Buğday Ziraati
A- Münavebeli susuzda (deştide) nadasa (felhane) veya baran yerine ekilir. Fireze (aniza) ekildiği nadirdir. Yalnız bazı ahvalda akdarı firezi aktarılmak sureti ile de ekilmektedir; fakat makbul olan birinci şekildir.
Bir sene buğday bir sene nadas üçüncü sene yine buğday ziraat edilir; (2) kuvvetli veya çiftliğe az çok yakın olan mamur bazı tarlalarda bir sene buğday, ertesi sene baran, üçüncü sene yine buğday olmak üzere evvelkine müşabih münavebe takip edilir. Baran yeri mütemadi nadasa tabi tutulmuş, çok iyi sürülmüş olduğundan nadastan kuvvetli ve binaenaleyh hasılatı yalnız nadas edilmiş tarlanınkinden ziyadedir. (3) Umumiyetlede bakliyeler yerine buğday ekilmektedir.
B: Ekilecek buğday nevinin intihabı: Tohumların vasıflar şunlardır:
Havran buğdayları: Ekilmekte olan buğdaylardan Havran buğdayları erkencidir. Boyları kısadır, fakat verimleri çoktur. Altı sıralıdır. Kavuzları yumuşak olduğundan kemale geldikten sonra çapuk döker. Onun için yolmasını geciktirmeye tahammülü yoktur; döker veya eğrilmiş olan başağı sapından kırılır. Akhavranda bu hassa, kırmızı havrandan çoktur.
Akhavran, Kırmızı havrandan daha erken kemale gelir. Patanak ve süt halinde iken kılçıkları beyazdır. Kırmızı havranınki ise yeşildir. Kardaşlanma derecesi iyidir.
Kırmızı havranda ve Akhavranda çiçek körü (açık sürme) çok görülmektedir. Kapalı kör “ustilogs (Tritia) nispeten azdır.
Daneleri kanbur, vasat cesamettedir, Akhavran, kırmızıdan daha küçüktür. Akhavranın danesinin kabuğu daha ince, sandır. Kırmızı havranınki bilakis kırmızıdır. Kırmızı havran danesi glotince zengindir. Parlaktır; bulgurluk için çok iyidir. Akhavran nişastaca nispeten zengindir. Fakat her ikisi de sert buğdaylardandır. Antep’te Bulgurlar kırmızı. Nişalığa ak havran aranı.
Yoksul yemez buğdayı: Akhavrana müşabih, keza kılçıkları beyaz yüksek boylu bir nevidir. Danesi parlak sarı, nişastalıdır; sert buğday cinsindendir. Mamafihun için çok iyidir. Pazarcık’ta ziraat edilmektedir.
Antep kırmızısı: Dört sıralı buğdaylardandır. Boylanır, kadeşlenme derecesi azdır. Geç kemale gelir; kavuzları serttir; kemale geldikten sonra dökülmez. Verimi azdır; piyase Havran buğdayları kadar bunu tutmaz; yalnız uncular gloteain yokluğundan dolayı unluk buğdaylara karıştırırlar.
Boylu olmasından dolayı kepir ova ve toprağı kaim ol kırmızısında görülmemiştir; paşada mukavemeti çoktur. Nadiren kapalı kör hastalığına müsap Antep kırmızısına tesadüf edilir.
Ak yazlık: Yazlık olarak ekilir; Antep’in serin ve İlk baharı mülayim olan mıntakalarında ziraati adet edilmiştir. Oldukça yumuşak bir buğdaydır. Nişastası zengin olduğundan unluk buğdaylara karıştırmakta, muhtelif maksatla nişasta çıkarmakta sarf olunur. Daneleri gayet ufak uçları sivridir. Kardaşlanma derecesi azdır.
Bu nevilerden en verimlisi Havran ve Yoksul yemez buğdaylarıdır; müsait toprak ve şeraitte bu neviler bire 10-30 verirler; susuzlukta ve fakir şeraitte bunların verimi bire (3-4) e düşer.
Antep kırmızısı iyi şeraitte bire 10-12 verir; adî şeraitte bire 4-6 verir. Yazlıkların bire nispetle verimi azdır; fakat da-neleri ufak ve muayyen miktar tohumluk geniş saha işgal ettiğinden ve tohum başına hasılatı iyi senelerde bire 8-10 olarak adî şeraitte bire (4) ü geçmez.
Buğday yeri nadastan evvel gübrelenirse çok iyi netice verir. Susuzda gübre buğday hasılatında 7 sene kadar hüsnü tesirini gösterir. Suluda (3-4) sene bu tesir hissedilir.
Arpa ziraati: 1 nadasa, (2) gübreli fireze (anıza) (3) bakliye nebatı kaldırılmış (anıza), (4) pamuk ak darı firezine ekmek adeti caridir.
Boz, iyi gübrelenmiş yerler yahut küllü yerler arpa ziraat için çok kıymetlidir. Altı kıran arpa suluya, diğerleri hem suluya hem deştiye (susuza) ekilir.
