiştir.

İlk matbaasını kurmazdan önce (Pelte) ile gazete çıkaran, ajans neşreden Hoca 1324 tarihinden 1326 yılına kadar bu şekilde uğraşmış ve 1326 yılın da 12 altına Halepten bir kartvizit makinası getirtmiştir. 1924 yılına kadar aynı makina ile bir çok kitap risale ve gazete neşrettiği matbaasını 1924 yılında kolejden aldığı makina ve harflerle de genişletmiştir.

Bir tipo, iki pedal, bir keski, bir dikiş, bir tel katrat kesme, bir sarı çizgi şekilleme makinalarının ve mühür kalıbının bulunduğu matbaa hocanın hastalanması üzerine 1956 yılı başlarında Yenigün Matbaasına satılmıştır.

17 Kasım 1958 tarihinde ölen Rüştü Atalar, Gazianteplilere hakikaten hocalık yapmış ve Gazianteplilerin hatıralarında (Rüştü (HOCA) olarak yer etmiştir.

HALKEVİ MATBAASI: 1929 Yılında Rüştü Atalar Matbaasında emaneten bulunan Kılıç Aliye ait tipo ve pedal makinaları Hüsnü Levent tarafından ilk defa şimdiki Gül palasın bulunduğu yerde getirtilen yeni makinaların da ilâvesi ile açıldı. Hüsnü Levent matbaanın kârına yüzde elli nisbetinde ortak olarak 1932 yılına kadar çalıştı. O tarihten sonra ayrıldı. Halkevlerinin kaldırıldığı tarihe kadar şimdiki Şehir Sinemacının bulunduğu medresenin yerinde ve Öğretmen Okulu Yemekhanesinin bulunduğu Kendirli Kilisesinin mahzeninde faaliyette bulunan matbaada bir tipo, bir pedal ve bir keski bulunmakta idi. Matbaa makinesi geçen yıla kadar Millî Eğitim Müdürlüğü anbarında bulunuyorken 1958 yılı Ağustos ayında Erkek Sanat Enstitüsüne devredilmiştir. Halkevi Matbaası Gaziantep Halkevinin kitap, dergi ve gazetelerini yayınlamıştır.

NUMUNE BASIMEVİ: 23 Nisan 1932 yılında faaliyete başlayan Numune Basımevinin kurucusu ve sahibi Halkevi Matbaasını kuran Hüsnü Leventtir. 1310 yılında Giritin bir şehri olan REMU da doğan Hüsnü Levent’in iki kardeşi vardır. Orta tahsilini Giritte yaptıktan soma Atinaya giderek matbaacılık öğrenen ve Giritte VİMA adında bir gazete çıkaran Hüsnü Levent 1925 mübadele yolu ile Gazianteb'e gelmiştir. Dokuz çocuğu olan Hüsnü Leventin Mehmet, Fazlı, Kâzım ve Halil isimlerindeki 4 oğlu matbaacılık etmekte ve Hüsnü adındaki diğer oğlu ise yüksek ticarete devam etmektedir.

1932 yılında ilk açtığı zaman matbaasında Fenks makina vardı. Sonraları aldığı makinalarla genişleyen matbaada dört baskı makinası, iki keski, iki zımba, iki dikiş ve bir klişe makinası bulunmaktadır.

ALİ ELGİN MATBAASI: 1944 yılından sonra Halk Partisi matbaasından ayrılan Ali Elgin, Nizipli terzi Abdurahmanın evinin altında bir matbaa açmıştır. Bir ufak pedal ile bir iki kasa harf bulunan matbaa bir yıl sonra kapanmıştır.

GAZİANTEP MATBAASI: 1955 yılında kapanan Gaziantep Matbaası 1946 yılı başlarında Hüseyin Beyaz tarafından kurulmuştur. İki pedal, bir keski, bir zımba bulunan matbaada bir çok gazete basılmıştır.

GÜVEN BASIMEVİ: 13 Mart 1949 yılında şimdi yerinde Emlak Kredi Bankasının bulunduğu yeri binanın yerinde faaliyete başlamıştır. İki baskı, bir keski, bir zımba ve bir demir plaka basım makinasının bulunduğu basımevi Hüsnü Levente aitti. 1955 yılı içerisinde kapanmıştır.

