MÜRETTEP DİVAN VE MANZUM LÜGAT YAZAN GAZİANTEP ŞAİRLERİ

Kategori: Folklor
Konu: Gaziantep

Divan: Eskiden Şairlerin Elifbe sırasına göre düzenledikleri şiir dergisi. Bunun adına: (MÜRETTEP DİVAN) denir.

Manzum lügat yazan, kimi şairler lügat kitapları adlarını TUHFE diye sunarlar.

(Tuhfe-i Vehbi), (Tuhfe-i Fedaî), (Tuhfe-i lugat-i Arabiyye) gibi.

Tuhfe: Armağan demektir.

Sümbülzade Vehbi’nin bir de (Nuhbe-i Vehbi) adlı, Farsçadan Türkçeye

Manzum lûğat kitabı var. NUHBE: Herşeyin iyisi, seçkini, seçilmişi demektir. Bunun Farsçası (Güzide) dir.

Bir de Arapça’dan Türkçe’ye (Sübha-i Sıbyan) adlı, küçük yaştaki öğrencilerin de kolayca ezberleyebilecekleri manzum lügat kitabı var. SÜBHA: Tessbih demektir (Sübha i sıbyan): Çocukların tesbihi demektir. Bu kitabın ezberlenmesi, çocuklar için tesbih çekmek kadar kolay olduğu için kitabın yazarı bu adı vermiş kitabına ve çok güzel yakıştırmış.

Manzum parçalar kolayca ezberlenebildikleri için, kimi lûgatçılar, lügat kitabı yazmak için nazım yolunu seçmişlerdir.

Manzum lügat yazmak, hem de Elifbe sırasına göre mürettep divan biçiminde yazmak, her babayiğit şairin kârı değil. Bu ince sanat, büyük bir kudret ve derin bilgi ister. Arapçadan Türkçeye, Farsçadan Türkçeye manzum lügat kitapları var, ama bu her iki dilden birden Türkçeye lügat kitabı yazmak aklın alacağı şeylerden değil. İşte bu ustalığı bizim Antepli manzum lûgatçılarımızdan birisi yapmış ve pekâlâ da başarmış. Aynı beyitte biri Arapça, öbürü Farsça iki kelimeyi almış ve anlamlarını da vermiş. Hârika şey doğrusu.

Şimdi manzum lûgatçılarımızı sunuyorum:

Adı	Eseri	Bibliyografya
Mütercim Asım s.37	Tuhfe-I lügat-i Arabiyye	Gaziantep büyükleri s.37
Ayni Hasan Efendi	Nazm-ül Cevahir	Gaziantep büyükleri s.13 Gaziantep meşahiri s.107
Şeyh Ahmet	Nazm-ül Leal	Gaziantep Büyükleri s.112
Fedai	Tuhte-I Fedai	Gaziantep Meşahiri s.25
Ayni Abdürrahman Zeyneddin, Ayni Abdürrahman Zeyreddin tuhfesi. Gaziantep büyükleri S.9

Bu beşinci lügat kitabının başında yazılı olan asıl Arapça adı şudur:

(Kitâb-üd- Dürret- ül - Mudîetü Fillugat-il - Arabiyyeti ) Türkçe anlamı şudur:

(Arapça lûgatlara ışık tutan, onları aydınlatan inci kitabı. )

Nazm-ül- leâl ve Nazm-ül- cevahir kitapları hakkında değerli dil bilginimiz Ömer Asım AKSOY, bilimsel birer broşür yayımlamış ve bu kudretli lûgatçı hemşehrilerile, bu mucize eserlerini bilim dünyasına tanıtmıştır. Bu broşürler, Gaziantep Kültür Derneği’nden istenebilir.

