Fazıl ve muhterem dostum Rüştü Atalar’ın evinde geçen bir günüm bize güzel bir el yazması kitap kazandırdı, bunu kendilerinin irfanına ve bu çeşit yadigârları iyi muhafaza etmek hususundaki itiyatlarına borçluyuz.
Bu kitap Rüştü Bey'e babaları Attarzâde Hacı Mahmud Efendi'den yadigâr kalmıştır. Kendileri Nakip Medresesi'nde Fıkıh ve Feraiz Müderrisi idiler. Gaziantep Savaşı'ndan 2 yıl sonra vefat etmişlerdir.
Yaptığımız ilk araştırmalar onun bir "Ferahnâme" olduğunu gösterdi,aşağıdaki notların neşrine tavassut eden arkadaşım Gaziantep Lisesi Tarih öğretmeni Şefik Türker Bey'e de ayrıca teşekkür ederim.
Bu kitaba sahibine izafetle “Ferahnâme'nin Gaziantep Atalar Nüshası FGAN" diyeceğim.
Kitap karton ciltlidir. Tabanı kırmızı meşin kaplıdır. Cilt tarzı yenidir. Baştan ve sondan bazı yapraklar noksandır. (Noksan miktarı?)
Yaprakları numaralanmış olup, bu rakamların sonradan yazıldığını zannederim.
Harekeli bir nesille yazılmıştır. Yer yer yanlışlara rastlanmakla beraber oldukça muntazamdır.
Şu satırlarla başlamaktadır.
"Nure gark oldukları şems kamer,
Yine bu nur kendülerden mi tamar"
FGAN, 213 yapraktır. Her sayfada 15 çift satır vardır. 25.5X 17X4.5 boyundadır. Başlıklar kırmızı mürekkeple yazılmıştır. Şu sözlerle bitirmektedir.
“Kal al. Nebi alay al-salam hayr al-nâs men yanf al-nâs
FGAN'nun sonunda sağ köşesindeki “nitekim sözünden ziyaa uğramış olan bir 214. varakın eksikliği muhakkak surette anlaşılmaktadır.
Başlığı mevcut olmayan ilk varaka ait mısralar kitabın bir münacaat ile başladığı zannını uyandırmaktadır.
Bu münacaatı “Der nalı seyyid al-mürselim ve hatem al-nabiyyîn muhammad rasul al. Alâh şal al-Allâh'ı alayhi ve sallam" takib etmektedir.
“Fi beyânni suhani kilâb va elkabi hümâyûn hallede mülkehu. (yaprak 6, b) bahsinde şu cihetler dikkati çekmektedir:
FGAN, Arapçadan tercüme edilmiştir.
Mevzu “Yüz hikâyet yüz hadistir."
“Şah Murad bini Muhammed Han'a takdim edilmiştir ve “Husrevi İsfendiyar'ın padişaha boyun eğdiğinden bahsetmektedir. (Bk. yaprak 7, b)
“Görelerdi Husrevi isfendiyâr İsiginde bende olaydı bular,
FGAN mu bu kısmındaki şu satırlar da mühimdir:
[Allaha bitap etmektedir;]
“Vir murâd Sultan Murâd sürsün Murâd
Şah Murad virsün Murâd Olsun Murâd
Gene bu kısım da padişaha “aklu bilu" tavsiye edilmekte, usluların “kabl al memât gözünü açtığından bahiste “İlm”, “hilm”, “adl”, “hulk”, “lutf" , “bezi” tavsiye edilmekte ve “bunlardan olur yahşi âd denilmektedir.
Mütercim, şair olmak sıfatı ile
“Firdevsî'nin Sultan Mahmud'dan gördüğü rağbeti, kendi padişahından da beklemektedir. Yaprak 8, b:
“Bundan özge bir dahî vardur haber
İşid imdi nicedür ey muteber
Ol didügüm şiri nâzik taze ter
Kim okunduğunca hup manâ biter
Nitekim Firdevsi Tûsi söyledi
Şirile nazik hikâyet eyledi
Anı ol Sultân Mahmût ol zamân
Okıdı anungla buldî âmân
Adı hem ol ikisinüng yâz olur
Okunur her dem yengi bünyaz olur.’’
Yazıcı, kendi maksadının da padişahın adını kendi eseri ile Ferahnâme ile yaşatmak olduğunu uzun uzadıya güzel mısralarla anlatmaktadır.
Eserinin “altı bing beyt olduğu, “reaulung hâdisi olduğu ve kitabın adının “Ferahnâme" olduğu anlaşılmaktadır. [Padişah'a hitap edilerek;]
“Cun kulung bu dasitânı söyledi
Altı bing beyt şekkeristan eyledi
Hup hadisıdür resulüng ey kibâr
Bin nesihatdür kamu her ne ki vâr
İsmini kıldum Ferahnâme ey şah
Adına kendi olur yine güvah.’’
FGAN'nın padişaha takdim edilmiş olduğu şu sözlerden anlaşılıyor;
“Uş getürdüm padişah dergâhına
Kim sebeb ola bu kulung ahına’’
Mütercim şöhretinin “Hatiboğlı olduğu Germiyanda “Kal’ayi Hunas ta doğduğu ve oradan “Hanıng devlet işigine geldiği anlaşılmaktadır;
“Bu hatiboğli duasın kıl kabul
Sen bilürsin zahmeti çok çekdi ol
Mevlidi hem Kal’âyi Hunas dur
Germiyan mülkinde bollu hâsdur
Padişahung kalasi çok şehri bol
Kal’aler içinde İlkin besdur ol.’’
“Fi beyân al medhi vüzarayi kiram adam Allâhi mââlîhüm. (Bk. yaprak 10,a bahsinde): “Seyyid al-Küttab Muhammad Aga”, “Kadı al-Kuzzat Halil Paşa”, “Begler Begi Hamza Beg methedilmektedir.
*
FGAN'nda her bahiste bir hadis veriliyor, sıhhati, ravileri vs. açıklanıyor manası anlatılıyor ve sonra ona uygun bir hikâye veriliyor.
*
Yazımızı bitirirkenbir Hatiboğlu ismini tesbit eden mısralar üzerinde bilhassa durmak isterim:
“Ez gûftâri Ukkaşe fi madh al-nabı alay h'al salâmn (Bk. 206,a ) bahsinde yaprak 207, a'da “Hatibogli"bir defa daha tekrarlanmıştır. Bu zatın asıl adının ‘’Muhammad’’ olduğu da anlaşılıyor.
‘’Ey Hatibogli salavat vir mûdâm
Kim olasın sen bu yolda müstedâm
Ümmet olanlar yolın dut şıdkile
Kim yarın sanga çalab rahmet kıla
Çun Muhammeddür adung aynalyakîn ’
Adunga göre kıl imdi dirligüng
Yakın eyle Ahmed ile birligüng’’
FGAN şu satırlarla bitmektedir;
Külli mahluka irüre menfaat
Kâmil olan anba hed himmet niyyet.
