Memleketimiz: her yıl artış gösteren dış ticaret açtığını azaltmak hattâ kapatabilmek için öncelikle dış pazarlarda sürüm imkânı bulunan ürünler üretimini artırarak onları ihraç etmek zorundadır.

Tarımsal ürünlerimizden olan Antep fıstığı, geniş sürüm şansı olan önemli ve nadir bulunan ihraç megalarımızdan biridir. Bilindiği gibi; yüksek besin değerli bir gıda olan Antep fıstığı daha ziyade gıda sanayiinde kullanılmakta ve çerezlik olarak tüketilmektedir.

Türkiye’nin Antep fıstığı ağacı varlığı ve Antep fıstığı Üretim miktarları: Memleketimizde kuvvetli kök sistemi sayesinde Antep fıstığının daha ziyade diğer kültür bitkilerinin pek yetişemediği, engebeli, taşlık ve hafif topraklarda kolaylıkla yetişebilmesi bu bitkinin söz konusu arazileri en ekonomik bir şekiide değerlendiren bir kültür bitkisi olmasını sağlamaktadır. Diğer taraftan bu tip arazinin genellikle boş olmak üzere memleketimizde fazla miktarda bulunması Antep fıstığı bitkisinin önemini daha da artırmaktadır.

Türkiye’nin 1962-1969 yılları itibariyle Antep fıstığı ağacı varlığı ve Antep fıstığı üretim miktarları ile bunların endeksleri tablo 1’de gösterilmiştir.

Tablonun incelenmesinden de anlaşılacağı üzere, Antep fıstığı ağacı varlığının devamlı olarak bir artış seyri takip etmesine rağmen, Antep fıstığı üretim miktarlarında büyük bir dalgalanma görülmektedir. Bu durumun en önemli sebebi; Antep fıstığı tarımında ancak 2 ilâ 3 yılda bir bol ürün elde edilebilen bir periodisitenin bulunmasıdır. Yapılan araştırmalar Antep fıstığı üretiminde teknik tarım usullerinin tatbik edilmesi halinde söz konusu periodisitenin geniş ölçüde azalacağını dolayısiyle üretim miktarlarının oldukça düzenli bir seyir takip edebileceğini göstermiştir.

Yine tablo 1’e göre, 1962 yılında 10.126.000 adet olan Antep fıstığı ağacı varlığı en büyük artışı 1968 yılında göstermiş ve 1969 yılında 17 milyon adede ulaşmıştır. Şüphesiz burada sayıları belirtilen Antep fıstığı ağaçlarının hepsi ürün vermezler. Çok genç ağaçlarla, üründen düşmüş yeşil ağaçlardan Antep fıstığı elde edilmez. Halen memleketimizde kültür altına alınmış bulunan ve yukarıda sayıları verilen Antep fıstığı ağaçlarının yaklaşık olarak 2/3 si ürün çağında bulunmaktadır.

Yukarıda da belirtildiği üzere, Antep fıstığı üretiminde bilhassa periodisitenin mevcut olması sebebiyle 1962-1969 döneminde üretilen kırmızı kabuklu Antep fıstığı miktarı 5.100 tonla 18.700 ton arasında değişiklik arzetmiştir.

Halen üretilen bu Antep fıstığı miktarlarının yaklaşık olarak 3/4 ünü Gaziantep İlinde geriye kalan 1/4’i de önem sırasına göre, Urfa, Maraş, Adıyaman, Siirt v.s. illerde de üretilmektedir.

Tablo:1

Antep Fıstığı Ağacı Varlığı Ve Üretim Miktarları

(1963-1969)(1)

Yıllar	Fıstık ağacı (1000 adet)	Üretim(Ton)
1962	10.126	5.100
1963	10.334	9.890
1964	10.500	6.000
1965	10.750	8.170
1966	11.220	15.000
1967	11.520	8.500
1968	15.898	18.700
1969	17.000	5.625

Kaynak :

(1) D.İ.E. Tarım istatistikleri Özeti 1968, Ankara: 1969 s. 13 ve

(2) Tarım Bakanlığı dosyalarından alınmıştır. (Geçici rakamlardır)

Antep fıstığı Ticareti: Halen dünyada yıllık ticareti yapılan büyük bir kısmı kavlak çıtlak fıstık olmak üzere kavlak ve iç Antep fıstığı miktarları, 8.000 ila 12.000 ton arasında bir değişiklik arzetmektedir.

