2 Zilkade 87 tarihinde Encümenni üffetle Cemiyeti Edebiye teşkilinde âzaya hitaben nutuk
Bu akşamki ictimadan maksadımız âzadan bazı zevatın hatırına gelen bir tasavvuru nazarı mutalea ve tetkikinize arzetmektir. Reyi kasıraneme göre bu tasavvur umum hakkında ne kadar hayırlı ise Encümen hakkında da o kadar şerefli bir şey olduğundan cümleniz tahsin ve takdir ile berbaer hemen icrasına sadi himmeti teşmir buyuracağınızda şüphe yoktur.
Bu Cemiyet her türlü Fünun ve Edebiyata dair kütübü resail te'lif ve tercümesile iştigal edecektir. Şimdiki halde Encümende şu maksada hizmet edebilecek yirmi otuz kadar zat vardır. Bunların evkatı haliyelerinden istifade olunmalıdır. Encümen vesılesile bu kadar zevatın içtimai bir büyük sermayedir ki hüsnü istimal olunduğu halde bundan külli menafi husule gelebilir.
Her şeyden mümkün mertebe istifade etmek muktezayi akl-ü maslahattır. Meselâ denizlerde ve karalarda rüzgârlar eser ve derelerden sular akar gider. Bu kuvayi tabiiye böyle telef olur iken bunlara bir yelken yahut bir çarh uydurularak gemiler yürütülür ve değirmenler ve dolaplar döndürülür.
İşte biz de erbabı malûmattan olan âzayı kiramın beyhude izaa olunan evkatı haiiyelerini bu kabilden olarak bir faydalı şeyde istimal etmiş oluruz.
Reyi âcizaneme göre te’liften ziyade tercüme ile iştigal et memiz münasip olur. Çünkü malumunuz olduğu üzere elsinei ecnebiyede her türlü ulûm ve fünuna dair pek çok müellefat mevcut olduğundan şimdilik hemen bunları lisanımıza nakletmek kâfidir.
CEMİYETİ İLMiYE-İ OSMANİYE REİSİ DEVLETLU SAMİ PAŞA HAZRETLERİNE
Zatı valâyi asafaneleri dahi hazır olmadığı halde akdolunan mecliste cemiyeti âcizanemizin tanzimde sayei muvaffakiyet vayei Hazreti Padişahide mekasıdı hüsnü hüsulüne say ve ihtimam olunmak üzere bunun ne mekule esbaba mütevakkıf bulunduğu ledelmütalea olbapta bir kıt'a lâyihanın tanzimi kullarına, havale buyurulmuş olmağla memurini mezkûrenin hasbalistitaa ifasile hulâsal kararımızın berveçhi âti arz ve beyanına mübaderet kılmur
Şöyle ki: Cemiyetin maksadı evvelâ umuma meccanen ders itası, saniyen ulumu cedideye dair kütüp ve resaıli müfide telif ve tercümesi, salisen şehrî bir mecmua telif ve neşri, rabian kitap ve gazete mütaleasma mahsus bir kıraathane tanzimi maddelerinden ibaret olmağla şimdiye kadar vesaiti gayri kâfiyei âcizanemiz müsait olduğu mertebe sâyü ikdam olunarak mekasıdı rabiai mezkû- reden bazıları bir sureti gayri mükemmelede hasıl olmuş ise de asıl metalibimiz olan kitap tercüme ve te'life henüz muvaffak olu namamıştır. Eğerçi tarafı Saltanatı Seniyeden mazhar olduğumuz bazı müsaadati celile ve âzadan yalnız birkaç zatın mesaii müte- valiyeleri semeresi olarak Mecmuai fünun şimdiye kadar devam pezir olmuş ise de tecarübü vakiaya nazaran gerek bunun arzu olunan dereceye isali ve gerek mekasıdı sairenin sureti daime ve mim tazamada istihsaline mütevakkıftır. Çünkü şimdiye kadar gerek cemiyet âzasından ye gerek hariçten olarak fütüvveten ihtiyari külfeti tedris eden zevatın biraz vakit mürurunda hasbelmemuriye bir tarafa azimetleri vuku bulup ve yahut diğer bir maniaya mebni devam edemedikleri ve her vakit ehliyet ve fütüvveti cami zevata tesadüf olunamadığı cihetle bittabi gâh ve bîgâh dersler tatil olunup bunu ise talebelere ne veçhile baddii fütur olacağı muhtacı izah değildir, işte şu hale nazaran mukaddem tasavvur ve emel olduğu veçhile mekasıdı mezkûrenin bilkülliye meccanen husulü müteassir olup bu bapta biraz ianeti nakdiyeye ihtiyacımız der- kâr ve cemiyet elli âzadan mürekkep farz oiunsa bunlardan hasbelusul şehri yirmişer kuruştan nihayet ayda bin kuruş hasıl olabilir. Bu mikdar ise mekasıdı mutasavvereye nisbetle ekali kalil olduğu âşikârdır.
Şimdilik efkâri âmme dahi bu makule teşebbüsatı hayriyenin pek lüzum ve ehemmiyetinden gafil bulunduğu cihetle bu ana kadar eshabı hayrat tarafından katiyyen muaveneti nakdiye görülemediği misillu minbâd dahi bundan fayda me'mul olunamaz, işte bu veçhile her taraftan sureti ye’s ü hırman nümayan olduğundan Saltanatı seniyenin âtıfeti celilesine müracaattan başka çare mutalea olunamamıştır.
Devlet ve milletçe mayei servet ve iktidar olan ulumi nafianm neşir ve tamimine sayedecek böyle bir cemiyetin ne derece sezavari teşvik olduğu nezdi evliyayı umurda malûm olduğundan şu yolda vukubulan teşebbüsatı naçizanemizin bîsemere kalmaması zımnında musaadati mukteziyenin diriğ buyurulmıyacağını ümid ederiz. Binaenaleyh cemiyet mekezinde tedris olunacak elsine ve ulum muallimlerine kırk bin ve cemiyet marifetile tensip ve intihap 4 olunacak kütüh ve resail mütercim ve müelliflerine elli bin ve mecmuai Funun’un tevsi ve tanzimi ve cemiyetin mesarifi müteferrikai sairesi için yirmi beş bin ki ceman senevi lâakal yüz on beş bin kuruş şimdilik vezaifi mütesavverenin ifasına kâfi olup bunun on beş bini âzadan ahiz ve tahsil olunması ve baki yüzbin kuruşun dahi tarafı Saltanatı Seniyeden istida kılınması münasib mütalea olunmuş olmağla bu suret nezdi meali vefdi daveranelerinde dahi rehini tensip olduğu takdirde iktizayi halin icrası himemi mekârim tevemi maarifperverilerine mütevakkıf mevaddan olmağla olbapta ve her halde emr ü ferman.
21 Receb 1281
Münif
Yazan: Hikmet Turhan DAĞLIOĞLU
