Sayın İhsan Gürsan Ticaret Bakanı

Ankara

Gaziantep Fıstık Tarım Satış Kooperatifinin mali kifayetsizliği ve Ziraat Bankası mevzuatının müsadesizliği yüzünden: Gaziantep, Nizip ve havalisindeki fıstık müstahsillerinin düştükleri perişan durumu, 3.1.1962 günü makamınızda sizi ziyaret ederek, anlatmıştım.

Tek mahsule bakan ve 4 seneden beri ancak bu yıl normal rekolte irdak eden bu bölge halkının daha fazla baklemeğe takatları olmadığından, bu meselenin, Bakanlığınızca, acele ele alınması ricasile, keyfiyeti size yazılı olarak arzediyorum. Malum alileri olduğu üzere; yurdumuzda Antep fıstığı, esas itbarile Gaziantep, Nizip ve ona civar olan mıntıkalarda yetişmektedir. Her ne kadar, Türkiye haricinde İran ile Sicilya’da da b fıstık yetişmekte ise de miktar itibarile bugün için, ihracatımız üzerinde müessir olacak derecede değildir.

Ayıntap fıstığından, senede vasati olarak, 5.000-6.000 tonu Amerika’ya ihraç olunur ve yurda takriben 5 milyon dolar civarında bir döviz temin edilir. Bu fıstıklar kavlatılmış ve ağızları çatlatılmış bir halde 76 veya yüz kiloluk standart çuvallarda ihriac olunur. Ayıntap fıstığı belli başlı iki büyük ve altı vasat derecede Amerikan firması tarafından ithal edilerek orada kurulmuş bulunan tesislerde tuzlanarak, piyasaya arz olunurlar.

Bunun haricinde Suriye ve Lübnan vasıtasile takriben senede 1.000 ton civarında Ayıntap fıstığının Amerika’ya sevkedildiği malumdur.

Şu hale göre, Ayıntap fıstığının senelik ihraç miktarı 6.000 ila 7.000 ton civarındadır.

1961 Yılı fıstık mahsulü bu bölgelerde normal olmuştur. Bun mukabil, yurdumuzda 7 seneden beri süren şiddetli kuraklık tesirini bu mıntıkada da göstermiştir. Son senelerde ticaret sahasında hüküm süren durgunluk sebebile ayrıca bir para kıtlığı ve sermaye darlığı da mevcuttur. Bu sebeplerden dolayı tüccarlar ve ihracatçılar fıstık satın almaya hevesli görünmemektedirler.

Bütün bunlara ilaveten Gaziantep Fıstık Tarım Satış Kooperatifinin, piyasada bir istikrar unsuru rolünü oynıyamaması durumu çok ağırlaştırmaktadır.

Fıstık piyasasını yakından takibeden, Amerikan firmalarının Gaziantep’te bulunan müesseseleri ise, mubayaaya girişmiyerek, fiatların asgari hadde düşmesini beklemektedirler. Vaziyetin ciddiyetini anlatmak için, geçen sene beher kilosu 11 liraya kadar borsada muamele gören fıstığın, bugün beher kilosunun 4 lira civarında olduğunu söylemek kafidir. İşin asıl fecaatı; gıda tedariki için malını satmaya mecbur olan fıstık müstahsilleri kilosu 4 liraya dahi ciddi alıcı bulamamaktadırlar.

