Kanunlaşan 5 yıllık kalkınma planında turizm davasının umumen başarıya ulaşması için bir şehir ve il olarak Gaziantep’çe gerçekleştirilmesi gereken konular hangileridir? Bunun için yapılacak işlemler nelerdir.
Komisyonumuz kanunun gerekçesi ve Turizme ait bölümdeki hükümleri mahalli özellikleri göz önünde bulundurarak aşağıdaki esasları tesbit etmiştir:
a) Bugün Gaziantep’te Turistleri tatmin edici ve ihtiyacı karşılayıcı bir otel yoktur. Turizm kalkınması için en başta Otel konusu akla gelir, bu bakımdan en az 50 yataklı lüksden uzak her türlü medeni ihtiyacı karşılayacak bir otelle bunun müştemilatından olarak aynı evsafta bir lokanta ve eğlence salonunun bulunması şarttır.
b) Sof sayfiyesinin ihyası: Gaziantep’in batı yanında takriben ikibin rakımlı Sof dağı Birinci Dünya savaşından önce pek önemli bir turist yeri idi. Suriye memleketimizden ayrılmazdan önce kuzey Suriye ile Gaziantep ve Urfa bölgesinin bir sayfiye ve dinlenme mahalli olarak ün kazanmıştı. Üzerinde geceleme tesisleri ve iyi bir yolu olmadığı halde yaz ayları hayli turist çekerdi. Sof bu durumunu havasında ki ozanlaşma özelliği bakımından bir şifa ve eteklerinde bölgenin büyük suları çıkan önemli bir kaynak olmasına üzerinde kayalardan fışkıran manzarasına doyulmaz pınarlar bulunmasına geniş görüş açısına sahip yamaçlarına borçluydu.
Bir Amerikan dergisinde çıkıp 32 sene önce İstanbulda yayınlanan (yayın) Gazetesinden iktibasen neşredilen uzun bir yazıda bu vasıfları önemle belirtilen Sof dağı birinci Dünya savaşından sonra bu önemini kaybetti. Ayrıca üzerinde İsviçredekiler andırır şirin ve güzel bir gölü de tabii sebeplerle orta yerinin delinmesi ile bu güzel varlığını da kaybetti.
İşte sof yaylasının Fevzipaşa asfaltı üzerindeki büyük Araptar köyünden itibaren pek kısa olan yolunun düzeltilmesi burada bir tatil köyü ve dinlenme kampının kurulması halinde turizm bakımından soğukluktan daha üstün bir önem kazanır. Yurdumuza büyük faydalar sağlar.
c) Güceğe, Dülük, Karahüyük, Etebek, Bedirkent, Suboğaz, Keret ve Hıyam köyleri önünden geçtikten sonra Nizip çayı adını alan ve tarihte Nehrilcevaz (Nehrilcez) adları ile anılan suyun geçtiği vadi ile kenarına serpilen kaynak sayısının fazlalığı ve sularının bolluğu ve manzara bakımından dünyada tek eşi bulunmadığından sandığımız Sacır vadisi tabii bir çok güzellikleri ihtiva etmektedir.
İşte bu vadileri takibeden mevcut yolların islahı özellikle Dermanlı Dede ve Paşa pınarı gibi turistin ilgisiz kalamıyacağı kaynak başlarının elden geçirilmesi ve buralarda dinlenme kamplarının yapılması da turizm bakımından fayda sağlayacak konulardır.
2 – Turistlerin gezdirilmesi için rehber ve araç sağlayan bir teşkilâta ihtiyaç vardır. Gaziantep’te mevcut turizm teşkilâtı Devletçe desteklendiği takdirde aynı teşkilatın kılavuz komitesi bu işi yapabilir.
3 – Turistlere gösterilecek tarihi yerlerin geliştirilmesi:
a) Müzenin geliştirilmesi: Bunun için müze arsasının bir an evvel temini ile yeni binanın yapılması Vilâyetimizde aktif bir müze çalışması için gereken imkânların verilmesi, Müze dahilinde halka konu ile ilgili projeksiyonlu konferanslar verilerek halkın dikkatinin çekilmesi ve bu suretle iç ve dış turistlere faideli hale konulması.
