1 - Halihazır sosyal durum ve konutlara ait genel bilgi:

a) Konut ve gecekondu durumu

b) İmar ve arsa durumu

c) İlimizin İnşaat durumu

2 - İlin gelecekteki inkişafı

a) Mesken yapımı kontrolü̈

b) İlimizin gelişmesi, alınması gerekli tedbirler.

I - a) Sosyal durum ve kontrollere ait genel bilgi:

Komisyonumuza tevdi olunan İlimiz kalkınmasında konut problemleri tetkik olarak aşağıya arz olunmuştur.

Konut problemlerinin tetkikine girişmeden önce Gazi yurdumuzun sosyal ve konut durumuna kısaca bir nazar atfetmek isteriz.

Şehrimiz sosyal bakımdan hızla inkişaf kaydetmektedir. Nüfus sayım1 ile de görüleceği veçhile 1955 senesinde nüfus 97 144, artış nispeti de % 59,5 ve 1960 yılı sayımında nüfus 125 498 olup artış % 52,6 dır. Dikkat buyrulacağı gibi bu nispet Türkiye çapında nüfus artışının üstünde bir rakam kaydetmektedir. Hal böyle iken ruhsatlı inşaat ve tamirat bu tempoya uymamakta iskânın kısmı azamisini gecekondular temin etmektedir. Şöyle ki 1959 yılında 520 adet plânlı inşaat 567 adet tamirat, 1961 yılında da 595 planlı inşaat 655 tamirat yapılmış mütebaki nüfus artışı da gecekondulara barınmak suretiyle iskân olunmuştur.

31/5/1962 tarihinde gecekondu mıntıkasında yapılan sayımda:

Ev 2995

Nüfus 22170 kişi

Dükkân 133 adet

Kahve 5 adet

Mağara 24 adet

Ağır 27 adet

Ambar 9 adet

olmak üzere 4193 adet gecekondu.

Şehir dahili meskun saha ise:

İkametgâh 19 444 adet

Apartman 201 adet

Büyük kahve 21 adet

Dükkân 7041 adet

ve bunların yanında 34 adette çadırda ikamet eden vatandaşlar mevcuttur.

Gecekondu mıntıkası, Hoşgör mahallesinde yapılan sayımı biraz daha tevhit ederek vatandaşların ne gibi şartlar içinde konutlarda barındığı dikkat nazarlarınıza arzetmek isteriz:

Ev 562 adet % 91

Kahve 1 adet % 16

Dükkân 18 adet %3

Mağara, ahır 35 adet % 5,7

Toplam 616 adet gecekondu mevcuttur.

562 konutun müfredatını da şu şekilde müşahede etmekteyiz:

Tek odalı evler 400 adet % 71

İki odalı evler 140 adet % 25

Üç odalı evler 14 adet % 2

Dört odalı evler 5 adet % ı

Beş odalı evler 2 adet %0,5

Altı olalı evler 1 adet %0,5

Teşkil etmekte olup bu konutlara vatandaşların dağılımı da şöyledir:

17 nüfus Yüzde 1.5 4 nüfus yüzde 12,7 nüfus yüzde 7,2 nüfus yüz 17,5 nüfus yüzde 7,5,8 nüfus yüzde II, üç nüfus yüzde 17, altı nüfus yüzde 4,9 ve yukarı nüfuslar, olmak üzere ortalama olarak bir odada 4 kişi oturmaktadır.

Yukarıda arz olunduğu veçhile şehir içinde ikametgâh sayısı 19 444 adet olup 201 adet de apartman mevcuttur. Vasati ikametgâhları üçer adet apartmanların da 5 er adet olanları bulunduğu kabul edilerek toto liman bir hesapla 59337 adet oda mevcuttur. 1960 yılı sayımında yüzde 4 nispetinde artış kaydettiğini düşünerek beher odaya 2 kişi isabet etmektedir. Mukayese edildikte gecekondularda 4 kişiye bir oda, şehir içinde ise 2,2 kişiye bir oda düşer. Gece kondularda nüfusun 17,2 si, meskûn sahada ise yüzde 82 si ikâmet etmekte olup amprik olarak vatandaşların 5,1 i gayri sıhhi şartlar altında yaşıyorlar.

C - İmar ve arsa durumu:

Herşeyde önce, İmar planının yetersizliği Gaziantep’in gelişi güzel yayılmasına sebep olmaktadır. İmar planında mesken mıntıkası olarak ayrılan inkişaf sahaları değirmiçem kısmı hariç tamamen dolmuş sayılabilir.

