Arkeologlar, araçlarla yerleri kazıp Tarihî eserleri meydana çıkarırlar.

Bilimsel araştırıcılar da kalemlerile sondaj yaparak manevî değerleri gün ışığına çıkarırlar.

İşte değerli dil bilginimiz Ömer Asım Aksoy da 1959 dan bu yana, Antebimizin yetiştirdiği üç ünlü dilcimizi, bir çok emek vererek 5 tane kitap ve broşür yayınlıyarak bize tanıttı. Himmeti var olsun!

Şimdi Asım beyin bu üç dilci hakkındaki yayınlarını gözden geçirelim:

1- HASAN AYNÎ ve NAZM ÜL CEVAHİR

Antebimizin üç dilcilerinden biri olan Aynî Haşan Efendi Arapça-Farsça Türkçe manzum bir lügat kitabı yazmıştır. Kitabın adı, ebcet hesabile telif tarihi olan (1236-1821)i göstermektedir.

Asım bey bu kitap hakkında 30 sayfalık bir inceleme yapmış; bu etüd (1959) yılında Gaziantep Kültür Derneği tarafından Dernek yayınlarının 12 incisi olarak Gaziantep cihan matbaasında zarif bir kapak içinde bastırılarak yayınlanmıştır.

2- DÜRRÜ’N-NİZÂM ve NAZMÜ’L-CEVÂHÎR Haşan Aynî, NAZMÜ’L-CEVÂHÎR adlı manzum lügat kitabının adına önce (Dürrü’n-nizam) diye ad vermiş. Bu da gene epcet hesabile kitabın telif tarihi olan (1226-1811) i gösteriyor.

Asım 10 yıl sonra kitabının adını niçin deniştirdiğini ve iki ad altındaki ayni konudaki kitap arasında bir fark olup olmadığını bir güzel incelemiştir. Bu inceleme yazısı önce Türk dili araştırmaları yıllığı belleten 1960 ta yayınlanmış, sonra da Dil kurumu tarafından gene 1060 ta Ankarada Türk Tarih kurumu basım evinde bastırılmış ve yayınlanmıştır.

3- ŞEYH AHMET ve NAZMÜLLEÂL Mütercim Asım’ın 6 göbek yukarıdaki dedesi ünlü dilcimiz Şeyh Ahmed’in (NAZMÜ'L-LEÂL inciler dizisi) adlı Arapça Türkçe manzum bir lügat kitabı var. Asım bey bu kitabı tam 18 sene aramış, 19 uncu senede el yazması bir nüshasını bulmuş Buna dair de bir bilimsel inceleme yapmıştır

Bu inceleme yazısı (Türk Dili Araştırmaları yıllığı belleten 1959) da yayınlanmış, sonra Dil kurumu tarafından 1960 ta Ankarada Türk Tarih Kurumu Basımevinde bastırılıp okurların yararlanmasına sunulmuştur.

4- ŞEYH AHMET ve NAZM.ÜL-LEÂL ÜZERİNE (Tamamlayıcı bilgiler) Ömer Asım bey, Gaziantep köylerinden (ÇARPIN)lı şeyh Ahmed’in Antep köylerinde, il merkezinde ve ilçelerinde bu gün yaşıyan torunlariyle, ölen çocuklarını ve torunlarını ve bunlar hakkındaki rivayetleri Gaziantep’te yaptığı ve çok emek verdiği bir inceleme ile saptamış ve 10 sayfalık bir broşür meydana getirmiştir. Bu broşürde de Şeyh Ahmet ve Torunları hakkında tamamlayıcı bilgiler var. Bu kitapçık da Gaziantep Kültür Derneği’nin 26 sayılı yayını olarak Dernek tarafından 1961 yılında Gaziantep’te Yeni Matbaada bastırıldı, yayınlandı. Şimdi asıl sadede geliyorum:

5- MÜTERCİM ASIM

Çok zarif kapağı İstanbul’da yaptırılmış ve kendisi Ankara Üniversitesi basımevinde bastırılmış olan 60 sayfalık bu kitap, benim bu yazımda 5. sayıda yer almıştır ama, Asım Aksoy’un 34. eseridir.

Kitap, Dil Kurumunca yayınlanan (Türk Diline emek verenler) serisinin 2 dir.

Arapça bir Ata sözü var:

«Ev sahibi, evinde ne varsa onları daha iyi bilir.»

Asım Aksoy da bir Gaziantepli olduğu için, Adaşı ve hemşehrisi Mütercim Asım’ı hiç şüphesiz Antepli olmıyan bilginlerden daha iyi bilir. Evet Mütercim hakkında bir çok kitaplar ve yazılar yazılmış, ama bunların hiç biri bu zatı, Aksoy’un bu küçük kitabında anlattığı kadar anlatamamışlardır ve anlatamazlarda. Çünkü Mütercim Asım Kamus ve Burhan-ı kaatı çevirilerinde: «Bizim diyarda buna şöyle derler» diye bir çok Antepçe sözcükler kullanmıştır. Eski Arap harflerile yazılmış olan bu Antepçe kelimeleri ancak Antepli bir bilgin doğru okuyabilir, işte Asım Beyin (Mütercim Asım) kitabının bir özelliği de buradadır.

Şimdi kitaba geçelim:

Üç sayfalık bir giriş kısmından sonra kitabın kapsadığı bahisler şunlardır:

I- HAYATI

A. Ailesi, B. Kendisi, C. Karısı ve çocukları, Ç Eserleri,

II- SÖZLÜKLERİ

1 - Kamûs. A. Eserin aslı, müellifi, şârihi, B. Kamûs çevirisi. C. Kamûsta sözcük bulma. Ç Kamûs çevirisinden örnekler: Türkçe karşılıklar gösterdiğine dair örnekler. «Taşra Türkîsinde» veya «Bazı diyarda» ve «Bizim diyarda» dediğine örnekler. Müellifi tenkid ettiğine ve eklemeler yaptığına örnekler, çeviriye şarihin düşüncelerini de kattığır/a ve müellifle şarih arasında yargıcılık yaptığına örnekler, taşlamalarına örnekler, şakalar eklediğine örnekler, özel hayatile ve kişiliğile ilgili şeyler eklediğine örnekler, nezahete aykırı ve açık açık sözlere örnekler. D. VANKULU ile karşılaştırmalar.

2– BURHAN-I KAATI

A. Eserin aslı. B. Burhan ı Kaatı Çevirisi C. Burhân-ı kaatı çevirisinden örnekler: Türkçe karşılıklar gösterildiğine örnekler. «Bizim semtlerde, bizim diyarda» dediğine örnekler. Müellifin düzelttiğine örnekler eklemeler yaptığına örnekler.

3- TUHFE-İ Asım Tuhfe-i Asım adlı manzum lügat kitabından beytler.

III- ASIM TARİHİ

Asım tarihinden bir örnek ve çok ağdalı eski dil ile yazılmış bu örneğin bu günkü dile çevirisi. Ve son olarak bu eserde adı geçen kişilerle ve kitaplarla ilgili tarihler.

İşte kitabın içindeki bölümler ve konular bunlardır.

Bir okursanız bunun ne muazzam bir eser olduğunu anlarsınız, kâğıdı güzel, baskısı güzel, konusu güzel bir kitap bu. Edebiyatta böyle yazılması söylenmesi kolay görünüp de her kesin kolay yazamıyacağt ve yapamıyacağı şeye (sehl-i mümteni’) derler. Bunun anlamı: (yapmak her kesin elinden gelmiyen kolay) dır' İşte bu kitap öyle bir eserdir. Ömer Asım Aksoy’u Candan tebrik ederim.