Enteresan müzelik eserlerin mülajlarının yapılarak turistlere hatıra eşyası olarak satılması.
b) Kalenin tamirine devam edilerek Gaziantep tarihinin kalkolitik devirden buyana birçok kültür tabakalarının sinesinde toplanmış olan bu tarihi abideye gereken önemin verilmesi.
c) Camilerden eskiliği ve mimari orijinaliyesi bulunan Boyacı ve Şeyhfetullah camileri ile emsalsiz ahşap işçiliğini havi Ahmet Çelebi camilerinin gerekiyorsa aslına uygun tamir ettirilmesi ve kıymetlerinin belirtilerek turistik konu haline getirilmesi.
Gaziantep’e 13 Km. mesafede bulunan ve palolitik devirden itibaren insan hareketlerine ve kültürüne sahne olmuş bulunan Dülük bölgesinin öneminin belirtilerek turistik mevki haline konması. Burasının tarihi önemi bu kısa raporda anlatılmıyacak kadar büyüktür. Yalnız şukadarını söyleyelim ki önemli din hareketlerine de sahne olmuş luvilerden Etilere geçmiş teşüp, Kültür mahiyetini muhafaza ederek ve isim değiştirerek burada Jüpiter Dolijhenus kültüre çevrilmiş, buradan Avrupaya yayılmış, Dülüğün eski ismine izafeten bu külte Jüpiter Dolijehenus kültürü denmiştir. Yeni Jüpiter Dolijhenus kültürün Ana vatanı. Burada ayrıca göze hitabedebilecek Roma devrinden kalma sayısız kaya mezarları olduğu gibi, Mozayik sahaları vardır. Mozayikin üstünün toprağının kaldırılması hava şartlarından korunacak şekilde çatı ile örtülmesi suretiyle görülmeğe değer bir hale konması mezarların temizlettirilerek, Tarih ve sanat kıymetlerinin belirtilmesi ve değerlendirilmesi çok yerinde bir çalışma olur.
Bugün yolu bozuk ve eserler köylüler elinde heba olmaktadır.
4 - İlk plânda İslâhiye bölgesinde bulunan tarihi zincirli (tarihi adı Sam’al) ve havalisi, eski Devletlerin şehirlerini süslemek için heykeltraşlık eserler yapan ve bugün yüzlerce taslak bulunan yasemekteki açık atölyenin yolunun yapılması suretiyle burası birinci sınıf bir gezi mahalli olabilir. Çünkü hem tarihi kıymeti var hem göze hitabedecek eserleri var.
Yine İslahiye bölgesinde Roma devrinden kalma İkiz kuyu Cıncıklı Mozayıklarının Dülük mozayıkı gibi değerlendirilmesi gerekir. Bunlar da çok güzel tarihi sanat eserleridir. Ve temsil ettikleri sanat kolunun en mükemmel örnekleridir.
Bundan başka Nizip’te Rumkale, Karkamış, Belkıs, Turlu, İslahiyede Zincirli, Keferdiz, Tilmenhüyük, Kilis’te Ravanda kalesi gibi önemli tarihi ve arkeolojik yerler vardır. bugün buralarda göze hitabedecek derli toplu bir durum olmamakla beraber, görenleri devrinin ihtişam ve azametinin tesiri altında bırakmaktadır. Yollarının ve kendilerinin tanzimi ile turistik birer mevki haline konması Vilâyet için büyük gelirler sağlayabilir. Rumkalenin ayrıca manzara ve hıristiyanların Derserkis makamı olarak ziyaret olması bakımından önemi, vardır. Fırat kıyısındaki kayalara oyulmuş ve Hıristiyanlığın gizli faaliyetine sahne olmuş kaya manastırlar da ayrı bir önem taşır.
Genel rehberden başka buraların önemini belirten ikişer, üçer sahıfelik ayrı basımlarının yapılması da uygun olun İmkân hazırlandığı takdirde bu Müze tarafından kolayca yapılır.