Şehrin mesken proplemleri 2 yönden imarca ele alınmaktadır.

1 - Ucuz ve halk tipi mesken yapmağa elverişli arsalar temin etmekte ve buna yer ayırmak.

2 - Daha modern ve geniş parselli bahçeli evler mıntıkasını meydana getirmek, ucuz ve halk tipi ev yapılacak saha tamamen dolmuştur. Bunun acilen tedbirleri alınmalıdır.

Bahçeli evler yapılacak saha mevcut olmakla beraber, parselasyon durumu bir türlü halledilmeyen değirmiçem mıntıkasından halen istifade edilmemek.

Bu durum karşısında şehir her iki bakımdan yayılacak saha bulamazken gayri tabi gelişmeyi normal karşılamak gerekir. Bu sebepler yüzünden arsa fiyatları yükselmekte meskenler imar dışına çıkmakta belediye hizmet ve problemleri halli imkânsız şekiller almaktadır.

Ucuz ve halk tipi arsalar bulun­ması ve başı boş yayılma yerine imar içine dahil edilmesi alınacak tedbirlerin başında gelir. Bu günkü durumda en elverişli mıntıka Düztepe ve civarıdır. Saha müsaittir. Ve gece kondu yayılmasını imarla çevreleyen bir düzen altına alınmış olacaktır. Gecekonduların bulunduğu sahada entorne edilerek müteakip gelişmesini ancak imara göre yapmağa mecbur kalacaktır. Değirmiçem mıntıkasını acele olarak halkın istifadesine açmak, bahçeli evler proplemini uzun bir zaman için hal etmiş olacaktır

Bu bakımdan imar ve iskân bakanlığından bir kredi temini ile Belediye tarafından bir döner sermaye teşkili muvafık olacaktır. Büyük bir rezerv saha bu mıntıkada imar işlerinde ferahlık, arsa spekilasyonununun önlen­mesini sağlıyacaktır.

B — İnşaat malzemesi ve İnşaat tarzı :

Şehrimiz inşaat malzemesi bakımından oldukça fakirdir.

1 — Şehir civarında 20 — 25 kilometre, bazaltkalker evsaflı topak taş, 8— 10 kilometre mesafeden havara taşları, yerli kumları,

2 — Vilayet hududu dahilinde 50- 55 kilometre mesafeden (çakıl ve kumlar)

3 — Tuğla kiremit gibi malzeme­lerde Konya, Adana gibi diğer yilayetlerden temin edilmektedir. Keza maniplasyon usulleri ile toprağı İslahiye- den getirilip yapılan tuğla imalatı mev­cut isede yıllık kapasitesi ancak 4,5 apartman inşaatına kâfi geldiğinden kifayetsizdir.

Şehrimiz amme ve sivil binaları böyle bir ortam içinde inşa olunmak­tadır. Askerî küçük mikyaslı binalar ileriden beri keymıh ve havara taşlarla azami bir bodrum iki kata kadar yapılmaktadır. Havara ve keymıh taşların sıhhi bakımdan daha evvelce yapılı evlerde ahşaplampri kaplanarak sıhhi zararları önlenildiği için en büyük bi­nalarda dahi fütursuzca kullanılmış ol­malarına rağmen, bugün eski sempati­sini kaybetmiş yerini tuğla ve birikete bırakmıştır.

Bahçeli apartmanlarda yığma tuğla ve biriket bina sistemi tatbik olunmakta, çok katlı blok inşaatlarında katların muhtelif hizmetlere tahsisi ve mesaha kaybından azamî tasarrufu sağlamak amacı ile karkas sistemi tercih olunmaktadır.

Ekseri Vilayetlerin Belediye hu­dutları içinde tuğla ocaklarının kuru­labildiği halde Vilayetimiz toprağının aşırı derecede kalkerli oluşu, muhtelif zamanlarda tuğla toprağı araştırmasında daima menfi netice vermiştir.

Mesken yapımının kontrolü :

1— İnşaat tarzı,

2— İnşaat malzemesi,

3— Şehrin yayılması,

1— İnşaat tarzı :

Mesken yapımında toplumun ta tek ve iki katlı bir veya iki odalı bi­nalardır. Yıllık ruhsat yekununun kaffesîni bunlar tutar. Bu inşaatların ekserisi umumiyetle sıhhi şartlardan mah­rumdur. Bu tarz inşaatlara istikamet vererek plan Ve projelerini sıhhi im­kânlar fen ve sanat kaidelerine uygun tarzda tanzim ettirilerek Belediyelerce tastikini müteakip inşaatlarına başlattırılması muvafık olacaktır. Bazı mali imkânsızlıklar karşısında bir kısmı ya­pılı binaların ileride tevsii düşünüldükte önceden yapılı plan ahkamına uygun olarak devam edilmesi ve mali bakımdan çok fayda sağlıyarak yama ve gayrı sıhhi meskenlerin yapımından kurtulmuş olunur.