1961 Yılı fıstık piyasası açıldığı zaman, Gaziantep Fıstık Tarım Satış Koperatifi 30 Eylül 1961 tarihinde de mubayaaya başlamış ve fıstığın beher kilosu için barem fiatı olarak 525 kuruş tesbit edilmiştir. ancak şimdiye kadar müstahsile mal bedelinin yüzde 100 nü ödeyen kooperatif bu kerre yüzde 20 marj tatbikine başlamıştır. Müstahsilin şikayeti üzerine, birlik idare heyeti 13.10.1961 tarihinde bir karar vererek, fıstık bedelinin yüzde 100’nü ödemeğe başlamıştır. Bu arada Ziraat Bankası tarafından marj miktarı yüzde 10’a indirilmiş kooperatifde 8.11.1961 tarhine kadar, takriben 300.000 küsur lira nakıt sermayesile bu yüzde 10’ları karşılamış ve bu suretle fıstık satın almaya devam etmişter. Ancak bu tarihten sonra, kredinin kulanılması için icabın yüzde 10 meblağa Kooperatif sahip olmadığından, bankanın bahar kilo fıstığa ödediği miktarı yani barem fiatı nakıs yüzde 10 (525,50=475 kuruş) u müstahsile vermiştir. Fakat yukarıda izah olunduğu gibi henüz tüccarlar, ihracatçılar piyasaya girmediğinden, mubayaya, tek alçı olarak, Kooperatif yapmakta ve aldığı fıstıkları günlük piyasa üzerinden Ziraat Bankasına terhin etmeğe mecbur tutulmuştur. Kooperatifin bu şeklinde işletilen satınalma mekanizmasından dolayı fıstığın piyasa fiatı derhal ödeme seviyesine düşmekte yani 525 baremi üzerinden bugün satılan fıstık için yüzde 10 eksiği ile müstahsile ödenen 475 kuruş ertesi günü piyasa fiatına esas olmakta ve daha ertesi günü ise, 475-50=425 kuruşa otomatikman düşmekte ve bu suretle fasit bir dairenin iççerisine girmiş olmaktadır.

Kooperatif; kendisine Ziraat Bankası tarafından tahsis edilen 25 milyon lira kredinin, yukarıda izah edilen sebeplerden dolayı bugüne kadar ancak 3 milyonunu sarf edebilmiştir. Bir taraftan 22 milyon lira kredi emrine amade bulunan Kooperatifin böylece acz haline düşmesi diğer taraftan fıstık müstahsilinin iztirap içinde kıvranması, dünyanın başka bir yerinde kolayca eşine tesadüf edilemeyecek garip ve acıklı bir manzaradır.

3.1.1962 Günü Ziraat Bankası Umum Müdürünü bizzat ziyaret ederek, vaziyeti bütün çıplaklığı ile kendisine anlattım ve verilmiş olup da henüz kullanılmıyan 22 milyon liranın fıstık piyasasına intikal ettirilmesi için bir formül rica ettim. Umum müdür; Ziraat Bankasının şimdiye kadar, Kooperatifler yüzünden 300 milyon lira zarara uğradığını ifade etmiş, kendisinin bu hususta daha fazla bir şey yapamıyacağını söylemiş ve fıstık müstahsilinin alivre satışlarla kendilerini koruyabileceklerini ilave etmiştir. Ziraat Bankasının Ayıntap fıstığı, fıstık piyasası ve fıstık birliğinin bünyeve fonksiyonu hakkında kamil bik malumata sahip bulunmadığı aşikardır. Çünkü Ayıntap fıstığı Tarım Satış Kooperatifi bugüne kadar 1 kuruş dahi zarar etmemiş, bilakis hiçbir marj kesilmediği halde 800.000 liranın üstünde bir kar sağlamış ve Ziraat Bankasına da faiz olarak milyonlarca lira kazandırmıştır. Bundan başka Ayıntap fıstığının asla alivre muamele görmediği bir vakıadır. Amerikan firmaları her sene ihtiyaçları bulunan fıstıkları akreditiflerini açmak suretile ithal ederler.

Gaziantep Ziraat Bankası Müdürlüğünü Gaziantep Fıstık piyasası ve problemi hakkında umum müdürlüğü kafi derecede malumattar kılmadığı anlaşılmaktadır.

Netice:

Ziraat Bankası tarafından; Gaziantep Fıstık Tarım Satış Kooperatifine tahsis edilen 25 milyon lira kredinin, yukarıda izah edilen sebeplerden dolayı kullanılmayan akmasını temin için yüksek Ticaret Bakanlığının, Kooperatife 2 milyon lira açık kredi verilmesi bir emri zaruridir.

