Nazik arkadaşlarımın bana muntazaman göndermek lütfunda bulundukları (IŞIK) ve (AK-YOL) gazetelerinin geçen haftaki sayılarında adeta müjdeli bir haber vardı: (Kömür ucuzladı.) Bir de baktım odun kömürünün kilosu Gaziantep’te 100 kuruştan 65 kuruşa düşmüş. Aman savın hemşerilerim, sayın vatandaşlar ne yapıyorsunuz? Bu havadis bütün Türkiye’de, hele bizim taraflarda ormanın kökünün tamamen kurumakta olduğunu alarm eden çok kötü, çok acı bir haber. Çünkü en iyi cins odun kömürünün bir kilogramının kalorisi 2000 – 2700 bulunduğu halde, Zonguldak yıkanmış kömürünün kalorisi 7000 – 7200 yakınında ve Garp Linyitleri işletmesinin Tavşanlı ilçesinin Tunç bilek havzasından çıkarılan kömürün ki buda linyit olmayıp taş kömürüdür ortalama kalorisi 4500 ve Emet ilçesine bağlı Değirmi saz ocağının çıkarmakta olduğu taş kömürü ise 6000 yakınlarındadır. Meselâ yuvarlak rakam olan Değirmi sazla odun kömürünü mukayese edersek bize ısı veren kalori esasına göre bu kömürün tonunun Gaziantep’te 1950 liraya satılması gerekmektedir. Halbuki yıkanarak ebatlarına göre sınıflandırılmış 10 – 18 ve 18 – 50 m-m ve 50 milimetreden daha büyük çapta elle ayıklanmış iri parça kömürün paçal ortalama fiyatı Değirmi sazda (76) ve Gaziantep’e kadar nakliyatı dahil 123 TL. tutmaktadır. Tunç bilek kömürünün kalorisi esasına göre odun kömüründen 2.25 defa daha kuvvetli olmasına karşılık ortalama fiyatı (61) TL. olup, Tunç bilek Gaziantep navlun dahil 108 TL. dır; Yani kilosunu yuvarlak hesap 10 kuruş alırsak odun kömürüne nazaran ucuzluk orantısı: 2,15x6,5= 14 olur : Yani tekrarlıyayım ki Tunç bilek kömürü odun kömüründen 14 defa, daha ucuzdur ve h yat seviyeleri bizden çok üstün olan Avrupa’da nispeten fakirce, hatta orta halli aileler yemeklerini bu sobalar üzerinde pişirirler, sularını bundan ısıtırlar ve turunçgillerin, fındığın, fıstığın ve cevizin kabuklarını, kurutup, ilk tutuşturucu ve yakıta yardımcı olarak beraber kullanırlar.

Tunç bilekten Gaziantep’e bir ton kömürün taşıma ücreti her hangi bir vatandaş için (97,85) TL olup bu iş kömür satış müessesesinden mutemetlik almış biri eliyle yapıldığı takdirde (47,00) liradır. Ve hesabını bilen her kimse veya müessesenin bu işi mutemetlikler eliyle yapması uygundur. Öbür yandan Değirmi saz kömürünün kalorisi yüksek bulunması itibariyle haklı olarak tercihen daha çok Endüstri kömürü sayılmakta ve bu şekilde satış yapılmaktadır; Esasen bu mıntıkanın istihsali birkaç sene sonra tamamen bitmiş olacaktır.

LİNYİT SOBASI NASIL YAKILIR?

