FISTIK BİOLOJİSİNE, REKOLTENİN KALİTE VE KANTİTESİNE TESİR EDEN MÜHİM ZARARLILARDAN

ŞİRALI ZENK: (İDİOCERUS STALİ)

BAHÇE KÜLTÜRLERİ İSTASYONU MÜDÜRÜ

RAHMİ İĞDİR

Şiralı zenk Biolojik bakımından iki gruba bölünür:

1- Sıcak iklimlerde bulunan nev’i ki bunlar Mango Hoppers

Chapp ağaçlarında zarar ika eder. Hindistandan Formozaya kadar münteşirdir.

2- Mutedil iklimlerde bulunur. Kışı yumurta halinde geçirir. Larflar beş gömlek değiştirir. Doğu Kuzey Amerikada elma, ayva, armut, üzerinde zarar yapan tipleri vardır. Larf evvela tomurcukları, sonra yaprakları ve en nihazet gövdeyi emmek suretile zararlarını ika eder. Yumurtalarını kavak, söğüt, akdiken gibi ağaçlar üzerine tercihan bıraktıkları için, bunlardançit yapmamalıdır.

Fıstıklarımızda büyük zararları görülen şiralı zenk, ikinci gruba dahildir. İşbu zararlı büyük haşerat kitaplarında, ikinci derecede mühim parazit olduğu kaydedilmekte isede, Antep fıstıkları üzerindeki zararını görüpte birinci sınıf parazit olarak kabul etmemek kabil değildir.

YAŞAYIŞLAR

Yapılan tetkik ve araştırmalar necicesi varılan kanaata göre; şiralı Zenk dalların müntehasına yakın ve iyi teşekkül etmiş gözler içerisine yumurtular çatlaması gözlerin uyanmasile müterafik olup buda, mart sonu ve nisan iptidasına rastlamaktadır. Zararlı bidayette yaprak pirelerini (PSYLLA) andırır, sarı, yeşil renktedir.

Haziran sonlarında erginleşir, zararlının larflar ilk devrelerde fazla sıçramaz. Dal, yaprak, sürgünler üzerinde yürüyerek dolaşırlar. Devresini ikmal ettikçe sıçramağa başlarlar. Ergin hale geçen zararlı artık kanatlanmıştır. Bunların bulunduğu bir ağaç ziyaret edilecek olursa, on binlerce zararlının havalanması, yaprak, dal vesair akşama çarpmasından mütevellit büyük bir çatırtı husule gelir. Ergin haşere üçgen şeklindedir. Gözleri iri, baş tarafı şişkin olup nihanete. Mülayim geçen yıllarda kıştan müteessir olmadığından. Erginlerine fıstıklar üzerinde rastlanabilir.

ŞİRALI ZENK’İN FISTIK BİOLOJİSİNE TESİRİ VE EKONOMİK ZARARLARI:

Memleket Ekonomisinde mühim mevki işgal eden, Antep fıstığı bir çok zararının hücumuna maruz kalmakta, bu yüzden de büyük zararlara sebebiyet verilmektedir. İdiocerus Stali haşeresinin hortum yaralarından fıstık ağacı bir madde (kudret helvası) ifraz ettiği ve zararlıda yaprak bitlerine benzetildiği için (şiralı zenk) ismini almıştır. Zararlı hortumlu haşerelerdendir. Yumurtanın çatlamasile meydana gelen genç larflar yaşamalarını temin için hortumlarını çiçek, yaprak, yaprak sapı, süğün ve taze fıstık salkımları üzerine yerleştirirler. Binlerce haşerenin emmesiyle ağaçta genel bir durgunluk göze çarpar. Bunun neticesi olarakta taneler küçük. İçler zaif, ertesi sene mahsule yatacak çiçek gözleri (Kara gözler) inkişaf edemez. Bu suretle vegetatif gelişmede durgunluk müşahade edilir. Kurak giden yıllarda tesir daha büyüktür. Ağaç topraktan aldığı besi maddeleriyle sarfiyatı arasında bir muvazene kuramayacağından haziran dökümü şiddetli olur.

