Gaziantep, coğrafi durumu itibariyle, Türkiye’nin Doğu ve Güneydoğu illeri ile Batı illeri arasında bir geçit yerindedir. Doğu ile Batı Türkiye’sini birbirine bağlayan önemli demiryolu ve karayolları Gaziantep’ten geçer. Doğu ve Güneydoğu illerini İskenderun’a bağlayan ipek yol, Gaziantep ilini doğudan batıya baştan başa kat etmektedir. En büyük tabii engel olan Fırat nehri, İpek yol üzerindeki Birecik köprüsü̈ ile Gaziantep ilinde aşılmaktadır. Günün her saatinde ana yollar üzerinde gidip gelen ulaştırma vasıtalarının ve nakliye şirketlerinin Gaziantep’te ticaretin gelişmesinde büyük rolleri vardır.

Doğu ve Güneydoğu Anadolu illerinde yetişen buğday, mercimek, fıstık, pamuk, nohut, meyve gibi zirai mahsullerin çoğu, önemli miktarda hayvan deri ve sade yağ gibi hayvan mahsulleri Gaziantepli tüccar, esnaf ve sanayiciler tarafından satın alınır. Doğu ve Güneydoğu illerinden ve Gaziantep ilinden elde edilen ham maddelerin bir kısmı Gaziantep, Kilis, Nizip gibi merkezlerde işlenir, mamul veya yarı mamul hale getirilir. Meselâ Mercimek temizlenir, kırılır, malhıta ve mercimek unu şeklinde ihtiyaç̧ bölgelerine sevk edilir. Buğday, Gaziantep’te mevcut fabrika ve imalathanelerde bulgur, makarna veya un haline getirilir ve bulgurların pek azı Gaziantep’te sarf edilir, büyük kısmı başka şehir ve kalabalara satılır Suruç̧, Nusaybin, Pazarcık gibi ziraat bölgelerinden derlenip toplanan pamukların bir kısmı Gaziantep’te çırçırlanır, iplik haline getirilir, dokunur. Zeytinler Nizip, Kilis ve Gaziantep’te bulunan fabrikalarda zeytin yağı ve sabun haline getirildikten sonra satılır. Yaş üzümün büyük çoğunluğu, şarap, rakı, pekmez, sucuk, kuru üzüm gibi mamul hale getirildikten sonra satılır veya ihraç edilir. Gaziantep’ten dış ülkelere doğrudan doğruya ihraç̧ edilen mallar 1965 de 55 milyon, I967 de 60 milyonu bulmuştur. İskenderun ve Mersin, Gaziantep’in ihraç̧ limanlarıdır. Gaziantep’te toplanan ihraç̧ mallarının çoğu, İskenderun, Adana, Mersin, İstanbul gibi büyük merkezlerdeki ihracatçılar tarafından dış ülkelere gönderilir. Gaziantepli tüccar elindeki malın büyük kısmını, batı Türkiye’sindeki büyük merkezlere aktarır.

İstanbul başta olmak üzere Türkiye’nin büyük ticari ve sanayi merkezlerinden veya dış ülkelerden elde edilen her çeşit mal, Gaziantepli toptancılarda bir araya getirilir. Başka bir değişle, Gaziantep ve Kilis dış ülkelerin ve batı Türkiye’si büyük merkezlerinin bir pazarı gibidir. Düşük kâr hadleri ile çalışan Gaziantepli tüccar ve esnaf, itimat verici ve ciddi bir iş düzeni kurduklarından, Doğu ve Güneydoğu illerimiz birçok ihtiyaç̧ maddelerini Gaziantep’ten sağlamaktadır. Batı memleketlerinden Gaziantep ilinin İhtiyacından beş on kat fazla mal çeken Gaziantepli toptancı tüccar ve esnaf, Doğu ve Güneydoğu illerine en uygun fiyata ve en iyi kalitede inşaat malzemesi, zücaciye, tuhafiye, manifatura, kundura malzemesi, bez attariye malzemesi, kırtasiye, oto yedek parçası, ilaç, radyo, elektrik malzemesi gibi çok çeşitli malları satar. Başka bir değişle Gaziantep, Batı Türkiye’sinin mallarını doğu Türkiye’sine en uygun ve en emin şekilde satan büyük bir ticaret merkezidir.

Gaziantepli tüccar ve esnaf, sadece batının mallarını değil, Gaziantep’te istihsal edilen Gaziantep ili mamullerini de doğu illerine sevk eder. Kuru üzüm, pekmez, sabun, dokuma, kilim, un başta olmak üzere bulgur, dokuma, şarap, turşu, sandalye, trikotaj ve çorap, plastik ayakkabı, şekerleme, helva, üzümden mamul sucuklar, zeytinyağı, biber, sumak, firik, şal, havlu, çeşitli makine ve alet gibi Gaziantep’te yapılan birçok mallar Doğu ve Güneydoğu illeri tüccarlarına satılır. Son yıllar da yaş meyve ve sebze alışverişi da hızla gelişmeye başlamıştır. Çukurova Mersin, Hatay, Gaziantep ilindeki meyve ve sebze bahçelerinden elde edilen yaş meyve ve sebzeler doğu illerine sevk edilmekte, Doğu ve Güneydoğu illerinden elde edilen yaş meyve ve sebzelerde Gaziantep’ten Türkiye’nin batı illerine hızla iletilmektedir.

Doğu illeri ihtiyacı olan birçok makine ve aleti Gaziantep’ten satın almakta, otolarını ve diğer makinelerini Gaziantep’te tamir ettirmektedir. Gaziantep’te tamircilikle meşgul çok kalabalık bir sanatkâr topluluğu meydana gelmiştir.

Gaziantep, Ortadoğu ülkelerinin merkezinde bulunan bir yerindedir. Gaziantep’in kuzeyinde Anadolu ve Avrupa, Güneyinde Arap ülkeleri ve Afrika, batısında Akdeniz ülkeleri, doğusunda Mezopotamya, Iran, Pakistan ve Asya ülkeleri bulunmaktadır. Tarihin her devrinde Gaziantep veya çevresinde büyük ticaret merkezleri olmuştur: Antakya Urfa, Halep gibi. Güney ülkelerinin Anadolu ile sıkı alışveriş̧ münasebeti kurduğu devirlerde Anadolu halkı refah içinde yaşamıştır. Gaziantepli ve güneyli iş adamlarımızın Ortadoğu ülkeleriyle sıkı ekonomik ilişkiler kurması için Doğu illeri ihtiyacı olan birçok gümrük mevzuatında kolaylıklar ve bazı ekonomik imkânlar sağlanması gerekmektedir.

Hulusi YETKİN