1872 - 1910

Bu yazı hazırlanırken Halep ve Osmanlı salnamelerinden istifade edilmiştir. Şehrimizde ileri anlamda rüştî ve ibtidai okulların kurulması için hicri 1284 yılı yani miladi 1868’den itibaren Kaymakam Reşit, Osman ve Mustafa paşalar faaliyette bulunmuşlar fakat Rüştüye ile Eytam mektebini kurmak 1872 yılında Kaymakam İsmail Efendiye kısmet olmuştur.

Aşağıda 38 yıl içerisinde sırası ile 24 yıllık bilgiler sunulmuştur.

1872- Kaymakam İsmail Efendi Eytam Müdürü: Haci Halim Efendi Rüştüye Mektebi Öğretmeni: Hafız Efendi.

1873- Kaymakam Muhammet Bey, Eytam Müdürü: Haci Halim efendi, Rüştüye Mektebi Öğretmeni: Hafız Efendi.

1873- Kaymakam Muhammed Bey, Eytam Müdürü Haci Halim Efendi, Rüştüye Mektebi Müdürü: Hafız Efendi.

1874- Kaymakam: Reşad Bey Eytam Müdürü Osman Efendi Eytam Sandık Sermayesi 47.315 Kuruş.

1884- Kaymakam Hüsnü Efendi Gayri Müslüm Okulu: 33, öğrenci sayısı 1.130 İslâm Sıpyan Okulu: 56, öğrenci sayısı 3.125 Medarı Ulmiyyeyi İslâmiye: 22 öğrenci sayısı: 196.

1886- Kaymakam Hüsnü Efendi, Ermeni Mektebi: 2, Kolej 1: öğrenci sayısı: 600 İslâm Mektebi. 25 Medrese 21, Kütüphane 1.

1887- Kaymakam M. Rüstem Efendi.

Maarif Şube Müdürü: Osman Efendi.

Azalar: Hamdi Efendi, Arif Efendi, Muhammet Efendi, Ömer Efendi, Sakıp Efendi…

Rüştüyeyi Mülki: Muallimi evvel: Mustafa Efendi.

Muallimi sani: Necip Abdullah Efendi. Muallimi salis: M. Mashar Efendi. Fransızca muallimi: Süleyman Efendi.

1889- Kaymakam: Abdülkadir Efendi.

Maarif Şubesi Reisi: Osman Saip Efendi. Azalar: Necip Efendi, Sakıp Efendi, Mahmut Efendi, Rüştü Mektebi Mülki. Muallimi evvel: Mustafa Efendi, Muallimi sani: Abdullah Necip Efendi, Muallimi salis: Mashar Efendi, Fransızca Öğretmeni Josef Efendi.

1891- Kaymakam Aziz Efendi.

Maarif şubesi: Reis Osman Saip Efendi. Azaları: Necid Abdullah Efendi, Salih Efendi, M. Nizamettin Efendi.

Rüştüye Mektebi: Muallimi evvel; Mustafa Efendi, Muallimi Sani; Abdullah Necip Efendi, Muallimi Salis: M. Mazhar Efendi, Fransızca Muallimi Ohanis Efendi, Mubassır: Şıh Mehmet Efendi, Bevvap: Muhammet Efendi.

1892- Kaymakam; Abdülkadir Sabri Efendi.

Maarif Şubesi; Reisi, Osman Sapi Efendi, Azalar: Sakıp Efendi, Necip Abdullah Efendi, M. Nizamettin Efendi.

Rüştüye Mektebi: Muallimi evvel: Mustafa Efendi.

Muallimi Sani: Abdullah Necip Efendi, Yazı Muallimi M. Şakir, Yazı Muallimi Salis: Ahmet Efendi, Fransızca Öğretmeni Ohannis Efendi.

1893- Kaymakam Ali Necmettin Bey.

Maarif Şubesi: Reis Osman Saip Efendi,

Azalar: Sakıp Efendi M. Nizamettin Efendi

Rüştüye: Muallimi evvel: Mustafa Efendi, Muallimi Sani: Ahmet Efendi, Fransızca Öğretmeni: Ohannis Efendi.

