(Geçen sayıdan devam)
Dülük hakkında 30 yıl evvel Antep’te vefat edan ve Antep’te ki Amerikan kolejinde uzun yıllar bulunmuş olan Amerikalı Charles Sandersin Dülük hakkındaki risalesinden ve Garstang (The Hittite Empire-Hitit İmparatorluğu) istifade etmiştir.
Caba Hüyük Gaziantep’in 60 kilometre garbında bulunan (Sakçagoz) köyünün yakınındadır.
Kilis’te de Hititlere ait birçok tunç eserler ve heykelcikler bulunmuştur. Bunların eski demir devri muamelatından olmaları ihtimali vardır. Bunlar Profesör Meyres tarafından neşredilmiştir.
Kilis’te bulunan siyah taştan bir mühür çok şayanı dikkattir. Üniversitedeki şekiller arasında Tanrı ŞANTAŞ vazıhan görülmektedir. Bütün bu izahat bize Antep’in bir Hitit merkezi olduğu hükmünü verdirmektedir.
Asuriler Devrinde Antep ve Dülük
Asuri kaynaklarında sarahatan gerçi Ayıntap ismine rastlanmaktadır. Fakat Dülük Doliche adına bazı asuri abidelere dair eser yazmış olan âlimlerin eserlerinde tesadüf etmekteyiz. Prof. Dr. E. Ungerin kıymetli izahata göre Doliçhe’nin Asurilerce adı” Dabiug” idi. Ayıntabın yanında bulunan Dabi Bit Adını memleketinin idare merkezi bulunuyordu. Burayı Asuri krallarından Salmannasar III Milladdan 857 yılında fethetmişti. ([1]) Maafih bu iddia Asuriyat alimlerinden Honigmanin tarafından kabul edilemiyerek cerh edilmiştir. ([2])
Bununla da beraber Asuri devrine ait haritalarda Doliche Dabigu görülmektedir. Prof. E. Unger (Tîglatpieser III ün oğlu kralı Sorgon II) adlı eserinde Suriye Arami ve Eti hükümetlerinin sonu faslındaki şu izahatı ehemmiyetine binaen alıyorum. ([3])
Garp Kaynaklarına Göre Antep
Asuri devletlerinin yükselmesi önas ya da birçok devletlerin yükselmesine sebep olmuştur. Bunların bir kısmı Malatya, Gürün Kayseri, Elbistan gibi eski eti memleketi sahasında idiler. Diğer bir kısmı da Asuriler tarafından Miladdan evvel VII-Ix asra kadar (Eti) memleketi unvanı altında zikredilen Şimalî Suriye ve mülhakatında bulunuyorlardı. Burada Carabulus, Maraş, Zincirli, Samsat, Hamd, Teli Afrad (Ardadda) şehirlerini zikretmek lazımdır.
Bu memleketlerin hepsinde umumi Hitit Hiyeroglifi denilen yazı kullanılırdı. Bu hükümetlerin lisanları” Luvya” ve yahut Arami dili idi. Suriye’des oturan ahali kısmen Arami veya Asuriler tarafından Luvyalı oldukları halde arami tesmiye olunan kavimlerden ibaretti. Bu memleketlerin Asuriler tarafından Luvyalı oldukları halde arami tesmiye olunan kavimlerden ibaretti. Bu memleketlerin Asuriler tarafından zaptı o milletlerin bu vakta kadar kullandıkları milli yazı (Hitit hiyeroglifleri) nihayet bulmuştur. Vergi vermek sureti ile Asurilere tabi olan bu milletler Asurilerin inkırazından sonrada yaşamışlardır. Milattan evvel 745 senesinde Asuri devletinin idaresinde bulunan bazı şehirlerin adlarını yazalım:
|
Til Basrip |
Birecik |
|
Hazazu |
Azaz |
|
Urhai |
Urfa |
|
Halman |
Halep |
|
Nasibina |
Nasibin |
|
Amid |
Diyarbakır |
|
Dimaşki |
Damaskus |
|
Harran |
Harran |
|
Garkamış |
Garabulus |
|
Apari |
Afrin nehri |
|
Tamur |
Palmyra |
Bu listede her ne kadar Antep ve Doliche adına rastlanmıyorsada G. Maspero’nun (Eski şark milletleri) adlı tarihinin cilt 2. Sa. 143 de ismine şu adlara rastlanmaktadır. Dilakhi Dolikne Doulcdk (1)
Maspero eski şark Milletleri tarihinin 2’nci cildinin 375 ve 677 sahifelerinde Antep ve havalisi için şu izahatı vermektedir:
Asuriler birçok mücadelerden sonra Kummuh havalisinde ve orond-Asi nehri kenarında göründüler. Asuriler Fırat ve orond nehirleri arasındaki mıntıkaya Bit-Adini adını vermişlerdir. Buranın şehirleri arasında (Dilcuka-Doliche) (Biscurcu- Telbaşır), (Til-Bârsip-Birecik) bulunuyordu.
Suriyenin eski ve orta çağdaki tarihi topoğrafyası adlı eserinde Rene Dussadd Bit-adini mıntıkası hakkında şu izahatı vermektedir:
Bu mıntıkada birçok Asuri bakayasına ve bazı Asuri metni bulunan eserlere rastlanmaktadır. Bundan başka haçlılar devrine aid eserlerde bulunur. Vadilerin bazı müstahkem yerlerindeki bakaya haçlılar devrinin eti parlak hatıralarını teşkil ederler.
(Devamı var)
[1] Beitrzge zur Asseriologi. Billerberk Delitzcch) Sa. 522, 1,
[2] Reallexikon der Asseriologie II. Debigu makalesi
[3] Aynı eser Sa. 14- 15. İstanbul Asarı atika müzeleri neşriyatı. Ix. İstanbul 193