Dünyada devamlı olarak ve büyük miktarlarda Antep fıstığı ihraç eden memleketler Türkiye ile İran’dır. Bu memleketlerin dışında Antep fıstığı üretim miktarlarının fazla olduğu yıllarda dünya Antep fıstığı ticaretine ihracatçı memleket olarak, Afganistan, İtalya ve Suriye’de katılmaktadır. Bu izahattan da anlaşılacağı üzere, Antep fıstığı ihracatını ellerinde bulunduran dolayısıyla bu konuda birbirlerine rakip olan iki memleket Türkiye ile İran’dır. Elde edilen son istatistiklere göre, halen İran Antep fıstığı üretim miktarı bakımından Türkiye'ye ulaşmış, ihracat miktarı bakımından ise onu geçmiştir.

Yıllık 8.000 ile 12.000 ton olan Antep fıstığı ticaretine ithalatçı olarak

katılan başlıca memleketler; 6.000 ilâ 10.000 tonla Amerika Birleşik Devletleri,

250 ilâ 350 tonla Fransa, 200 ilâ 400 tonla diğer Batı Avrupa memleketleri

(bilhassa İsviçre, İngiltere, Batı Almanya ve Hollanda), 1.200 ilâ 1.500 tonla Arap Memleketleri (Suudi Arabistan, Lübnan, Kuveit, Irak v.s.) dir.

Tüketim alışkanlıkları sebebiyle bu memleketlerden A.B.D. ile Arap Memleketleri genel olarak kabuklu (kavlak-çıtlak), Batı Avrupa Memleketleri ise, iç Antep fıstığı ithal etmektedir.

Bu izahatlardan da kolaylıkla anlaşılacağı üzere, halen Antep fıstığı ticareti dolayısı ile tüketimi dünyanın ancak mahdut bir bölümünde yapılmaktadır. Söz konusu memleketlerde ve Antep fıstığına pazar olabilecek diğer memleketlerde tüketici alışkanlığının sağlanması ve geliştirilmesi, dünya piyasalarını daha uygun fiyatlarla Antep fıstığı arzı suretiyle ticareti yapılan Antep fıstığı miktarını ilk hamlede iki misline çıkarılmasının mümkün olabileceği tahmin edilebilir.

Türkiye’nin Antep fıstığı ihracatı: Memleketimizde Antep fıstığı ihracatı, normal yoldan ve kaçak olmak üzere iki şekilde yapılmaktadır. Her ne kadar kaçak olarak memleket dışına çıkartılan Antep fıstığı miktarlarını tesbit etmek mümkün değilse de bunların büyük miktarları baliğ olduğu söylenebilinir. Halen normal yoldan yapılan ihracat 12.7.1948 gün ve 7752 sayılı kanunla yürürlüğe giren Antep fıstığı ihracatının Denetlenmesine dair Tüzük esaslarına göre yapılmaktadır. Söz konusu Tüzük ve iki tadili bilhassa standardizasyon ve ihracat esasları bakımından günün şartlarına uymamaktadır.

Tablo II, 1952-68 yıllarında Memleketimizden normal yolda yapılan ve naturel kavlak Antep fıstığı ile iç Antep fıstığı ihracat miktarlarını ihracat yapılan memleketler itibariyle göstermektedir. Görüleceği gibi, Antep fıstığı ihracat miktarları da üretime paralel olarak düzenli bir seyir takip etmemektedir.

Antep fıstığı fiyatları üreticinin yeteri kadar teşkilâtlanmamış olması sebebi ile üretilen Antep fıstığı miktarlarına bağlı kalmaldır. Ürünün bol olduğu yıllarda fiyat düşük, kıt olduğu yıllarda fiyat yüksek olmaktadır.

1962-1968 yılları döneminde yıllık ortalama Antep fıstığı ihracat kıymeti 34,4 milyon liradır. Bu kıymetin %91,3’ü yalnız A.B.D. ’nden geriye kalan %6,7’si de Tablo II de verilen memleketlerden elde edilmiştir. Bu duruma göre A.B.D. Antep fıstığımızın tek pazarı durumunda bulunmaktadır. Bu hususta Antep fıstığı ihracat fiyatlarının teşekkülünde A.B.D. ’nin mahdut sayıdaki ithalâtçı firmanın en az bizim ihracatçı firmalar kadar söz sahibi olmalarını sağlamaktadır. İran’ın toplam Antep fıstığı ihracatının da 3/4’nün A.B.D. 'ince ithal edildiği düşünüldüğünde; dünya memleketlerinin önemli bir kısmının hiç Antep fıstığı tüketmedikleri Tablo: II de belirtilen memleketlerinde pek az miktarda Antep fıstığı tükettikleri anlaşılır.