1894- Kaymakam Ali Necmettin Bey.

Maarif Şubesi: Reis: Salim Efendi.

Azalar: Necip Abdullah Efendi; Muhammet Ali; Sandık Emini: Sakıp Efendi.

1897- Kaymakam; İhsan Bey,

Maarif Komisyonu Başkanı: Kaymakam

Azalar: Nuri bey; Abdullah Efendi, Hamdi Efendi, Ali Efendi, Sakıp Efendi, Abdülkadir Efendi.

Rüştiye mektebi; Muallimi evvel, Mustafa Efendi Muallimi sani: Necip Abdullah Efendi; Muallimi salis; Ahmet Efendi, Fransızca Öğretmeni; Cemil Efendi.

1898- Kaymakam; Hasan Tevfik.

Maarif Komisyonu Başkanı: Kaymakam.

İkinci Başkan; Nuri Bey:

Azalar: Abdullah Necip Efendi, Hamdi Efendi, Ali, Sakıp, Abdülkadir Efendiler.

Rüştiye Muallimi Evvel: Mustafa Efendi, Muallimi Sani: Necip Abdullah; Muallimi salis Ahmet Efendi.

1899- Kaymakam İsmail Fevzi Bey.

Maarif Komisyonu Başkanı: Kaymakam.

Azalar: Haci Abdullah Edip Efendi, Nuri bey, Ali bey, Hamdi Efendi, Abdülkadir Behçet Efendi, Sakıp Efendi.

Rüştiye mektebi: (öğrenci sayısı: 163) Muallim: evvel: Haci Mustafa Efendi. Mallimi Sani, Necip Abdullah Efendi Muallimi salis: Ahmet Efendi.

1900- Kaymakam Mustafa Reşit Bey.

Maarif komisyonu Başkanı: Kaymakam.

Azalar: Nuri Bey, Ali Bey, Hamdi Efendi, Sakıp Efendi, Veznedar: Mehmet Yasin Efendi.

Rüştüye Mektebi (öğrenci sayısı 163) Muallimi evvel: Haci Mustafa Efendi, Abdullah Necip Efendi, Ahmet Efendi.

1901- Kaymakam İsmail Fevzi Efendi.

Maarif komisyonu başkanı: Kaymakam.

Azalar: Nuri Bey, Ali Bey, Abdülkadir Efendi, Hamdi Efendi, Veznedar: Mehmet Yasin Efendi.

Rüştüye Mektebi (öğrenci sayısı; 109) Muallimi evvel Mustafa Efendi, Muallimi sani Abdullah Necip Efendi, Muallimi salis Ahmet Efendi.

1902- Kaymakam Kamil Bey.

Maarif Komisyonu Başkanı, Kaymakam.

Azalar: Haci Osman Efendi, Nuri Bey, Abdülkadir Behçet Sakıp Efendi, Veznedar; M. Yasin Efendi.

Rüştiye (öğrenci sayısı; 110): Muallimi evvel: Hacı Mustafa Efendi, Muallimi sani; Abdullah Necip Efendi, Muallimi salis: Ahmet Efendi.

Mahmudiye (öğrenci sayısı; 130, Muallimi evvel Abdullah Vahit Efendi, Muallimi sani: Mustafa Nedip, Muallimi salis İsmail Hakkı.

Mecidiye (öğrenci 150): Muallimi evvel: Hafız Ahmet Efendi, M. Sani; Şerif Efendi, M. Sani Mustafa Efendi.

Selimiye (öğrenci sayısı 115): Muallimi evvel: Mehmet Efendi, Muallimi Sani: Haci Halil Efendi, Muallimi salis; Mustafa Efendi.

Orhaniye (öğrenci sayısı 120): M. evvel; Abdülkadir Efendi. M. Sani Hüseyin Efendi.

Hamidiye (öğrenci 65); M. Hilmi.

1903- Kaymakam: Kamil Bey,

Maarif Komisyonu Başkanı: Kaymakam.