2— İnşaat malzemeleri :

İnşaat malzemeleri menşei itibari ile muhtelif olmaları dolayısıyla son günlerde taamün eden biriket malzemesi muhtelif tarzda ve dozda imal edilmek süratiyle bir nevi fiatlarda rekabet yapılmakta, kalite ve kalifiyeden uzak, kalınlıktan çalınmış malzemeler ortaya çıkmaktadır. Dolayısiyle hem milli servet heba olmakta, ekseri biriketler yerine yetişmeden vasıtada da­ğılmakta veya imalat esnasında parçalanmaktadır.

Eskiden beri yapıla gelmekte olan taş binaların ekserisinde yapıştırıcı madde olarak: yonulan taşların elekten geçmişi, dolgu malzemesi olarakta taş kırıkları ile kireç suyundan yapılmış toprak şerbeti kullanılmaktadır. Toprak şerbetinin hiç bir yapıştırıcılık kıymeti bulunmadığından yerine şehir etrafından getirilen kalker evsaflı yerli kumunu harç ve dolgu malzemesi olarak kullanmak binaların ömrü ve selameti bakımından büyük faydalar sağlar, bina haşaret yuvası olmaktan kurtulur.

Sakat ve çürük malzemelerle in­şaata azamî engel olmak için, şehirde kuvvetli bir inşaat polisi ile sıkı bir inzibati muvazene teessüs ettirmek gerekir.

3- Şehrin yapılması

Şehrin yayılmasını önlemek için, bilhassa binaların yapılış ve işleyiş tarz­ları sahalar üzerinde serpilmelerine istikamet vereceğinden, bilhassa üze­rinde durmak gerekir. Bugün için in­kişaf sahalarının gecekondu mıntıkala­rında tek kat ve geniş avlulu binaların yaygın şekilde inşayı, horizantal geliş­meyi intaç etmiş. Belediye hizmetleri­mde o nisbette artırmıştır.

Binaanaleyh, şehrin horizantal gelişmesine paralel olarak vertikal gelişmesine. ve azami derecede sağlamadığı takdirde daha az sahada daha kesif nüfus ikametine imkân bahş edilecektir. Şehrin gelişmesi ve alınacak tedbirler :

— Arsa temini

2— İnşaat kooperatiflerini teşvik

3— Ucuz inşaat sistemine gidil­

4— Arsa temini

I— ARSA TEMİNİ :

Şehrin inkişafı bakımından dolmuş sahların yanına yenilerin ilavesi hali bulunanların da en kısa zamanda imarına gidilmesi lüzumundan bahsetmiştik.

Dün şehrin dışında kalan kışlaların bugün süratle gelişme dolayısıyla etrafının konutlarla çevrilmesi artık kışlaların şehrin dışına çıkarılması suretini ortaya koymuştur. Kışlalardan boşalan bu sahalarında parselasyona tabi tutulmak suretiyle imara ithal edilmesi muvafık mütelaa olunmaktadır.

Hatta bu mıntıkanın cenubunu teşkil eden sahanın İmar ve İskân Bakan­lığınca gönderilen heyet tarafından sosyal mesken inşaası için beğenilmiş, Hoşgördü, Belediyeye ait 28 dönümlük arsa ile de tevhit edilmek suretiyle burada inşaat yapılması hususunda mütebakata varılmıştır. Bu hususta 3/12/1962 tarih ve 3528 sayılı encümen kararı mevcuttur. Karar sureti ekde takdim olunmuştur.

Düztepe mıntıkasının cenubundan itibaren çevrilerek imar sahası içerisine alınacak arsalar ile şehir arasındaki şeritte bulunan gayrimuntazam şekilde yapılmış gecekondular mıntıkasının imara tabi tutularak buradaki boş arsaların da kıymetlendirilmesi mümkündür.