İki kıran arpalar: Ak arpa. (Aptülmuttalip arpası), sarı arpa» kara arpa ve küpeli arpa olmak üzere dört çeşittir. Bu arpalardan sarı arpa hemen vilâyetin her taralında ekilir, kara arpa Barak nahiyesi ile Fırat sahillerinde ekilmektedir, Küpeli arpada Barak nahiyesinde ziraat edilmektedir. Ak arpa şimdilik hemen Tılhaht çiftliğine münhasırdır. Altı kıran arpanın yalnız bir nevi vardır; çok kuvvetli yerlere ve suluya ekilir, kasaba civarındaki bostanlara, köylerde kuvvetli suluya verimi fazla olması ve boyu yüksek bulunmasına mepai bu arpa ekilmektedir.
Arpa ekim sırası itibari ile güzlük bakliyeden sonra ve buğdaydan evvel ekilir. Arpanın Zemheriden evvel pençe salması’ çok makbuldür. Böyle olan arpalar dondan müteessir olmaz fazla kardaşlanır; binaenaleyh verimi çok olur.
Arpalar ekseriyetle boysuz kaldığından alelekser el ile yolunur. Müstesna senelerde yahut kuvvetli yerlerde orakla biçilir. İki sıralı arpaların samanı, altı kıran samanından yumuşaktır.
Vilâyet dahilinde arpanın verimi bire beşte bire elliye kadar tahavvül eder.
Bazı seneler çok kıymet ihraz, bazı seneler kıymetten düşer. Ekinci hayvan ve yolması için her sene her halde arpa ekmektedir.
Çavdar ziraati
Çavdar ziraatı: Mıntakanın mahdut bazı kısımlarında icra edilir. Buraları ya gayet kıraçtır yahut sakinleri çavdar ekmeği yemek itiyadındadırlar. Bu itiyatta bulunan mahal birkaç köye münhasır kalır, umumiyetle çavdar arazisi fakir olan köylerde ekilmektedir. Bu gibi köylerde saman ihtiyacını telâfi etmek için çavdarın boylanması ve bu topraklarda yetişmesi onları teşvik eder. Antep’in Sam mıntakasında, İslâhiye’nin Kömürler civarında, Pazarcığın köylerinde ekilir. Ekim tarzı arpa ve buğdayın aynıdır.
Yolaf ziraati
Yolaf ziraati heman yok gibidir. Şaz kabilinden İslâhiye köylerinde bir iki tarla görülmüştür.
Pirinç ziraati
Vilâyetimizin güzide mahsullerinden birisi de çeltik ziraatidir. Pazarcık ve İslâhiye Antep’e ilhak edildikten sonra Antep’in diğer ziraatleri arasında bu ziraati de mühim bir mevki tutmuştur.
Pazarcıkta bu sene 17 harkta 12000 hektar araziye 124 ton çeltik ekilmiştir. Bunların vasatı hasılatı (5000) tondur.
İslâhiye’de İslâhiye, Keferdiz ve kısmen Hasa nahiyesinde pirinç ziraati icra edilmektedir. Burada (400) hektar araziye (40) ton çeltik ekilmektedir.
İslâhiye’nin (Kara su) pirinçleri emsali arasında pek mergup ve kıymeti ticariyesi yüksektir.
Ekim tarzı: Arazi döşeklere ve döşekler senelik münavebeye tabi tutulur. Yerin kuvvei inbatiyesine göre 4-12 senede bir defa ekilmek üzere münavebe tesis edilmiştir.
Çeltik firezine çeltik ekilmez, ekilirse hasılat ya hiç olmaz veyahut asgarî hadde mahsul alınır.
Hububat saire anızlerınde ekilir, tavalara taksim edilmeyerek salma ve daima su ile sulanır.
Bunun mahzurları hem hasılatın veriminin düşmesi hem de bataklık vücuda getirerek çeltik sahalarında sıhhatin muhtel olması sureti ile çok zararlıdır. Hububat ziraatının ıslahında bu
husus ayrıca izah edilecektir.
Çeltik tohumları muhteliftir; Şimdilik piyasada revaç bulan ve verimi iyi olan sarı pirinç taammüm etmektedir. Kırmızı ve beyaz pirinçler buna hemen yerini terk etmiştir. Bu günkü şeraiti ziraiye ye göre en iyi pirinç kazanan suyuna en iyi sahip olan ve tarlası kuvvetli bulunandır.
Çeltik Pazarcık ve İslâhiye’de Eylül Teşrinievvelde idrak] edilir; kasalarla biçilir ya höl edilerek yahut fabrikaya verilerek pirinç elde edilir. Müteferrik surette harman edilenler ekseriyetle höl edilerek dövülür. Maraş tüccarları Pazarcık’tan celp ettikleri ve geniş çeltik ekenler kısmen Maraş’ta bulunan çeltik fabrikasında dövdürürler.
