1- Ayni: Mahmut Betrittin bini Gazi Ahmet Cihabittin. Hanefi ulemasını değerlilerinden büyük bir zattır. 762 de Antep’te doğup 855 de Mısır’da vefat etmiştir. Gazil Uzat ve ihtisap vazifelerinde bulunmuş. Tahsil zamanını birçok kısmını Mısırda geçirmiştir.
Eserleri: 36 eseri aşağıya sıralandı. 1- Buharı şarkı.: Bu şarh Ayni namiyle iştihar etmiş fakat esas adı (Ümdetül gari) dir. Büyük 11 cilttir. Mat' bu’dur.
2- Mağanil Ahgay fircirail ahsar 3- İmamı Mergi nainin Lidayesi şerhi bu şehrin ismi nihayedir. 4- Tarihi Ekaside 5- Tarihi İbet Fi evsafi ehlil as 6- Eifiyeye Musanditin şarbı üzerine haşiye 7- El- hayi Şarhu gasidet şavi bu kitap Aruza aittir. 8- Hocası hüsami rühavin 4 mezhebe dair nazmi bihari zahirezini şerh bu şerhin adı düreri bihari zahiredir 9- Et direrür fahire Şarhül bihariz zahire: Bu şerh iki çilttir. 10- Remzül Hakayık; Bu şerh fıkıhdan meşhur kenzöt dagayit şerhidir. 11- Zeynül meçayis 12- Siyayül Embiya 13- Siretfil Melikül Eşref 14- Siretül Melikül Zahir tuğrul 15- Siretül Melikül Müeyyet 16- Şarhı sireti muğultay 17- Şaviye şarhı 18- Ibnacibin anuruzunu şerh 19- Süneli Ebu davuttan bir kısmını şarh 20- Tabakatı hanefiye 21- Tabakıtı Şuara 22- Iktül Cüman fitarihi ehli zaman. Bu kitap 24 cilttir ve her bir cildi 800 sayfadır. Heyet ve tabakata, Coğrafya hayvanata, ait bilgilerde de bahseder, kısmen makbuldür. Esası arabidir Türkçeye de tercüme edilmiştir. Keş fuzunun Ja 19 cilt deniliyor. 23- İbni temiyyenin kelimi tayibini şeh 24- Elfiyenin şarhı şevayidini ihtisal etmişdir. İsmi Fareyudul averittir, Bir cilttir. 25- Keşkül Liam firşerhi sireti İbniişam 26-Elmesayüdül medriye bu kitap vetavayil zahiriyeden seçilmiş mesaildir. 27-El müstekşmal bu kitap ibni seaitinin meçma atlı kitabının şarhıdır. 28- Meşharı hishudur. Bu kitap hutbe ve mevzuralara aittir. 8 cilttir. 29- Elmakasıdül camiye bu kitap elfiye şarhlarını şeva diye şarhıdır. 2 cilttir.
30- Milahü Ervah Fir şehi ferah 31- Minhatülsülük fişerhi tümmetül fütuk bu kitap hürua aittir. 32- Mizaniün müsus fiilmin 33- Nafdül efkâr bu kitap manii asar şarhı olan mebadil ahyarı tebbih hakkındadır. 34- Niyayatül Beyan Bu kitap Mimimi meraükünaninin hidayesi üzerine diğer bir şarhtır. 35- Elvesit muhtesaru muhit 36- İbni-sakirin tarihi dimaşkını ihtisardır.
Ayni: Ali oğlu Abdurrahman. Hanefi ûlamasından olup Hâki lakabını taşırdı. 1168’den sonra vefat etmiştir. Sugul meal fi şerhi nazmıl leai) adlı bir eseri vardır.
3- Aynî: Abdurrahman oğlu Muhammet bu zat büyük alimlerden olup Şam Kadısı iken istifa etmiş ve orada 893’de vefat etmiştir. Maksut şerhi, fıkıhdan dürer gurer şerhi, Fıkıhdan nikaye şerhi Mantıktan şevsiye şerhi, Lügadden (Eddürretül muzi’e) manzumesi vardır.
4- Üveyis oğlu Şahveli: Halve- tiyye meşayıhından fazıl bir zattır. 1000 tarihlerinde memleketinde vefat etti.
Eserleri: 1- Gunyetüssalikin: Bu kitap Seyyit Yahyanın Virdi settarinin mufassal ve Arapça şerhidir. Üskûdarda nasuhi dergahi kütüphânesinde vardır. 2- Elkavakibülmuzie Fıttarıhil- Muhammediye 3- Errisaletülbedriyye Fibayani Tarikatilmerziyye bu eserlerden 2’nci mensur, 3’ncü manzum olup her ikisi de Ayasofya kütüphanesindedir.