2— İnşaat kooperatiflerini teşvik: Şehrin gelişmesini ve sistemli bir tempo ile imarını mümkün kılabilmek için bilhassa inşiat kooperatiflerinin teessüsünü teşvik etmek en uygun hal çarelerinden biridir' Bugüne kadar halk konutuna ayrılan krediler Emlâk ve Kredi Bankası ile işçi sigortaları kurumlarından temin ile yapılagelmektedir.

Buna muvazi İmar ve İskân Bakanlığı tarafından sağlanacak bir fondan döner sermaye temini ile inşaatların yapımına hal çaresi aranılması en uygun şekildir.

3— Ucuz inşaat sistemine gidilmesi:

Vilayetimiz dahilindeki inşaat malzemelerinin çok kısır olduğunu yukarıda tebarüz ettirmiştik. Bunlar arasında teammün edip gelen briketle malat maliyet ve nitelik bakımından diğer havara ve keymık taşları ile civar vilayetlerden temin edilen tuğlaya nazaran daha müsait durumdadır. Şöyleki : Müsait mevsimlerde kumun metre küpünün 20 liraya kadar düştüğü ve çimentonunda Gaziantep’te imal edildiği cihetle beher briketin maliyet bedeli 75 kuruş civarındadır. Keymık taş 3,5 lira, bir briket hacmında tuğla 1,60 liradır.

Binaenaleyh duvarların briketle yapılması şartı ile kaba imalat temin edilmiş olacaktır. Ayrıca maliyete tesir eden hususlardan diğer bir unsurda sistem meselesidir. Yeni binaların münferit veya ikiz evler yerine muayyen bloklar şeklinde yapılması, müşterek duvarların maliyet üzerindeki etkileri bir hayli hafifletilmesinde fayda sağlıyacaktır.

İnşaatın bundan sonra kısımları bilhassa standart imalâtı gerektiren kalemlerdirki kapı pencere doğramaları başta gelir. Bugünkü taamüm piyasada birbirinden lüks inşaata girdiği, gidildiği gibi diğer taraftada gelir bakımından az kazançlı vatandaşların yüksek kira ödeyememesinden mütevellit gecekondu ve emsali inşaatları yapmaktadırlar. Dolayısıylada cemiyet için mütevasıt konuttan mahrum iki zümrenin belirmesine sebebiyet vermektedir ki bununda önlenmesi ve ucuz inşaat bakımından İmar Kanununa bazı tahdit edici maddelerin getirilmesi ile kanuni müeyyidelerin bulundurulması muvaffık olacaktır.

4— Kat Mülkiyeti kanununun kabulü :

İstanbul, Ankara, İzmir gibi büyük vilayetlerde yapılan inşaatların kısmı azamisinin apartman daireleri halinde satışa arzedildiği bir hakikattir. Bugünkü kanuni imkanlar dahilinde bina üzerine irtifak hakkı tesis olunmak üzere bu gibi vilayetlerde tatbik mevkiindedir. Ancak bunun dışında kalan vilayetlerde böyle bir husus halk arasında layıkı veçhile anlaşılmadığından tatbik imkanı bulunamamıştır. Bunun yerine ileriden beri sözü edilen kat mülkiyeti kanununun kabulü haik arasındaki mesken ihtiyacını karşılayabilmesi bakımından muvafık bir hal çaresi olacaktır. Keza bugün geniş çapta yayılan şehrin öyle bir imkanla da yayılması yapı talimatnamesindeki kat adedinin artırılması ile de addedildiği takdirde bir hayli fayda sağlayarak yayılması önlenmiş olacaktır.

Komisyonumuza mesken problemlerin halli husulü havale buyurulmuş idi. Merkez planlama komisyonu üyeleri arasında yaptığımız vazife taksiminde şehrimizin bilhassa imar mevznu ele alınmadığı görülerek kısaca burada temas etmeği şehrimiz kalkınması bakımından faydalı mütelaa etmekteyiz.

1— İlimiz Hükümet Konağının Şimal kısmını teşkil eden Hükümet meydanının bir kısmı halen istimlâk edilmemiş olup, Gayrimenkullerle kaplıdır. Burasının da plana alınmasının uygun olacağı.

2— Şehrimiz Türkiye’nin ileri gelen büyük vilayetleri arasındadır. Adana’ya kadar gelen bölge tiyatrosunun şehrimizde de faaliyette bulunmasını temin maksadı ile tiyatro binasının yaptırılması.

3— Trafik bakımından fazla kesif olan Şehitler Caddesi, İnönü Caddesinin müntehasının açılması, Oğuzeli, Nizip yolu arasındaki dış geçit yolunun açılması uygun mütelaa edilmiştir.