Alınması gereken tetbirler: Antep fıstığı ihracattı dolayısıyla bu üründen elde edilen dövizi artırmak için alınması gereken tetbirleri şöylece özetlemek mümkündür. Dünya piyasalarına daha uygun fiyatlarla Antep fıstığı arzı için üretim maliyetini düşürücü tetbirler alınmalıdır. Bunun içinde bilhassa verimi artırıcı teknik ve ekonomik tetbirlerin alınması gerekli bulunmaktadır.

İran'la rekabet edebilmek için dünya piyasalarının tuttuğu iri ve gösterişli Antep fıstığı üretimine öncelik verilmelidir.

Dünya piyasaları taleplerine uygun olarak, Antep fıstığı standartlarının en kısa zamanda tesbit edilmesi ve yürürlüğe konulması gereklidir.

Mevcut Antep fıstığı pazarları geliştirilmeli ve yeni pazarlar aranmalıdır. Bunun içinde, diğer tarımsal ürünlerde olduğu gibi Antep fıstığında da bu görevi yapabilecek ya yeni bir ticaret organizasyonun kurulması yahutta mevcut kuruluş söz konusu hizmeti gerektiği şekilde yapabilecek şekilde geliştirilmelidir. Bu takdirde, dünya piyasalarında Antep fıstığına yeni talepler yaratılacağından halen tatbik edildiği gibi, düşük destekleme fiyatı tesbiti suretiyle üretimi sınırlama gibi hatalı bir görüşle kendiliğinden ortadan kalkacaktır.

Yeteri kapasitede modern depolama tesisleri ile Antep fıstığının tam işlenerek dünya piyasalarına arzedebilmesi için gerekli imkânlar sağlanmalıdır.

Gerekli ihracat fiyatlarını bulabilmeleri için başta Güney-Doğu Fıstık Tarım Satış Kooperatifleri Birliği olmak üzere, Antep fıstığı ihracat firmalarına uygun şartlarla ve yeti miktarlarda kredi verilmesi imkânları sağlanmalıdır.

Türkiye’nin Memleketler İtibariyle Kavlak ve İç Olarak Yaptığı Antep Fıstığı İhracat Miktarları (kg.)

(1962-1968)

Kavlak Fıstık

Memleketler	1962	1963	1964	1965	1966	1967	1968
AB.D.	5.209.500	3.020.069	2.756.143	2.949.100	1.484.000	3.473.000	2.195.000
B. Almanya	1.000	-	1.000	1.585	850	2.000	2.625
Fransa	-	-	-	-	-	1.000	4.000
İngiltere	1.050	1.500	1.000	-	500	1.290	500
Kıbrıs	9.700	7.700	2.000	5.000	-	4.000	5.000
İsviçre	19.700	-	-	-	1.000	4.000	2.500
Libya	2.200	25.00	1.000	3.680	4.900	2.800	-
Lübnan	3.000	55.000	54.450	6.500	-	2.300	-
S. Arabistan	4.000	4.533	5.940	6.500	-	2.300	-
Diğerleri	8.750	9.531	2.602	11.100	7.243	4.487	107.250
Toplam:	5.258.900	3.120.734	2.824.135	2.977.910	1.501.493	3.494.057	2.316.875

İç Fıstık

Memleketler	1962	1.963	1.964	1.965	1.966	1.967	1.968
AB.D.	33.000	-	69.500	125.707	6.150	-	-
B. Almanya	7.750	2.750	17.450	41.574	-	5.500	47.563
Fransa	10.000	3.500	-	33.000	9.150	1.000	22.275
İngiltere	-	500	7.550	250	-	800	-
Kıbrıs	1.575	1.550	-	-	-	-	-
İsviçre	12.100	5.000	20.250	16.500	-	16.000	34.575
Libya	-	-	-	-	-	-	-
Lübnan	1.000	-	123.650	7.900	-	-	-
S. Arabistan	-	-	-	1.000	-	2.960	5.423
Diğerleri	9.600	151	51.000	5.750	-	7.990	3.250
Toplam:	75.025	13.451	289.400	231.682	43.400	34.250	113.986

KAYNAK: D.İ.E. Dış Ticaret Yıllıkları ve Dış Ticaret Şubesi dosyalarından alınmıştır.

Antep fıstığı ihracatı ile ilgili başta asgari ihracat fiyatının fiyatını tesbiti olmak üzere çeşitli hususlarda İran’la iş birliği yapılmalıdır.

(*) Daha fazla bilgi için bak; Dr. Kemâl Kaptan, Dünyada ve Türkiye’de Antep fıstığı Ekonomisi ve problemleri Ziraat Ekonomisi Dergisi, Cilt 1, Sayı 1-2, Kasım 1969, Mart 2970, Ankara 7970, Sahife 54-97.