Azalar: Haci Osman Nuri Bey, Abdülkadir Behçet, Sakıp Efendi, Veznedar: Yasin, Rüştiye (öğrenci sayısı: 107) M. Evvel H. Mustafa; M. Sani; Abdullah Necip Efendi, M. Salis: Ahmet Efendi, Riyaziye Muallimi; Cevdet Efendi, Yazı Muallimi: Şakir Efendi.

Hamidiye (öğrencisi 74) M. evvel Mustafa Hilmi.

Mahmudiye (öğrencisi …); M. evvel. Vahit Efendi, M. Sani; Mustafa Necip Efendi, M. salis; İsmail Hakkı.

Mecidiye (öğrencisi 176) M. evvel Hafız Ahmet Efendi, M. Sani; M. Şerif Efendi. M. salis; Ahmet Hamdi Efendi.

Selimiye (öğrenci sayısı; 115) M. evvel Muhammet Efendi, M. Sani Haci Halil Efendi, M. Salis Mustafa Efendi.

Orhaniye (öğrencisi 110): M. evvel; Abdülkadir Efendi, M. Sani Hüseyin.

Orul köyü (öğrencisi; 45); M. evvel, Muhammet Sıtkı.

1904- Kaymakam: Kamil Bey.

Maarif Komisyonu Başkanı; Kaymakam.

Azalar; Haci Osman Efendi. Nuri bey, Abdülkadir Efendi, M. Mazlum Efendi.

Veznedar Yasin Efendi.

Rüştüye (öğrencisi, 116): M. evvel: Haci Mustafa Efendi, M. Sani; Abdullah Efendi, M. Salis; Ahmet Efendi, Riyazi Muallimi: Cevdet Efendi, Riaziye Muallimi: M. Şakir Efendi.

Hamidiye (öğrencisi; 75); M. evvel Mustafa Hilmi Efendi.

Mahmudiye (öğrencisi: 150): M. evvel, Abdullah Vahit Efendi, M. Sani; Mustafa Necip Efendi, M. Salis; Ahmet Hamdi Efendi.

Mecidiye (öğrenci: 180) M. evvel; Hafız Ahmet Efendi.

M. Sani; M. Şerif Efendi, M. Salis: Ahmet Hilmi Efendi.

Selimiye (öğrenci; 100) M. evvel, Muhammet Efendi, M. Sani Haci Halil Efendi, M. Salis Mustafa Efendi.

Orhaniye (öğrencisi; 115) Muallimi evvel: Abdülkadir Efendi, Muallimi Sani Hüseyin Efendi.

Orul kariyesi (öğrencisi 50) M. evvel Muhammet Sıtkı.

1905- Kaymakam Mahmut Celâlettin Bey.

Maarif Komisyonu Başkanı Kaymakam.

Azalar: Osman Efendi, Nuri Bey, Abdülkadir Behçet, Mazlum Efendi.

Veznedar: Yasin Efendi.

Rüştiye (öğrencisi 120) M. evvel, Hacı Mustafa Efendi, M. Sani Abdullah Efendi, M. Salis Ahmet Efendi, Riyziye Muallimi Cevdet Efendi, Yazı Şakir Efendi,

Hamidiye (öğrencisi 30) M. evvel Mustafa Hilmi.

Mecidiye (öğrencisi 150) M. evvel Hafız Ahmet, M. Sani Muhammet Şerif Efendi, M. Salis Emin Efendi.

Mahmudiye (öğrencisi 150) M. evvel Abdullah, M. Salis Mustafa Necip Efendi, M. Salis Hakkı Hilmi Efendi.

Selimiye (öğrencisi 160) M. Evvel Mehmet Efendi, M. Sani Yusuf Efendi, M. Sani Yusuf Efendi, M. Salis Mustafa Efendi.

Orhaniye (öğrencisi 30) Abdülkadir Efendi, Muallimi Sani Hüseyin Efendi.

Orul Köyü (öğrencisi 70) Mustafa Efendi.

Osmaniye (öğrencisi 30) M. evvel Hafız Muhammet.

