Gaziantep; Cumhuriyet devrinde, maarif sabasında da göze çarpacak kadar müsbet faaliyetler göstermiştir. Şöyle ki:

Lisemiz

933-934 ders senesi başından beri bütün sınıfları teşekkül etmiş olan ve dört yüze yakın mevcudu bulunan Lisemizin mazisini öğrenmek istersek yirmi iki sene evele kadar çıkmamız lâzım gelir: Gaziantep’te Orta tahsil müessesesi ilk defa 1911 tarihinde kurulmuştur. Bu, hamiyetli, Maarifi sever sekiz on Anteplinin teşebbüsü ile açılan hususi bir mektepti: Aynülmaarif idadisi. Tesisi zamanında mektebe Rüşti mezunlarından yirmi dört efendi kaydedilmişti. Ertesi sene ikinci sınıf ta teşekkül etmiş bulunuyordu. Tam bu sırada Ticaret idadisi” namı ile resmî bir idadi açılınca Aynülmaarifçiler, hususî müesseselerini oraya devrettiler.

Ticaret idadisinin 1913’ten 1920’ye kadar devam eden sekiz senelik bir ömrü vardır. Bu mektep, biri İhzarî dördü Asli olmak üzere beş sınıfı ihtiva ediyordu. İhzarî sınıfına ilk mektep mezunları kabul ediliyordu. Aynülmaarif idadisinden nakleden talebe ile İhzarî, birinci ve ikinci sınıflarını teşkil eden Ticaret idadisi ilk mezunlarını 1915 senesinde verdi. Bunlar beş efendiden ibarettir. On iki arkadaş idiler; fakat yedisi Umumî harpte mektebin son sınıfından askere alınmışlardı.

Bugün bu beş mezundan birisi vefat etmiş, ikisi hayata atılmış ve yalnız ikisi yüksek tahsilini ikmal eylemiş bulunuyor. Böylece iki düzüne arkadaş, yüksek tahsil sonuna kadar zaman ve hayatın eleğinden geçe geçe ikiye inmiştir.

1920 Nisan iptidasından 1921 Kânunuevvelinin, yirmi beşme kadar geçen zaman bir fıtrat devresidir. Çünkü ilk on ayı Gaziantep müdafaasına ve mütebakisi de Fransız işgaline tesadüf eder. Gaziantep'in istrihlâsı ile bu devre de kapanır. 1922 senesi iptidasında Ticaret idadisi yerine dokuz sınıflı bir Sultanî tesis olunmuştur. Bunun beş sınıfı İptidai ve dört sınıfı da Orta kısmı idi. Bir sene bu şekil devam ettikten sonra Sultanî ismi ‘’Lise” ye tahvil olundu ve sekizinci dokuzuncu sınıflar tevhit edilerek Talî kısım üç sınıfa indirildi. Bu suretle tam devreli Liseler de on iki seneden on bir seneye inmiş oldu ve yalnız birinci devresi bulunan mekteplere (Orta mektep) ismi verildi. (1923-1924). Gaziantep orta mektebi bu tarihten 1933 şubatı iptidasına kadar devam etti. Ancak 1926-1927 ders senesinden itibaren Orta mektep mezunlarını kabul eden iki sınıflı bir pedagoji kısmı da tesis olunmuştu. 1932-1933 ders senesinde yeni talebe alınmamak ve İkinciye geçmiş olan sınıfı da bu sene zarfında ikmal ettirerek mezun etmek sureti ile bu kısım dahî nihayet buldu.

1933 Şubatının birinci günü Bu Gaziantep Lisesinin açıldığı tarihtir. Bir taraftan pedagoji sınıfı son aylarını yaşarken diğer taraftan ikinci devrenin birinci sınıfı filizlenmeğe başlamıştı.

933 senesinde Gaziantep halkının yardımı ile dört dershaneli bir pavyon ve bu sene geniş bir konferans ve temsil salonu ilâve edilen. Lisemizin geçen sene bütün sınıfları teşekkül etmiştir. 933-934 ders yılında dört yüze yetişen Lise mevcudu bu sene 450’yi geçmiştir.

(Fotoğraf): Lisemizin açılış resminden bir intiba

(Fotoğraf):Gaziantep lisesinin umumi görünüşü

İlk mektepler

Mezun talebe adedi:

Gaziantep ve kaza merkezlerindeki ilk mekteplerden 923-924 ders senesinde 60 ve 932-933 senesinde 234 talebe mezun olmuştur.

Köy mekteplerinden 923-924 senesinde bir tek mezun yokken; 932-933 senesinde 213 talebe mezun olmuştur.

Müdavim talebe adedi:

923-924 senesinde ilk mektep müdavimlerinin adedi 2696 iken; 932-933 senesinde Gaziantep ilk mekteplerine kız ve erkek 6233 talebe devam etmektedir, (ki; bu miktar 931 senesinden 1500 fazladır.)

İlk mektep muallimleri;:

923-924 senesinde muallim adedi 105 iken 932- 933 senesinde bu adet (172)’yi bulmuştur.

