Umumi harpten sonra Mondros mütarekenamesi hilâfına Kilikyayı Fransızlar, Cenubi Anadoluyu da (Antep, Maraş, Urfa) evvelâ İngilizler ve bilâhere Fransızlar işgal etmiş ve bu haksız işgle karşı ayaklanan Cenubî Anadolu halkının şiddetli mukavemet ve mukabelesi üzerine Fransızlar Kilikya ve Cenubî Anadoluyu tahliyeye mecbur olmuşlar idi. Bu mukavemetin merkezi sıkletini Gaziantep müdafaası teşkil eder. Biz burada bu müdafaanın hulâseten tarihçesini yazacağız.
Antep müdafaasına geçmezden evel Suriye ve Kilikya ile birlikte Cenubi Anadoluyu Fransızlara veren muahedelerden, Maraş ve Urfayı kolayca tahliye eden Fransızların Antepte gördükleri çok şiddetli mukavemete rağmen burasını terk etmemekteki sevkilceyşî sebeplerden ve nihayet Antep müdafaasının Cenubî Anadolu ve Kilikyanın tahliyesindeki oynadığı rollerden kısaca bahsetmeği faydalı buluyoruz.
Suriye, Kilikya ve Cenubî Anadoluyu Fransızlara bırakan muahede 1916 Mayısında İngilizlerle Fransız arasında imzalanan (Sekes. Piko) itilâfidir.
Umumî harpte Osmanlılar ittifak zümresine iltihak etmişlerdi.
Mısırı tehdit ediyorlardı. İngilizler hem Mısırı tehlikeden kurtarmak hem de Arabistanda hâkimiyetlerini temin ederek Hindistan yolunu emniyet altında bulundurmak için 1915 senesinde Şerif Hüseyin ile bir itilâfname imzaladılar. Bu itilâfa göre Irak ve Filistin hariç olmak üzere mütebaki Arap memleketlerinde Şerifin bir Arap imparatorluğu tesisine İngilizler muvafakat ediyorlardı.
Fransızlar bu itilâftan 1916 da haberdar oldular. Ve 1912 Bal kan harbi sırasında Suriyeyi Fransızlara bırakan İngiliz-Fransız itilafından bahsile İngilizlerden Şerif Hüseyin itilâfı hakkında izahat iste- diler. Birçok muhabereden sonra 1916 Mayısında (Sekes-Piko) itilâfı imzalandı. Buna nazaran Irak (Bağdat ve Basra vilâyetleri) ve Filistin İngilizlere; Suriye, Kilikya, Cenubi Anadolu mıntıkası da Fransızlara bırakılıyordu. Ve yine Diyarbekir, Musul, havalisi Fransız nezaretinde, Iraktan Filistine kadar olan saha da İngiliz nezaretinde kalıyor ve mütebaki Arabistan kısmında da bir Arap imparatorluğu tesisi kabul olunuyordu. 1918 Mağlubiyetinden sonra Fransızların Suriye, Kilikya ve Cenubî Anadoluyu işgallerine bu muahede sebep olmuştur.
İngilizler Filistin ve Suriyeyi harben aldıktan sonra Fransızları Musul üzerindeki iddialarından vaz geçirmek için Suriyeyi tahliye etmemekte ısrar ettikleri gibi Cenubi Anadoluyu da işgal ettiler. Ve bin netice 1919 Eylülunda Londrada imza edilen bir itilâfname ile Fransızları Musul üzerindeki nezaretlerinden İngiltere lehine feragate mecbur ettiler. Bu itilâf neticesinde İngilizler Suriye ve Cenubi Anadoluyu tahliye ederek Fransızlara bıraktılar.
Fransizlar, Cenubi Anadolunun diğer şehirlerini nisbeten az bir mukavemet karşısında terk ettikleri halde Antebi neden tahliye etme diler? Bunda en mühim âmil o zamana göre Antebin aldığı sekilceyşi ehemmiyettir:
1- Antep, Karasu vadisi ile Fırat nehri arasında yüksek bir Platon üzerinde kurulmuş bir şehirdir. Demir yoluna yakın olduğu gibi Şark, Garp, Şimal ve Cenuptan gelen en mühim yollar burada birleşiyor. Suriyeye hâkim olmak istiyen Fransızlar bu şehirden d'aimî bir tehlike sezmişlerdir. Ayni zamanda bu şehri elde bulundurdukça burasını üssülhareke yaparak muvcut yollardan istifade etmek suretile işgallarını tevsi edebileceklerini de düşünmüşlerdir.
2- Suriye ve Kilikyaya hakim olan Fransizlarin Antebi her neye mal olursa olsun elde bulundurmaları bir zaruretti. Antep düş man elinde bulundukça Suriye ile Kilikyayı birbirine bağlayan dar kara parçası her an için kapanarak bu iki kitanın irtibatları kesilmek tehlikesi mevcuttu.
3— Son ve manevî bir sebep olarak ta Maraş ve Urfada olduğu gibi Fransızların Antebi de gördükleri mukavemet karşısında tahliyeleri esasen teşkilatları hazır ve hali galeyanda bulunan Suriyenin de ayaklanmasını intaç edebilirdi. Ayni zamanda her türlü müdafaa vasıtalarından mahrum açık bir şehrin aylarca galip Fransiz kuvvetlerine karşı koyması ve bütün hücumların, bombardımanların faydasız kalması Fransızlar için biraz da Askerî haysiyet meselesi halini almış bulunuyordu.
İşte bu sebeplerledir ki Fransızlar Antepte çok kuvvetli mukave. mete maruz kaldıkları ve elemmiyetli zayiat ta verdikleri halde bir çok fedakârlıklar ihtiyarına katlanmışlar, esasen gayri kâfi olan işgal kuvvetlerinden büyük cüzütamlar ayırmak suretile Antebi düşürmeğe çalışmışlardır Antepte olduğu gibi Kilikya ve Suriyeden de ayni şiddetle değilse bile hissedilir derecede mukavemet gören Fransızlar, nihayet Türk topraklarında barınamıyacaklarını anlamışlar ve Suriyeyi olsun elde tutabilmek için Cenubi Anadolu ve Kilikyayi tahliyeye mecbur olmuşlardır. Hulasa: Gaziantep, tarihlerde eşi bulunmiyan çok şanlı ve Kahramanca mudafaasile Kilikya ve Cenubi Anadolunun düşman işgalinden kurtulmasında belli başlı bir amil olmuştur..