1905 ve 1907 yıllarında Şehirde Bulunan Azınlık Okullarının İsmi Yeri ve Öğrenci Sayısı

Azınlık okulunun	Öğrenci sayısı
Adı	Yeri	Cinsi	1905	1907
Protestan	Kolej	Erkek	132	165
Protestan	Kolej	Kız	81	92
Protestan	Mardin Dağı	Erkek	37	43
Protestan	Mardin Dağı	Kız	59	67
Protestan	Kayacakık	Erkek	312	380
Protestan	Kayacakık	Kız	219	310
Protestan	Kurbu zencirli	Erkek	133	151
Latin	Tersandede	Erkek	135	115
Ermeni	Nersisyan Ç.B	Erkek	300	330
Ermeni	Kiristoros Ç.B	Kız	65	53
Ermeni	Vartanyan H.Z	Erkek	116	122
Ermeni	KAYACIK
Ermeni	Adanakan	Erkek	150	163
Ermeni	Eytamhane	Erkek	25	35
Ermeni	Hayganuşyan	Kız	250	310
Ermeni	İbdidadi kurbu	Erkek	135	180
Ermeni	Miryan alaybey	Erkek	60	65
Ermeni	İbdidadi t. Atik	Kız	30	32
Ermeni	Heres pişmanyan	Erkek oğ Kız	40	52

olmak üzere 19 azınlık okulunda okuyan azınlık sayısı 2.379 kişi; 8 İslâm okulunda okuyan İslâm sayısı: 780 kişidir.

1906 Kaymakam Mahmut Celalettin Bey, Maarif Komisyonu Başkanı: Kaymakam Azalar; Nuri Bey; Hacı Osman efendi; Abdulkadir Behçet: Mazlum efendi; Veznedar: Halil efendi.

Okullarda 1905 yılı ile aynı hocalar ve öğrenci sayısı var.

1907 Kaymakam Ali Osman Efendi.

Maarif Komisyonu Başkanı Kaymakam.

Azalar: Nuri Bey, Abdulkadir Bekir Küllü zade Hacı Osman Efendi; Mazlum Efendi, Veznedar Halil Efendi.

Rüştüye (öğrencisi 130) M. evvel Hacı Mustafa Efendi, M. Sani Abdullah Necip; M. Salis Ahmet Hamdi Efendi. Lisani Osmani Abdullah Necip Efendi, Yazı Muallimi M. Şakir Efendi. Bevvap M. Ali Efendi.

Hamdiye (öğrenci sayısı 75) M. E. Mustafa Efendi, M. S. Hasan Efendi.

Mecidiye (öğrenci sayısı 120) Muallimi evvel Yusuf Efendi, M. S. Ahmet Efendi, M. S. Bekir Efendi.

Mahmudiye (öğrencisi 109) M. E. Abdullah Efendi; M. S. Mustafa efendi, M. Salis Hakkı Efendi.

Süleymaniye (öğrencisi 80) M. evvel M. Sıtkı Efendi. M. Sani Mehmet Ali Efendi.

Osmaniye (öğrencisi 70) M. E. Hafız Muhammet Efendi. M. S. Hasan Efendi.

Selimiye (öğrencisi 110) M. E. Muhammet Efendi, M. S. Atıf Efendi, M. S. Mustafa Efendi.

Orhaniye (öğrencisi 60) M. E. Abdülkadir Efendi; M. S. Hüseyin Efendi.

Orul kariyesi (öğrencisi 60) M. E. Muhammet Şerif Efendi.

Lohan kariyesi (öğrencisi 64) M. evvel Mustafa Efendi.

1908 - Kaymakam, Mustafa Naili Maarif Komisyonu Başkanı, Kaymakam.

Azalar Nuri Bey, Abdülkadir Behçet Küllü Zade Hacı Osman Efendi, Zaifi zade Mazlum Veznedar ve Kâtip Halil Rami Efendi.

Rüştiye (öğrencisi 110) Muallimi evvel Hacı Mustafa Efendi, Muallimi sani Abdullah Necip Efendi, Muallimi salis Ahmet Hamdi Efendi. Hüsnü Hat Muallimi M. Şakir Efendi, Bevvap M. Ali Efendi.

Hamidiye (öğrencisi 75) M. E. Mustafa Efendi M. S; Hasan Efendi.