Buraya kadar izah edilen şiralı zenk haşeresinin fıstık ağaçlarına doğrudan doğruya yaptığı zararlar olup bunlar haricinde ve dolayısıyla diğer mühim zararları da vardır. Evvelcede izah edildiği veçhile hortum yaralarından sızan sakızlı ifrazat yaprak. Sürgün ve genç nesiç üzerini kapatır, onların hava ile alakasını keser. Haziran sonlarına doğru bu hal had bir devreye girmiş olur. Bir taraftan ağaç obur haşerelerin emdikleri öz suyun yerine yenisini tedarik etmek hususunda güçlükler çekerkne diğer taraftan da hortum yaralarını kapatmak için büyük fedakarlıklara katlanmak mecburiyetin dedir. Aynı zamanda yaprak ve genç nesiç üzeri ballı bir madde ile tıla edilmiş olduğundan Fizyolojik vazifelerini yapamaz. Bunun neticesi olarak tane, salkım, çiçek gözü teşekkülü üzerindeki tesir fazlalaşmış olur. Bu zararlının mevcut olduğu ağaçlardaki dermansızlık yeknazarda ve bariz olarak müşahede edildiği gibi böyle nebatların meyveleri de kalite ve kantite itibariyle düşük olur ve ekonomik değerleri o nispette azalır.

Bunlrdan başka; yara mahallerinden çıkan ballı maddeler bazı mantarların hücumuna maruz kalır ve onların yaşaması için uygun bir vasat hazırlanmış olur. Bioloji ve fıstıklardaki zararları kat’i olarak bilinememekle beraber Floospors pistacia mantarları böyle ağaçlarda fazla görülmektedir. Yaprak, dane, salkım ve saplarda toplu olarak ve sanki iğne batırılmış gibi siyah, nokta halindeki lekeciklerin mevcudiyeti mantarın karakteristik arazıdır. Musap olan ağaçlarda assimilation cihazından mühim bir kısım felce uğratılmış bulunduğundan yine ağacın genel yaşama durumuna tesiri mühimdir. Bu mantarında en büyük zararı salkım ve çiçek gözlerindedir. Kışı genç organlar dahilinde geçirdiğini tahmin ettiğimiz mantar. Çiçek gözlerini kurutması ile zararını fazlalaştırır. Hastalıklı ağaçlarda kuru göz ve dallara fazla raslanmaktadır.

MÜCADELESİ:

1- Tarım mücadele dairesindeki şiralı zenk dosyasındaki bazı raporlar da parazitinden bahsedilmekte isede buna ait hiç bir malumat verilmemektedir. Şayet muhitte böyle bir paraziti mevcut ise teksir edilerek mücadeienin biolojik bakımdan yapılması şayanı arzudur.

2- İlk baharda yumurtaların çatlamasıyla çıkan genç haşerelerin vücutları mücadele vasıtalarına hasastır. Aynı zamanda bu devrede yürüyerek dal ve yapraklarda gezdiklerinden püskürtülecek kimyevi maddelerin tesirinden kurtulamazlar. Bunun için yumurtaların çatlamasını müteakip (Fıstık çiçeklerinin bu devredeki hassasiyetleri göz önünde tutulmak şartiyle) Arap sabunu- yağ emülsiyonu, nikotin mahlülü ve emsali kontak ilaçlar püskürtülmelidir.

NETİCE:

Gerek doğrudan doğruya ve gerekse bilvasıta fıstık ağaçlarında zarar tevhit eden şiralı zenk ile mücadele edildiği takdirde rekoltanın gerek kalite ve gerekse kantite bakımından daha yüksek rakamlara ulaşacağı tabiidir. Milli ekonomide mühim bir mevki işgal eden ve ileride bu mevkii kuvvetlendirecek durumda bulunan fıstıkcılığın teşvik ve yayımı bu suretle sağlanmış olacaktır. Ehemmiyetine binaen ve vakit gaip edilmeden fıstıklardaki şiralı zenk ile savaşa derhal başlanmasını candan arzu ederiz.

LİTERATÖR

1- A. Balachowsy, L. Mensil.

Les insectes Nuisibles Aux Plantes cultivees, leurs moers leur destruction.

2- Dr. L. Rech.

Handbuch der pflanzen krenkheiten, tierische schaedlinge an nutzpflanzen.

3- Tarım Mücadele idiocerus Dos.