Hasılât bire ondan bire yüze kadar tahavvül eder. Münavebe şeraitine riayetle kuvvetli hububat firezine ekilen çeltikten çek verim elde edilir Vilâyetin senevi ihracatı tondur.
Mısır darısı
Mısır darısı: köylümüzün (un) maddesi olduğu için sulu, köylerde suluya ve müsait olan yerlerde susuz tarlaya ekilmektedir.
Ekimi, lagat dökmek suretiyle icra edilir. Lagat dökmek, çiftin arkasından açılan çizgiye dane dane atmak demektir. Sık mahaller seyredilir.
Ziraat mevsimi, Marttan itibaren (31) temmuza kadardır; fakat erke ı ekilenler taze sarfiyat veya hasılatından istifade maksadiledir.
Danesinden istifade maksadı ile Temmuz iptidalarında, ziraat edilmektedir En geç ziraat zamanı 25 Temmuzdur. 31 temmuzdan sonra ekilenleri ekseriyetle kırağı vurur; hasılatı alınmaz. Alınabile evvelce bahsettiğim ilk Güz yağmurlarında çok telefatı mucip olur; kurumaz, kokar, çürür.
Gerek Kızılhisar ve gerek Orul darılarının en iyisi ve tohumluğa elverişli elanı söbeleği burununa kadar iyi teşekkül eden, sıraları düzgün olanıdır.
Mısır hasılâtı tohuma nispetle bire otuzdan yüze kadar alınır. Mısır hasılatının verimine tarlanın gübrelenmesi bilhassa yardım eder.
Gübreli felhan (gübreli nadas) mısır için en iyidir.
Mısır ekseri taraftarda salma sulu ile, bazı taraftarda tahtalarla, Mizar örül taraftarında da dolama maşara usulü ile sulanır. Dolama maşana usulü hepsine müreccah ve mısırın suyunu almasına, muntazam intaş ve teuebbütüne çok yardım eder.
Antep’te Mısır darbıza (sutamp tava gelmiş tarlaya) ekilir. totaş edip büyüdükten ve yükseldikten sonra birinci su ekimden (45) gün sonra, ikinci, üçüncü, dördüncü sular da on beşer gün fasıla He verilir. Su noksan olduğu veya ele geçineiliği zaman ikisi ile de hasılat kaldırılabilir.
İdrak eden Mısır kırılır, soyalar ya hol edilerek yahut gonllamak suretiyle daimlenir.
Mısırı orta mevsimde ekmek Antep ekincisi için çok istenmelidir.
Hol etmek: Darı söbeleklerini dairen madar saçarak merkezine çakılan kazığa bağlı hayvanı onun üzerinde dolaştırarak tırnakla danelemekten ibarettir.
Gomlamak: Söbelekleri birer miktar yere sererek (Gom) tabir ('dilen kuvvetli bir sırık parçasıyla birkaç adam münasip surette vurarak danelemek şeklidir.
Hol ile yapılan harmanda darı biraz toprakla bulaşır ve kirlenir; gomla elde edilenin danesi ona nisi eten daha temiz olur.
Her iki halde darının içi kurumuş olması şarttı.
Akdarı
Köylünün (un) için ektiği şeylerden birisi de akdarıdır; bilhassa çekirge istilâ senelerinde Antep ekincisini doyuran ak darı olmuştur.
Boz tahıl (appa, buğday) az istihsal edilip ekinci ambarı dolduramadığı ve yerde müsait tav bulduğu senelerde de ekincinin Mısır dansı gibi mütemmim bir mahsulüdür. Son seneler de Berutta açılan ispirto fabrikası mübayaatta hu Umduğu cihetle ihracat için de ekilmekte idi.
Fakat akdarı, toprağı çok yorar, çok emek ister bir mahsul olduğu için ekincilerimiz akdarıyı zaruret görmedikçe ekmemekte haklıdır. Umumiyetle susuz araziye ekilir, Ekim şekli yine lağat dökmek usuliyledir. Çengelli nevi makbuldür.
Hasılâtı tohuma nispetle bire yüze kadar çıkar, fakat hektara nisbetle1 buğday nispetini pek göçmez. Çok iyi sürülüp hazırlanmış tarlaya ekilir, tımarı, Mısır dansında olduğu gibi otunu aldırmaktır. Hol yaparak harman edilir.
Savrulduğu zaman kapçıklı ve zayıf daneli olanlar ayrılır. Bunlar sağılacak küçük baş hayvanlara iyi gelir. Kendisi de tavuğun yumurtlamasında faydalı addedilmektedir.
Gilgil darı
Akdarı nevinden bir nebattır. Yalnız sünbülesi dağnıktır Danelerinin kabuğu çok sert ve unu çok azdır. Hemen hemen glotini havidir. Tok tutmasından dolayı çok fakir olan Cerit köylüler kazançları olan diğer hububatı bununla tebdil ederek bunun unu ile geçinirler. Akdarı gibi ekilir, derilir; hasılâtı vasat derecededir. Akdarının iyi yetişemediği toprakta dâ yetişebilir.