Mecidiye (öğrencisi 125) M. E; Muhammet Yusuf, M. S. Ahmet Efendi, M. S. Hasan Efendi.

Mahmudiye (öğrencisi 115) M. E. Abdullah Efendi, M. S. Mustafa Efendi M. S. Hakkı Efendi.

Efendi Selimiye (öğrencisi 115) M. E; Mehmet Efendi M. S. Atıf Efendi M. S. Mustafa.

Süleymaniye (öğrencisi 85) M. E. Muhammet Sıddık Efendi, M. S. M. Ali Efendi.

Osmaniye (öğrencisi 75) M. E. Hafız Ahmet Efendi; Muallim sani Muhammet Efendi

Orhaniye (öğrencisi 65) M. E. Abdülkadir M. S. Hüseyin

Orul köyü (öğrencisi 65) M. E. Mustafa Efendi.

Loham köyü (öğrencisi 65) M. evvel Bekir Efendi.

1910- Kaymakam Necmettin Bey.

Maarif Komisyonu Birinci Başkanı Kaymakam İkinci Başkan Abdullah Edip.

Azalar: Muhammet Ali Bey: Abdullah Efendi, Ömer Efendi: Komisyon Kâtibi: Ahmet Muhtar Efendi.

Mektebi İbdidaiye Müfettişi: Hacı Abdullah Edip.

Rüştiye (öğrencisi?) Muallimi evvel Abdullah Efendi: Muallimi sani Ahmet Efendi; Muallimi salis Süleyman Efendi, Hüsnü Hat Muallimi M. Şakir Efendi; Bevvap M. Ali Efendi.

Kız Rüştiye Mektebi: (öğrencisi 51) Muallimi evvel Fatma Hanım.

Osmaniye (öğrencisi 88) M. F. Hafız Muhammet Efendi, M. S. H. Muhammet Efendi.

Hamidiye (öğrenci 79) M. E. Mustafa, M. S. Hasan Efendi.

Mecidiye (öğrencisi 150) M. E. Yusuf M. S. Ahmet Efendi M. S. Hasan Efendi.

Orhaniye (öğrencisi 125) M. E. Abdulkadir Efendi, M. S. Hüseyin M. S. Muhammet Arif Efendi.

Mahmudiye (öğrencisi 144) M. S. Abdullah Vahit, M. S. Mustafa Necip. M. S. M: Şerif.

Süleymaniye (öğrencisi 72) N. S. Sıddık N. S. Mustafa Atıf Efendi.

Selimiye (öğrencisi 120) Muallimi evvel: Muhammet Efendi, Muallimi Sani: Mustafa Efendi: Muallimi salis Mustafa Efendi.

Orul Kariyesi (öğrenci sayısı 60) M; E, Hakkı.

Lohan Kariyesi (öğrencisi 48) M. E. Mustafa

1910 yılında Şehirde Bulunan Azınlık Okullarının İsmi, Yeri ve Öğrenci Sayısı

Okulun adı	Yeri	Cinsi	Öğrenci sayısı
Protestan	Kolej	Erkek	151
Protestan	Kolej	Kız	98
Protestan	Mardin Dağı	Erkek	45
Protestan	Mardin Dağı	Kız	73
Protestan	Kayacakık	Erkek	325
Protestan	Kayacakık	Kız	313
Protestan	Kurbu zencirli	Erkek	249
Latin	Tersandede	Erkek	244
Latin	Tersandede	Kız	115
Ermeni	Nersisyan Ç.B	Erkek	394
Ermeni	Kiristoros Ç.B	Kız	89
Ermeni	Vartanyan H.Z	Erkek	129
Ermeni	Kayacık
Ermeni	Adanakan	Erkek	181
Ermeni	Eytamhane	Erkek	55
Ermeni	Hayganuşyan	Kız	283
Ermeni	İbdidadi kurbu	Erkek	171
Ermeni	Miryan alaybey	Erkek	84
Ermeni	İbdidadi t. Atik	Kız	42
Ermeni	Heres pişmanyan	Erkek oğlu Kız	57

Uğurol BARLAS