Nazlı bir bitki olan Ayıntap fıstığı, dikildikten ancak 25-30 yıl sonra mahsul vermeğe başlamakta ve diğer mayvalar gibi de normal rekolte vermemektedir. Nitekim son 20 sene zarfında 1949’da takriben 15.000 ton, 1958’de takriben 10.000 ton, bu yıl ise yine takriben 15.000 ton civarında bir rekolte idrak edilmiş, 1942 ila 1962’nin diğer senelerinde ancak 3.000 4.000 ton civarında mahsul alınmıştır.

Tek mahsule bakan ve hayatlarını çok güç şartlar altında idame ettiren fıstık müstahsilleri, şimdiye kadar 1 kilo fıstıklarına mukabil 8 ila 10 kilo buğday satın alabilmişlerdir. Bugün ise 1 kilo fıstığa ancak 4 ila 5 kilo buğday alabilmektedirler. 1kilo leblebinin3,5 liraya, bir kilo kabak çekirdeğinin 5 liraya satıldığı bir zamanda Ayıntap fıstığının 4 liraya bile satılmamasına seyirci kalmak Gaziantep ve Nizip havalisindeki tek mahsüle bakan, fıstık müstahsillerinin ölmesine göz yummak demektir. Bu şartlar altında esasen büyük fıstık müstahsili malını 525 kuruş barem fiatına satmaya çok heves etmiyecek gıda maddesi alacak kadarmal satacaktır. Çünkü müstahsil ancak 4 ila 5 sene sonra bir daha normal fıstık rekoltesi idrak edeceğini bilmekte ve gelecek sene fiatların en az yüzde 30 40 artacağına emin bulunmaktadır.

Tahsis edilen 22 milyon lira işler hale getirilirse, kooperatifin bu para ile alacağı takriben 5.000 ton fıstık, bu sene Amerika’ya ihraç edilecek miktardan bile az olacak ve fakat fıstık piyasasının temamile düzenlenmesini temin edecektir. Kaldı ki, bu sene İran’da normalin üstünde olduğu ve takriben 1.500 ton civarında bulunduğu söylenen fıstıklar ağızları açık olduğunda, 3 ay zarfında ihraç edilerek tuzlanmazlarsa bozulmaya mahkumdurlar.

Buna mukabil ise Ayıntap fıstığı 4 ila 5 sene bozulmadan muhafazası mümkün bir ihraç malıdır.

Büyük fıstık müstahsili malını kabuklu (kırmızı) bir halde kurutarak saklar Tüccar veya ihracatçılar tarafından bu şekilde satın alman fıstıklar kavlatılıp ağızları çıtlatılarak ihrac malı vaziyetinde işlenirler.

Hükümetimizin; müdahele alışları ile, hemen bütün ihraç mallarımızı korumakda bulunması ve batta, şeker gibi döviz getiren ihraç, emtaasına bedelinin bir misline kadar prim ödemesi birer vakaadır.

Hal böyle iken, Gaziantep fıstığı için hazineden kırk paralık prim fedakarlığı yapılmasına lüzum ve zaruret yoktur.

Yalnız Gaziantep Tarım Satış Kooperatifi için, Ziraat Bankası tarafından tahsis edilen 22 milyon Türk lirasının fıstık piyasasına aktarılması ve akıtılması hususunun temini, büyük bir bölgeyi alakadar eden, fıstık probleminin halli için kâfidir.

Ticaret Bakanlığı tarafından derhal harekete geçilerek bu mesele halledilmediği takdirde, yalnız fıstık müstahsili elini bir vaziyete düşmüş olmakla kalmıyacak ve fakat bu fıstıkların Suriye ve Lübnana kaçırılmasına meydan verilerek hazineye akacak milyonlarca, dolar dövizin de kayıp olmasına sebebiyet, verilecektir.

Keyfiyeti ehemmiyetle dikkati nazarınıza arzeder, şahsen bölgemizin bu mühim derdine deva bulmak üzere gayret ve himmetinizi esirgememenizi rica ederim.

11.1.1962

Derin saygılarımla

Gaziantep Milletvekili

Mithat SAM