MÜRRETTEP DİVAN yazan Gaziantepli şairler de şunlardır:

Adı	Bibliyografya
Hakkı (Mehmet Emin oğlu İshak Paşa)	Keşf-ül- zunun zeyli cilt: 1 S.74
Reşid	Keşf-ül- zunun zeyli cilt 1 S.505
Ruhî (kilisli Mehmet oğlu) Mustafa	Keşf-ül- zunun zeyli Cilt: 1 S.506
Aynî (Nazm-ül- cevahir sahibi)	Keşf-ül- zunun zeyli S.520 ve Gaziantep büyükleri
Nâfi (Meşhur Münif Paşa’nın babası Abdünnafi Efendi)	Keşf-ül- Zunun Cilt: 1
Nuri (Battal oğlu Nureddin Mehmet Paşa)	Keşf-ül- zunun zeyli. Cilt :1 S. 535
Arzî Mehmet Dede	Gaziantep meşahiri. S.12
Şakir Baba	Gaziantep büyükleri S.156
Senâî	Gaziantep büyükleri S.10
Hasip Dürrî	Gaziantep büyükleri S.131
Aydî	Gaziantep büyükleri S.60
Hamdi Baba	Gaziantep büyükleri S.116
Mustafa Ağa (Nazlıoğlu)[1]
Halil Rifat Efendi (Merhum Zeki Savcı’nın babası	Gaziantep büyükleri S.108
Divan-i Hafız-ı Ayıntabî (Abdülmecid zade)	Gaziantep meşahiri S.56
Hafız Mehmet Ağa (Hasırcı Oğlu	Gaziantep büyükleri S.37

Bu 16 şairin yazdıkları Mürettep divanlardan: Hasip Dürrî divanı iki kez Gaziantep’te basılıp yayımlanmıştır. Aydî divanı da bir kere Gaziantep’te, bir kere de Ankarada basılmıştır. Her iki divan da Gaziantep Kültür derneği’nden istenebilir.

Aynî Hasan Efendi divanının da basılmış olduğu, yaygın olarak söylenir. Nafi Efendi divanının da basılı olduğunu işitmiştim. Öbür divanlardan bazılarının elyazması birer nüshalarının bu gün vereseleri ellerinde olduğunu tesbit ettim ama, bir kısmının da nerede olduğunu bilmem.

İşte benim bulabildiğim lugatçı ve divan şairlerimiz bu 20 şairdir. (Küçük Buhara) Divancı ve lûgatçı şairleri bu kadar az olamaz tabii. Üst tarafını da araştırıp gün ışığına çıkarmaları, sayın araştırmacılarımızdan, gönül dolusu dileğimdir.

Meselâ ünlü hemşerimlz Münif Paşa’nın; Soyca Antebin Topuz Ağa ailesinden olan meşhur Akif Paşa’nın da birer divan veya manzum lügat kitaplar olmadığını bize kim temin edebilir. Folklor konuları hazîneleri yeraltı madenleri gibidir. Sondaj ister kazı ister ama kazmayla değil de kalemle.

Yukarıda adları geçen şairler sayıca 21 tanedirler ama Aynî Hasan Efendi’nin adı hem lûgatçılarda, kem da divancılar sırasında geçtiği için, bir kaç satır yukarıda: (İşte benim bulabildiğim lûgatçı ve divan şairlerimiz bu 20 şairdir.) dedim

Aynî Hasan Efendi hem manzum lügat hem de divan yazdığı için bu 20 şairin birincisi, derya bir şairdir. Hepsi de nur içinde yatsınlar...

Not: Görülüyorki bu şairlerimizin büyük bir kısmı, ya (Gaziantep Meşâhîri) nden, ya da (Gaziantep büyükleri) nden alınmıştır. Bir çok emeklerle meydana gelen bu heriki kitapda Gaziantep Folkloruna ve tarihine ışık tutacak niteliktedirler. Lâkin mevcutları kalmamıştır.

Bunların yeniden 2.baskıları yapılabilse ne iyi olur!...

Şakir Sabri YENER

[1] Bu şairimizin adı hiç bir yerde geçmez. Elyazması Mürettep divanı, Gaziantep’te yakınlarından Süleyman HEKİM’dedir. Vakitle bu divanın basılması için teşebbüse geçildi ve Gaziantep Halkevi matbaasında da 4-5 forma kadar basıldı ama, Sonradan, galiba dili ağdalı görüldüğü için yayımından vazgeçildi. Belki şimdi bu formalardan birer nüsha Süleyman

HEKÎM’de dir.

YENER, Ş. " MÜRETTEP DİVAN VE MANZUM LÜGAT YAZAN GAZİANTEP ŞAİRLERİ". Gaziantep Kültür Dergisi. ( 1968)

Anahtar Kelimeler: pbibliyografyap, manzum, büyüklerip, yolunu, heriki