-III-

Gaziantepliler memleketlerinin adını merak ederler. Benden de sordular. Bu güzel bu tatlı ad, acaba ne zaman kondu? Ilk konduğu zaman nasıl söylendi? Bazı soyadları gibi birçok köy ve şehir adları da çok defa bir anlama, herkesi ilgilendiren olağanüstü bir olaya dayanır. Bunların bazan bir tarihi, bir masalı da bulunur.

Hakikatta bugünkü antep yeni tarihimizde en parlak şan ve şeref yıldızlarından biri olduğu için eçmiini çoktan gölgede bırakmış bulunuyor. Böyle olmakla beraber geçmişteki varlığını, hele varlığının nasıl doğduğunu öğrenmek. Onun üzerinde konumak ve düşnmekte de büyük zevk vardırben de sevgili Anteplilerle beraber bu maziye doğru uzanmak ve orada Antep adı aramak merakına düştüm.

Büyük şehirlerden bira eski olanların hepsinde kültür bakımından alt tabakalar vardır. Kitaplar Antebin bugünkü halkını. Türkmen asıllı alarak kaydederler alt tabakasını miladdan iki bin yıl önceye kadar eti idaresindeki azyanık kavimler teşkil ediyordu. Azyanik kavimler eski anadolu halkıdır. Tarihi haritalarda, o devirde Antep bölgesinde Mittani ve Hurri kavimlerini görüyoruz. Bunların oldukça yükselmiş medeniyetleri ve parlak kültürleri vardır. Dil blginleri, dillerinin gramerini ve sözlüğünü tamamlamak üzeredir. Bugün için elimizde bulunan eserlerde Antep adına veya bu ada esas olacak bir kelimeye raslayamıyoruz.

Yine kitaplar, Antebin o devirde belki Eti aslından olduğunu yazarlar. Eti sözlüklerin de yukarı, yukarıda ve üstte anlamına gelen bin an-ta sözü vardır. Bu kelimenin aslı Sümercedir. Etiler bunu nce ideogram olarak aldılar, ve (ser) şeklinde telaffuz ettiler. Bazı bilginlerin iddiasına göre etilerde An-ta kelimesini aynı telaffuzla yine yukarı, yukarıda ve üsstte anlamlarında kullandılar. Antep kelimesi Ayni-tap şekline benzetme yolile girmiş olmak gerektir. Bunun aslını Antep ekline uyan bir Eti sözünde aramak doğru olur sanıyorum. Çünkü, Haçlılar zamanında şehrin kuvvetlikalesi olan hamtap nemli bir strateji noktası idi 1183 de selahattin Eyubinin eline geçtiği zaman o ismi taşıyordu. Maraş civarındaki hatlap ve Suriyedeki halap adlarına bakarak Hamtap adını esas tutabiliriz.

Yine kitaplarda Antep eski Doliche Dolike’dir bir vakitler Zeus Dolichenus yani bail ibadetinden şöhret kazanmıştı. Bu yer Antebin kuzey batısında iki saatlikdir mesafedeki tepedir.

Bugün dülük tepe dediğimiz üzerinde dülükbabanın yattığı yerle. Bugünkü Antebin birbirile yakından ilgili olduğunu bu suretle de öğrenmiş oluyoruz. Yunan ve roma devirlerinde Dolike adı, yerlerin ve memleketlerin edebi bir vasıf olarak verilirdi. Fakat bu ad da benzetme yolu ile gerkçeye mal edilmişti.çünkü kelimenin aslı ibranicede D. L. K. harflerile yazılıyordu

XII. inci asırda Bar Habrus bu adı Daluk şeklinde kaydetmiştir. Ona gre 957 de seyfaldevle Romalılarla bu Daluk da savaşa tutuştu. İbraniede (DLK) yanmak tutuşmak anlamına geliyormuş.

Mucemülbüldan’da Antep ile Dülük birarada yazılır. Bir gezi sırasında Antep adı üzerine ancak bu kaarını yazabildim Evliya Çelebi’nin Anda olan ülemanın vefreti bir diyarda yoktur. Reşit ve Nacip sıbyanı olur. Garipdost erbah marifet, halim ve selim halkı vardır diye vasıflandırdığı Gaziantebin aydın gençleri bu konuyu elbette ki genişletecekler ve gerçekten Antep adının ne zaman, nasıl ve ne anlamda konulduğunu bulacaklardır.