Folklor Bakımından
5 - Halkın büyük ilgisini çeken Gazali ile Hazreti Musanın halefi yuşa peygambere izafe edilen türbeler, sahabeden Davut Ejder’e ait bulunulduğu söylenilen Dülük baba türbelerinin onarılması ve ziyarete açılması, İslâm ve İsrail Turistlerinin gelişlerinde etkili olacaktır.
6 – Gaziantep Millî oyunlarının tenevvüü ve çokluğu bakımından Türkiye’de Dünyada en dikkate değer bir köşedir. Şehrimiz Millî oyun ekibi dar imkânlarına rağmen Millî ve Uluslar arası festivallerde birincilik ve ikincilik gibi dereceler alması bu iddiamızın reddedilmez delilleridir. Bu sebeble şehrimizde ve yurdun diğer bölgelerinde açılacak turistik mahiyetteki festivallerin, turistleri büyüleyici bir başa riya ulaşması için Gaziantep Turizm derneğinin mali bakımından takviyesi gerekir.
7 – Gaziantep Türkiye’nin küçük sanat bakımından en önemli köşesidir. Bu durum bölgemiz tarihinin de ona verdiği bir özelliktir. Ancak teknik ilerlemeler bir çok sanat kollarını ortadan kaldırmaktadır.
Bu sebeble gerek tarihi, gerekse Turistik bakımından halkın kullandığı sanat mahsullerini ve eşya çeşitlerini içine alan bir etnoğrafya Müzesinin kurulması tarihi yönden olduğu kadar, Turistik bakımıdan da önemli ve gereklidir.
8 - Gaziantep Ticaret odasının teşebbüsü ile tesisine girişilen ve odalâr birliği ve Ticaret Bakanlığınca desteklenen Gaziantep fuarının gerçekleşmesi turizm bakımından da önemlidir. Vakıflar idaresiyle, Belediye arasındaki arsa ihtilafının halli ile bu önemli teşebbüsün bir an önce gerçekleşmesi memleket kalkınmasında esaslı rol oynayacaktır Binaenaleyh arsa ihtilafının halli ile teşebbüsün tatbikat sahasına intikali gerekir.
9 - Bölgenin bütün yönleri ile genel bir rehberinin yapılması gayeye ulaşma bakımından faydalı olur.
Sonuç : Memleketin İktisadi Cemali kalkınmasında büyük faide umulan turizmden umulan sonucun alınması için esasen eski çağlardan beri büyük yolların kavşak noktasında bulunmakla iç ve dış turizm bakımından canlı ve önemli bulunan Gaziantep’in Yurt kalkınmasına daha yaralı hale gelmesi, yukarıda arzedilen tesislerin kurulması, onarımların yapılması; tarihi ve arkeolojik yerlerle kamp ve eğlence mahallerini şehre bağlayacak yolların düzeltilmesine ve yatırım yapılmasına bağlıdır.
Arkolojik kazılar için 2490 sayılı kanuna göre keşif yapılması mümkün değildir. Böyle çalışmaya imkân yoktur. Ve Arkolojik litaturunda bu türlü çalışma şimdiye kadar geçmemiştir. Ancak Mozayık açılması ve ören yeri tanzimi meblağlara ihtiyaç gösterir kale tamiri ve yollar keşifle olabilir. Ve diğer umumi işlere girer. Mozazıklarının açılması, üstünün örtülmesi ve tanzimi için 500.000 lira tahminen kâfi gelir.
Arkeolojik çalışmalar dışında kalan diğer tesislerin hangilerinin öne plana alınacağı şimdiden bilinmediğinden takribi olsun bir rakam vermeğe imkân görülmemiştir. Ve kat’i hesapların yapılması gerektiğinden teklifimizin bu kısmının bir fen heyetine havale edilmesi suretiyle yatırıma esas olacak meblağın müsbet olarak tesbiti mümkün olacağı kanaatına varılmıştır.
Keyfiyeti saygılarımızla arzederiz.
Fotoğraf: Gaziantep Atatürk Bulvarından bir gece görünüşü (1962)
