TÜRKİYE TÜRKLERİNİN ETNOGRAFİK TASNİFİ (*)

Kategori: Kültür
Konu: Gaziantep

Türkiyedeki Türklerin hepsi (Oğuz) oruğundandır. Oğuzlar Türkiyeye muhtelif zamanlarda üç büyük göç halinde geldiler; Birinci göç, Selçukilerle beraber gelen, Oğuzlardır. Bunlara, (Kınık Oğuzları) diyebiliriz; Çünkü Selçukî hanedanı Kınık boyundandı. Bu Oğuzlar Saltanattan başka, Artikiler, Atabekler, Benal oğulları, Danişmendliler, Menkûç oğulları gibi bir çok hükümetler kurdular.

İkinci göç Celâleddin Harzemşahla beraber gelen (Salur) Oğuzlarıdır. Salur hanedanı Kâşğarda Hakaniye devletini tesis etmişlerdi. Selçuk bu hükümetin Subaşısı iken başındaki (Yabgu) yani (İlbeyi) ile bozuştuğundan, Oğuzların bir kısmiyle Salur Oğuzlarından ayrılmıştı. Kara Hatayların Kâşğarı istila etmeleri üzerine Salur Oğuzları Harzem ülkesine göç ettiler. Cengiz istilâsı başlayınca, Celâleddin Jdarzemşahla beraber garbe geldiler. Celâlin şehadetinden sonra her tarafa dağıldılar.

Kanıklılar, Kalaçlar, Karakeçi, Bucak, Bayır, İlbeyli, Sarılar, Tekeler, Çavdarlar, Karamanlar, Kara papaklar ve hatta Osmanlıların ecdadı olan Kayılar bu göçe mensupturlar. Bunlar da Osmanlı devletinden başka, Aydın oğulları, Ramazan oğulları, Hamid oğullar, Dulkadirler gibi müteaddit hükümetler vücuda getirdiler. Harzem ülkesinde halâ Kayı, Salur, Çavdar, Teke, Sarılar, Karamanlar, Kara kalapaklardan iller ve boylar mevcuddur.

Üçüncü göç, Şarkî İranın (Farap) Kışlağında ve (Karacuk) yaylağında yaşayan Oğuzlardır. Bunlar da İlhanîler devrinde garbe göç ettiler. Korkut ata kitabı bu ile mensuptur. Bu Oğuzların başında (Bayındır) boyuna mensup bir Han vardı. Bu Hanlardan (Akkoyunlu) devleti doğdu. Tâbilerinden de (Karakoyunlu) devleti vücuda geldi. Korkut ata kitabının son Oğuznamesi, bu Oğuzların iki kolunu teşkil eden (Üçoklar) la (Bozoklar) ın münazaasını gösteriyor. Bu vaka üzerine Bozokların Bayındır hanedanından uzak yaşadığı bazı izlerden anlaşılıyor.

Bugün memleketimizde (Türkmen) adını taşıyanlar, bilhassa bu Bayındır Oğuzlarının Bozoklarıdır. Çünkü bunlar hükümet teşkil etmeyerek şimdiye kadar hep İI hayatı yaşadılar. Hükümet teşkil edip şehirlerde oturanlar (Türk) adını al dıkları halde bunlar eski (Türkmen) unvanlarını muhafaza ettiler. Anadoludaki Salur Oğuzlarının göçebeleri (Yürük) unvaniyle bunlardan tefrik olunmaktadır.

Bu üçüncü göçe ait Bozoklar, Yozgat sancağına (Bozok) unvanını veren Oğuzlardır. Bunlardan (Afşar) Boyu Aziziye ve Konya taraflarında otururlar, [İrandaki Afşarlar (Nadir şah) zamanında bir hükümet te teşkil etmişlerdi.)

Döğer Boyu Rakkada yaşar, Urfadaki Döğerler Türkçeyi unutmuşlardır. Beydili Boyu, Bozok Türkmenlerinin en çok olan kısmıdır. Türkmen Culabında, Carabulusta bulundukları gibi, Urfadaki Badilliler de bunların birer şubesidir. Diyarbakırın Karaca dağında yaşayan Terkân aşireti, Türkçeyi unutmasına rağmen, Beydili Boyundan olduğunu halâ unutmamıştır. Diyarbakır civarında bir Türkmen nahiyesi vardır ki köylerinden yalnız on kadarı Türkçeyi muhafaza etmiştir. Bunlar da Beydili Boyundan olduklarını iddia ediyorlar.

Suruçtaki Barazan ve Mardindeki Dahilcan (Kalaçlar) aşiretlerinde de (Badilli) namım taşıyan oymaklar mevcuddur.

Beydili Boyu müteaddit oymaklara ayrılmıştır. Carabulustaki oymaklardan biri (Karkın) ismini taşıyor.

Köylerden biri (Kayan: Kayı) ve ikisi (Bazır) isimlerini taşımaktadır. Bu üç isim, Oğuzun Bozok Boylarından üçünün adlarıdır. Türkmen Culabında Beydililerin mukaddes tanıdıkları bir âile vardır. Bu âilenin reisine (Budak beyi) ve (Turhan beyi) unvanları verilir.

Beydililerin müşterek reisi bu ocaktan ibarettir. Beydililerin umumuna beylik eden başka bir Hanedan daha varsa da şimdi münkarız olmuş, bugün hiç bir kudreti olmayan yalnız bir ferdi kalmıştır. Bireciğin (Barak) ları, Musulun (Tela’fer) Türkmenleriyle (Bayat) Türkmenleri, İranın Kakayıtlariyle Kaçarları, Akdeniz sahilinin Varsakları da bu üçüncü göçe mensuptur. Maamafih bu üç il, vaktile tek Oğuz ilinden ayrıldıkları için aralarında hiç bir fark yoktur.

Yazan: Merhum ZİYA GÖKALP

(*) Bu mekale Antebi ziyaretlerin de Ziya Gökalp merhum tarafından Gazisancak gazetesi için yazılmış ve bu gazetenin 2 Nisan 923 tarih ve 118 sayılı nüshasinde neşredilmişti.

GÖKALP, Z. " TÜRKİYE TÜRKLERİNİN ETNOGRAFİK TASNİFİ (*)". Başpınar Dergisi. ( 1939)

Anahtar Kelimeler: ibarettir, oguz, etmeleri, kasgarı, goc