5- Cinanı oğlu Ahmet Asım: 1169 da Doğup 1235 de vefat etmiştir. Mezarı Üsküdar’da harmanlıktan miskinlere giden yolun sağ tarafındaki set üzerindedir. 1258 de vefat eden oğlu Hoca Hamit de yanında metfundur. Mezar taşına şöyle yazılmıştır:
Ulum ve fünunda Nâm alan, Ensali atiyeye değerli eser bırakan değerli bir zattır- Sarf ve Nahv gibi alet ilimlerini. Vatani ülemasmdan Omerzade Hâfız ve Hacı Haşan zade Efendilerden, Hadis ve Tefsir gibi Yüksek ilimleri sahibi telifat olan hocası Necip efendiden, Fununi ve şi’iri ve edebiyatı babasından tekmil ederek (Kalmadan Hâkî mezelletde heman ey Asım-Âzimi suyi sema şayi İstanbul olalım) diyerek 1204 de İstanbul’a gelmiş ve orada Bürhanikatii
terceme etmiştir. Bu tercemeye mükâfaten tariki İlmiyede (Hareketi hariciye) rütbesiyle taltif ve 1330 da Selânik Mevleviyetine terfi edilmiştir. Sonra bu rütbeden azledildi. Arabi ve Farisi lisanları ana lisanı gibi vakıf Fransızcada da bilgisi vardır.
Antep büyüklerinden Nuri Paşa vak’asında kitapları ve bütün eşyası zayi olmuş, İstanbul’da ki evi de yandığı cihetle büyük felâkete uğramış ve sefaletle dünya hayatına göz kapamıştır. Şöyle diyor:
(Rakibü yârden şekvası yoktur. Aksım zârin-Anın feryadı ancak baht nahem yarındandır, hep).
Ve (Nice bir hikmeti mahluk ile mahzul olalım. Sayili hak olalım naili mes’ul olalım) bu gibi aklu zekâ ve ulumü fünun sahiplerinin sefalet içinde yuvarlanması şaşılacak hallerdendir. 1'222 de Vak’anüvistlikden istifa eden Amir beyden sonra vak’anüvistlik memuriyetine tayin edilmiştir.
Eserleri aşağıya sıralandı. 1- Okyanus: Bu kitap Mecüddini Fe’ruz Abadinin Kamus adlı altmış bin maddeyi havi lügatini beş senede terceme etmiş ve bu terceme bir kere Mısırda, iki kere de İstanbul’da tap edilmiştir. 4 Cilt olan matbu kitap beşbin üç yüz sahifadir. 2- Tibyani Nafi bu kitap Tebrizli Halef oğlu Hüseynin Farisi lügatına ait olan Bürhanı Katı tercemesidir. 2 cilttir matbu’dur. Faydası Alemşümul olan bu iki kitap Ahmet Asımı hiçbir zaman unutturmayacaktır. 3- Sieyri Halevi tercemesi: Bu kitap Rağıp Paşa hocası diye meşhur olan İbrahim Halebinin Sieyri Nebeviye ve Gazevatı Ahmediyeye ait arabca 63 beytin tercemesidir, matbukur|405 sahifelik bir cilttir. 4- Merahulmaali: Bu kitap Osman oğlu Ali’yi Uşinin akaide ait 66 beyitli ve bed’ülemali adlı arabca kasidesinin şerhidir, Türkçe, mufassaldır. Mevcut şerhlerden üstündür matbudur.
5- Tuhfei lügati arabiye: Bu eser müptetedi ve mutavassıtların lügat öğrenmelerini kolaylaştırmak maksadıyla yazılmıştır.
6- Tarihi Osmani: Zamanına ait vak’aları havi bir eserdir. 2 cilttir Türkçedir.
7- Tercemeyi mazharı takdis Bihurucitaifeyi Fransız: Fransızların Mısıra duhullerinden huruçlarına kadar her gün zuhur eden Mısır vak’aları hakkında müverrihlerden Şeyh Abdurahman Hayratinin kaleme aldığı tarih tercemesidir.
6-Mehmet oğlu Mustafa Sait Antep Müftüsüdür vefatı 1279’da dır. Eser
1- İntihabülfukaha: Fürû’dandır. 4 cilttir
2-Cihadiye: Cihadın faziletine dair bir risaledir.
8- Muhammed Münip Hoca: Osmanlı Ulemasının esrfirazlarından bir zattır. Nfikaddimatı Ulmi memleketin ulemasından tahsil edip Kazi Beyzavi Muhaşşisimeşhur İsmail Konavinin dersine hazır ve icazet almaya muvaffak oldu sonra İstanbul’a gelerek Kadıaskerlik payesine nail oldu 1238 de eyleştiği Aydın’da vefat etti İzmir Kadısı iken hemşerisi Ahmet Asımın Bürhanı Katı’tercemesine yazdığı arabi rakriz ve aşağıda bildirilen eserlerinden anlatıldığına göre Osmanlı Edebiyatında ve Fars bilgilerinde mareti tahimesi vardır.
Eserleri 1- Tercemei siyeri kebir’ Bu eser imamı Muhammed’in siyeri nebeviye ile askerliğe ait evamiri Muhammediyesinden bahseden arabi siyeri nebevisi tercümesidir. Bu kitap nizami cedidin müessîsi olan mahmut atlidin iradesiyle alay müftüleri ve tapu imamları taraflarından zabıtlara ve askerlere okunur ve anlatılırdı.
2- Zeyli dev hatip meşayıh: şehü islâmların hal tercümelerini Dildiren ve müstakim zade Süleyman saddettin tarafından yazılan devfatül meşayıh atlı kitabına zeyildir.
3- Elhekmetül garrohiahkamı kaza: Cihadın faziletlerine ettir
4- Hulasetül nukul: Arabi kaidelerden bahsen bir eserdir. Matbudur.
5- Münşeat: Edebi parçalardan bazılarını ve tane şiirini havidir.
7- Teysfirfll mesir fişahıs siyeril kebir: Arapcadır.
(DEVAMI VAR)