Mektep adedi:

923-924 senesinde 63 olan mektep adedi 932-933 sene sinde 76’ya bağlı olmuş ve 933-934 senesinde 81’e çıkmıştır.

Bunlardan başka eskiden mevcut harap köy mektepleri yıkılarak köylü tarafından büyük bir istekle yerine yeni ve asri mektep binaları yapılmıştır.

934 senesinde ikisi İslahiye ve Nizip’te, biri Fevzipaşa nahiyesinde olmak üzere üç beş dershaneli ve hep si de köyde olmak üzere Maarif vekâletinin plânına göre (30) üç dershaneli mektebin temeli atılmıştır. Bunlardan Nizip mektebi bitmiştir. Fevzipaşa bitmek üzeredir. Köy mekteplerinden de (25) mektep ikmal edilmiş ve çalışmaya başlamıştır. Kalan beş mektep te önümüzdeki sene ikmal edilecektir.

Bugün bu mekteplerde muallimler seve seve çalışmaktadırlar.

Millet mektebi dershaneleri

Cumhuriyet’ten evvel vilâyetimizde Halk dershaneleri olmadığı için; halkı okutma faaliyetine tesadüf edilemez. 932-933 senesinde vilâyet dahilinde; kadın erkek 86 Millet mektebi dershaneleri hali faaliyette idi. Bunlara müdavim talebe adedi 106’sı kadın olmak üzere 2347’dir.

Halk okuma odası

932-933 Senesi hali faaliyette bulunan Halk okuma odasında her nevi gazete, risale, mecmua ile yüzlerce cilt kitap umumun okumasına açılarak buraya tekmil memleket okur ya zarları devam etmiş ve azami istifadeler temin edilmiştir.

Tahsil çağındaki çocuklar:

923-924 Senesinde mekteplere okumak için müracaat edem talebenin % de nispeti pekte haizi ehemmiyet bir yekûna baliğ olmaz iken bugün bu nispet, şayanı kayıt bir surette artmıştır. Her sene mekteplere adeta tehacüm vuku bulmakta ve bugünkü mektep binaları artık talebenin istiabına katiyen kâfi gelmemektedir.

(Fotoğraf): İsmet Paşa İlk Mektebi

Mektep levazımı:

Mekteplerde mevcut eski sıralar, her sene yenisi yaptırılmak sureti ile değiştirilmiş ve halen mekteplerde bu sistem sıralar hemen hemen hiç kalmamış gibidir.

Cumhuriyetin ilânından itibaren geçen on sene zarfında mekteplerimizdeki vesaiti dersiye ihtiyacının giderilmesi işi de başarılmış ve 927-928 dersi senesinde dört bin küsur liralık levâzımı dersiye getirtilmiştir. Bundan sonraki senelerde de bu ihtiyacın imkân nispetinde her sene izalesine çalışılmaktadır.

Himaye heyetleri:

930-931 Ders senesinde tevekkül eden mektep himaye heyetleri geçen üç sene gibi kısa bir müddet zarfında şayanı takdir çalışmalar göstermiştir. Bu üç sene içinde, muhtelif mekteplerdeki fakir çocukları yedirmiş; giydirmiş; sıhhatlerine bakmış; Kitap ihtiyaçlarını ve ders levazımlarını temin etmek sureti ile bu fakir zekâları Millet ve memlekete nafi birer uzuv olarak yetiştirmiştir. Himaye heyetinin ve H. Etfal cemiyetinin iştiraki le geçen sene mekteplerdeki 250 fakir talebeye sıcak öğle yemeği verilmiş; evvelce kansız cansız cılız vücutlu bu yayrucuklar sene sonunda birer gürbüz Türk çocuğu olmuşlardır.

Mektep müsâmereleri:

Her sene; her mektebin kendi binası dahilinde verdiği müsamereler fevkalade rağbet görmüştür. Buraya kadın, erkek binlerce veliler büyük bir tehalükle koşmuş ve şayanı hayret bir alâka ile bu müsamereler takip edilmiştir. Bahçesi müsait mekteplerin müsamerelerinde üç bini mütecaviz temaşaçı bulunduğu vaki olmuştur. Miniminilerin yaptıkları millî, vatani içtimai temsiller; okudukları vatarî şarkılar yaptıkları terbiyevi rondlar, rakıslarla halkın tenviri efkârına büyük hizmetlerde bulunulmuştur.

Millî bayramlar:

Mektepler tarafından, bütün heyecanı ile tesit edilen milli bayramların da halk üzerinde bıraktığı intibalar; inkılâp yolun da halkın ruhlarında oynadığı roller şayanı kayttir. Mektepliler tarafından yapılan, timsaller, tertip edilen muhteşem ve cazip alaylar; mini minilerin göz, alan vaziyetleri,, inkılâbı tespit işlerinde mühim âmillerden sayılabilecek bit canlılıkta ölmüştür.

(Fotoğraf)

Sakarya İlk Mektebi