Garp Linyitleri işletmesinin birbirinden uzak muhtelif dört bölgesindeki havzalarında istihsal ettiği kömürlerin hemen hemen hepsi fazla uçucu madde ihtiva edip uzun alevlidir ve yakma bilmeyenler bunu fazla isli, dumanlı, pis kokar, zahmetli zannederler ve maalesef böyle bir kötü propaganda yaygın haldedir; halbuki yakma tekniğini bilenler ve belli çok basit usulleri uygulayanlar bunun ne kadar hatalı ve bâtıl olduğunu bizzat göreceklerdir: Bütün marifet sobayı alt kapaktan değil, en üstünden ufki duran daire şeklindeki kapağı kaldırıp oradan yakmaktadır. Bu suretle terkibinde plastik maddeler, naylonlar, türlü benzol, makine yağları, katran naftalin, sabun, suni kumaş vesaire gibi binlerce cisim imal olunan asıl cevherli madde yani gaz kaçıp gitmeden değerlenip, zerresi dahi ziyana uğramadan yanar. Aksi halde yani alttan yakıldığı takdirde sobanın ortalarında ve üstünde kalan kömür yığını yüksek derecede ısınınca ortalamanın yüzde 25 – 40 yakınında olan bu cevherli gazları damıtarak kusup boruları doldurur, tıkar ve birden o kadar çok gaz çıkar ki soba bunu hazmedip yakamaz: Tabi ortalığında toz, duman ve pis koku kaplar. Borular ise iyice tıkanıp, makta daralır, daraldıkça daha çok boğulur, husule gelen katranlar damlayıp ortalığı kirletir ve bir zaman gelir soba hiç yanmaz olur. Alttan yakılan soba boruları bir kış mevsiminde 5-6 defa temizlenmek isterken, üstten yakıldığı taktirde bu dönen en çok iki defadır. Soba en üstüne 15-20 santimetre kalıncaya kadar kömürle doldurulur, bunun üzerinde kuru kırık tahta parçaları, çam kozalağı veya çıra gibi şeylerden bir kaçı veya yalnız biri konur, sobaya konan kömürün bir avuç kadarı da bunlarla karıştırılır ve bu yemleme maddesi yakılıp tutuşturulur Ondan sonra ilk bakışta pek birden bire olmasa da kalorifer gibi değişmeyen bir ısı ile yavaş yavaş tatlı sesler çıkararak, çatırdayarak yanmaya başlar. Alttan yakılan sobanın bir dolusu 6-7 saat sürerse yukarda anlattığımız şekilde üstten yakıldığı takdirde en azından 12-16 saat kadar sürer. Eğer kömür Zonguldak kömürü̈ ise soba küçük hacimde yani küçük numaralı olsa bile ömrü̈ en azından 20-22 saattir. Sobaların cinsine gelince : Her nev’i içinde ateş tuğlası bulunan maden kömürü sobaları elverişlidir, şu Şakır Zümre, veya Zonguldak tipi sobalar. Soba borularının mümkün mertebe geniş çapta olması, kurulduğu salon veya oda da uzunluğuna fazla dolaşması, fakat elden geldiği kadar az dirsekli bulunmasında önemlidir.

Ayrıca Kömür Satış ve Tevzi Müessesesinin çıkardığı broşürlerden veya ayni müessese ile yazışma yolu ile özel ve çok verimli başka soba tipleri öğrenmek, bulmak da mümkün ve tavsiyeye şayandır. Uzun alevli, gazlı kömür yakan sobaların alttan yakılan özel duman hücrelileri de vardır. Yazıma şu istatistik bilgisini koymadan geçemiyorum:

(Teknik haber Eylül 18 sayı:94 )

Almanya’da 1935 yılında kullanılan:

Yakıt Cinsi	Yüzdesi
Linyit birikendi	38,15
Taş kömür	31,90
Kok	13,37
Odun	11,40
Hava gazı	3,02
Turp	2,06 linyitten sonra gelen bir cins kömür
Elektrik	0,10
	100,00

Türkiye’de 1948 yılında kullanılan yakıt nispetleri:

Yakıt Cinsi	Yüzdesi
Odun	72,20
Taş kömür	2,00
Linyit	3,25
Kok	4,70
Hava gazı	0,45
Tezek ve benzerleri	17,40
	100,00

görülüyor ki bizim memlekette ısıtma yakıtı olarak kullanılan maddelerin dörtte üçüne yakını maalesef odundur, yani usulsüz kesilen yakılan yıkılan ormanlardır ve yüzde yirmisine yakımda dünyanın hiç bir yerinde yakılmayan, bilinmeyen ve belki duyulmayan kokar yakıt yani tezektir ki buda tarım için büyük bir ziyan ve kusurdur.

Kok hariç bütün Zonguldak ve Garp Linyitleri taş kömürleri tamamen serbest bırakılmış olup, isteyen müessese fabrika ve vatandaşlar istedikleri cinsten, istedikleri kadar sipariş verip alabilirler, ancak hükümet müesseselerindeki hiçte güç olmayan formaliteyi öğrenip bilmek ve başlangıçta bunun basit zorluklarını hoş görüp alışmak en doğrusu bu alışverişleri büyük şehirlerde resmi kömür ajanları mutemetler eliyle yapmakta sayılmayacak kadar avantajlar ve ucuzluk vardır

(Işık ve Ak Yol Gazetelerinden)