YENİ MATBAA: 1950 yılı seçimleri sırasında kurulmuştur. Sahipleri İhsan Dai ile Ahmet Koral iken İhsan Dai’nin 1957 yılında ortaklıktan ayrılması üzerine hale Ahmet Koral tarafından idare edilmektedir. Bir keski, iki pedal bir zımba, iki kalamoza ve bir dikiş makinasının bulunduğu matbaanın meslekî kısmı Hanefi Sabah tarafından idare edilmektedir.

DEMOKRAT ÜLKÜ: 1951 yılı başlarında Faik Muhsinoğlu tarafından kurulan matbaada büyük tipo makinası olduğundan yalnız gazete çıkarılabilmektedir. Tipo makinasından başka bir keski bir kutu makinasının bulunduğu basımevinin yeni adı Yeni Ülkü Basımevidir. Baş mürettibi eskiden Hüseyin Özdemir iken şimdi Durmuş Kızıklıdır.

GAZİYURT MATBAASI: 1 Eylül 1952 yılında Osman Tuzcu tarafından kurulan matbaa Gaziantep’in en büyük iş yapan matbaalarından birisidir. Bir büyük tipo, bir pedal, bir keski, bir zımba ve bir dikiş makinasının bulunduğu bu matbaanın Kültür Derneği yayınlarının hızla gelişmesinde hissesi büyüktür.

UĞUR MATBAASI: 1 Temmuz 1955 yılında Nazım Öztahtacı tarafından kurulan matbaada bir keski, iki baskı, bir zımba, bir mühür makinası bulunmaktadır. Karayılan gazetesi bu matbaada basılmaktadır.

IŞIK MATBAASI: Kemal Mazlumun sahibi bulunduğu matbaa Mart 1954 yılında kurulmuştur. İki pedal, bir keski, bir dikiş ve bir zımba bulunmaktadır. Ve matbaanın ismini taşıyan bir gazete neşretmektedir.

CENUP MATBAASI: 1 Kasım 1954 yılında Osman Enç tarafından kurulmuştur. İki pedal, iki zımba, bir keski ve bir dikiş makinası vardır. Matbaanın Osman Enç tarafından Ankaraya nakli muhtemeldir.

KALE MATBAASI: 1 Haziran 1955 yılında açılan Kale Matbaasının sahibi Ahmet Kalelidir. Uzun yıllar Gaziler caddesinde çalıştıktan sonra Pazaryeri yakınına nakletmiştir. Şimdiye kadar birkaç gazete ve derginin basıldığı matbaada bir pedal, bir keski makinası bulunmaktadır.

CİHAN MATBAASI: İhsan ve Vedat Kutlar tarafından 20 Şubat 1956 yılında kurulmuştur. Bir pedal, bir otomatik groko pres bir keski, bir dikiş, bir zımba ve bir prova tezgâhı bulunmaktadır. Kültür Derneği yayınlarının en çok basıldığı matbaadır.

YENİ GÜN: Ekrem ve Doğan Güreş tarafından Rüştü Ataların matbaasının bir kısmı satın alınarak meydana getirilmiştir. Bir pedal, bir dikiş ve bir zımbanın bulunduğu matbaa 1956 yılından 1958 yılına kadar yaşayabilen matbaada Tuğ isimli Lise’ye ait gazete basılmıştır.

KARDEŞLER MATBAASI: Lütfü ve Erol Güceylioğluna ait olan matbaa 1 Haziran 1958 yılında tesis edilmiş olup halen faaliyette bulunmaktadır. Şimdiye kadar Kültür Derneğine ve diğer şahıslara ait 6 kitap basan matbaaca bir pedal, bir keski bir tel dikiş ve bir zımba bulunmaktadır. Esnaf Sesi Gazetesi bu matbaada basılmaktadır.

MÜRÜVVET MATBAASI: 7 Mart 1959 tarihinde Hasan Dai sokağında kurulan bu matbaa en yeni matbaamızdır. Kurulduğu tarihten beri 2 ay içinde Gaziantep Kültür Derneğine ait altı kitabı basan ve halen birini de basmakta olan matbaanın sahipleri Fazlı Levent ile Muhtar Sönmezdir. Bir pedal, bir keski, bir zımba, bir tel dikiş ve bir lastik mühür takımı ile cilt ciltleme araçları bulunmaktadır.

Uğurol BARLAS